Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL
- Ключевые слова
- Elnur HACALIYEV
- Normativ bazada siyasi demokratiya münaqişəli mənafelərin rəqabətini təşkil edir və nizama salır, məğlubiyyətə məruz qalan
STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 202 Siyasi demokratiyanın mahiyyəti və xüsusiyyətləri Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 203 Açar sözlər: siyasi demokratiya, siyasi iştirakçılıq, siyasi mədəniyyət, siyasi rejim Key words: political democracy, political partnership, political culture, political regime Ключевые слова: политическая демократия, политическое соучастие, политическая культура, политический режим Siyasi demokratiyanın mahiyyəti və xüsusiyyətləri Elnur HACALIYEV AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun böyük elmi işçisi, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru. elnurhacali@mail.ru STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 204 Siyasi demokratiya siyasət nəzəriyyəsində və praktikada müxtəlif cür istifadə edilir. O, xüsusilə hakimiyyətin forması kimi dövlət quruluşunu səciyyələndirmək, həmçinin müxtəlif təşkilatların (partiya, həmkarlar itti- faqı və s.) forması, vətəndaşların və ictimai qrupların hakimiyyətin həyata keçirilməsində iştirakının ölçüsü, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarıının sino- nimi, siyasi dünyagörüş və ictimai hərəkat, nəhayət, sosial-siyasi və mənəvi dəyər kimi nəzərdən keçirilir. Belə halda siyasi demokratiya hakimiyyətin siyasi təşkilinin və həyata keçirilməsinin xüsusi üsulu kimi başa düşülür. Siyasi de- mokratiya xalqın hakimiyyətin mənbəyi kimi təsdiqlənməsinə və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının geniş dairəsinə yiyələnməsinə əsaslanan cəmiyyətin siyasi təşkili formasıdır. Demokratik hakimiyyət sistemi özündə iki əhəmiyyətli komponenti birləşdirir: 1. Siyasi hökmranlığın demokratik forma və metodlarını; 2. Qəbul edilən qərarlara təsir göstərmək yolu ilə vətəndaşların siyasətdə real iştirakı imkanlarını. Siyasi elmə aid müasir ədəbiyyatda siyasi demokratiyanın formalaşması şəraitinə münasibətdə iki əsas elmi yanaşma nəzərə çarpır: struktur və pro- sedur. Struktur yanaşmanın nümayəndələri bildirirlər ki, mövcud cəmiyyətin demokra- tik qaydaları müəyyənedici makroamillərin təsiri ilə təşəkkül tapır. Bu amillərə iqtisadi və sosial strukturlar, cəmiyyətdə qərarlaşan hüquq normaları, ənənələr, adətlər və s. aiddir. Marksistlərin fikrinə görə, mülkiyyət münasibətləri siyasi qaydaların təşəkkülünün əsas amilidir. Bu mövqe belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, demokratiya cəmiyyətin müvafiq sosial-iqtisadi inkişafı nəticəsində formalaşmışdır. Siyasi demokratiyanın formalaşması məsələsi ilə bağlı digər (prosedur) yanaş- ma tərəfdarları struktur nöqteyi-nəzərin fikirləri ilə razılaşmasalar da, qeyd edirlər ki, demokratiyaya keçidin və onun bərqərar ol- masının başlıca şərti idarə edən elitanın xarakterindən, onun siyasi dəyərləri və ideallarından, istifadə etdiyi ən mühüm taktika və texnologiyadan ibarətdir. Bu baxımdan A.Pşevorski, F.Şmitter, D.Lints və digərləri bildirirlər ki, demokratiya spesifik “siyasi layihə” kimi çıxış edir, bu və ya digər ölkədə yaranan şəraitdə həyata keçirilir. Normativ bazada siyasi demokratiya münaqişəli mənafelərin rəqabətini təşkil edir və nizama salır, məğlubiyyətə məruz qalan qrupun hakimiyyətdə iştirakını davam etdirmək hüququnu saxlayır. Siyasi demokratiya şəraitində bu və ya digər qrup öz davranışının strategiyasını sərbəst seçmək imkanı əldə Normativ bazada siyasi demokratiya münaqişəli mənafelərin rəqabətini təşkil edir və nizama salır, məğlubiyyətə məruz qalan qrupun hakimiyyətdə iştirakını davam etdirmək hüququnu saxlayır. Siyasi demokratiya şəraitində bu və ya digər qrup öz davranışının strategiyasını sərbəst seçmək imkanı əldə edir. Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 205 edir. Lakin bu cür strategiyanın tətbiqinin nəticələri birmənalı deyil, müxtəlif yönümlü ola bilər. Hakimiyyətin siyasi demokratik təşkilinin özünəməxsusluğu və unikal mahiyyət kəsb etməsi onun üsullarının universallığında və siyasi qay- daların təşkili mexanizmində əksini tapır. Bu cəhət aşağıdakıları nəzərdə tutur: - cəmiyyət və dövlət işlərində bütün vətəndaşların bərabər hüquqlu iştirakı- nın təmin olunması; - hakimiyyətin başlıca orqanlarının sistemli seçilməsi; - çoxluğun nisbi üstünlüyünü və azlığın hüququna hörməti təmin edən me- xanizmin mövcudluğu; - hakimiyyətin əvəz olunmasının hüquqi metodlarının mütləq üstünlüyü; - elita idarəçiliyinin peşəkar xarakteri; - ən əhəmiyyətli siyasi qərarların qəbuluna ictimaiyyətin nəzarəti; - ideya plüralizmi və rəhbərin rəqabəti. Ədalətli siyasi qaydalara və prinsiplərə əsaslanan demokratik cəmiyyət xal- qın siyasi qərarların işlənib hazırlanmasına təsiri hüquqi ilə səciyyələnir. Həmin hüquq demokratik təsisatlarda, xüsusilə kütləvi informasiya vasitələrində təkliflər və ya tənqid formasında, seçkiqabağı kampaniyada iştirak etməklə ifadə olunur. Qəbul edilmiş qərarların işlənib hazırlanmasında xalqın siyasi işti- rakçılığına konstitusiya vasitəsilə təminat verilir. Xalqın siyasi iştirakçılığı siyasi demokratiya anlayışının ən əhəmiyyətli tərəflərindəndir. İnsanlar siyasətdə müxtəlif cür iştirak edir və özlərini müxtəlif səviyyədə aparırlar. Siyasi iştirakçılıq sosial təbəqələrin, əhalinin müxtəlif qruplarının və şəxsiyyətin maraqlarını, görüşlərini, fəaliyyətini ifadə edən üsuldur, konk- ret qərarın həyata keçirilməsi məqsədilə cəmiyyətin siyasi strukturuna təsir etməyə əsaslanır [1, s. 355]. Siyasi iştirakçılıq aşağıdakı formalarda təzahür edir: - fərdi və kollektiv; - könüllü və məcburi; - fəal və passiv; - ənənəvi və alternativ; - inqilabi və mühafizəkar. Siyasi iştirakçılığın bu və ya digər təzahürünə ən müxtəlif amillər təsir göstərir. Onlara aiddir: siyasi sistemin və rejimin xüsusiyyətləri; siyasi ənənə və siyasi mədəniyyət, sabitlik; siyasi təsisatlar və siyasi qüvvələrin yerləşdirilməsi; mədəni təhsil səviyyəsi, insanın maddi vəziyyəti və sosial statusu. Siyasi iştirakçılıq siyasi mədəniyyətin məzmununu və strukturunu əks etdirən əhəmiyyətli ünsürlərdəndir. Siyasətdə iştirak insanların siyasi idarəetmə fəaliyyətinin ayrılmaz cəhətidir. Siyasi məna kəsb edən bu cəhət cəmiyyət üzvlərinin mənafeyini əks etdirən vasitələrdən biri kimi səciyyələnir. Siya- si iştirakçılıq o zaman siyasi keyfiyyət kimi nəzərə çarpır ki, şəxsiyyət, qrup- lar, təbəqələr, siniflər siyasət-hakimiyyət münasibətlərinə, siyasi xarakter da- şıyan qərarların qəbul edilməsinə və idarəetmə prosesinə cəlb olunurlar. Vətəndaşların siyasi qərarların qəbul edilməsinə və idarəetmə prosesinə cəlb olunmaları onların cəmiyyət həyatının sosial, iqtisadi və mədəni sferalarında Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|