Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ

E_i = (məhsulun əlavə dəyəri/əlavə dəyərin yaradılmasına çəkilən xərclər) x 100% (4.1.)
Ġnformasiya formasında reallaĢaraq idarəetmə qərarı məhsulun yaradılması üçün Ģərait yaradır (əmtəə, xidmət, Ġn- formasiya və ya bilik). Bundan baĢqa, idarəetmə qərarının kon- kret reallaĢdırılmasına qədər idarəetmə və istehsalın çoxlu say- da əməliyyatları baĢ verir və onlardan hər biri son məhsula həm müsbət, həm də mənfi təsir edə bilər. Bu səbəbdən əlavə məh- sulun dəyərini hesablamaq çətindir (Burada idarəetmə qərarının reallaĢdırılmasından əldə edilən mənfəət nəzərdə tutulur). Ġda- rəetmə qərarının hazırlanması və reallaĢdırılmasına çəkilən xərcləri isə xərclərin kalkulyasiyası üzrə hesablamaq olar. Məhsulun istehsalı və reallaĢdırılmasından əldə edilən müsbət iqtisadi effekt idarəetmə qərarının müsbət iqtisadi effekti ilə əlaqədardır. Ġqtisadi effektivliyin hesablanması üçün çox za- man aĢağıdakı metodlardan geniĢ istifadə olunur:

• 
  Müxtəlif variantların müqayisə edilməsinin dolayı metodu;
  
• 
  Son nəticələr üzrə metod;
  
• 
  Fəaliyyətin birbaĢa nəticələri üzrə metod.
  

Bu metodl;ar dəqiq olmasa da müəyyən qiymətləndirici nə- ticələr verə bilər.
Müxtəlif variantların müqayisə edilməsinin dolayı metodu, məhsul istehsalının eyni xarakterli olması Ģərtilə qəbul edilmiĢ iki idarəetmə qərarının reallaĢdırılmasından əldə edilmiĢ son məhsu- lun iqtisadi göstəricilərinin müqayisəsinə əsaslanır.
Ġdarəetmə tədqiqatçıları idarəetmə qərarının effektivliyin- də iki əsas aspekti fərqləndirirlər. Onlardan biri (məqsədli) təĢ- kilatın öz meqsədlərinə çatma dərəcəsini əks etdirir, ikincisi (xərə) - resursların istehsal nəticələrinə çevrilməsi üsullarının qənaətçiliyini əkĢ etdirir.
TəĢkilatın idarəetmə qərarının məqsədli effektivliyi Qərb ölkələrində ötən əsrin 70-80-ci illərində daha çox ak- tuallaĢmıĢdır. Çünki о zaman müəssisələrin cəmiyyətin iqtisadi həyatında mövqeyinin sürətli dəyiĢməsi baĢ vermiĢdir. Azad rəqabət Ģəraitində sahibkarlıq fəaliyyətinin effektivliyi mənfəət həcminin qoyulmuĢ kapitala nisbəti ilə müəyyən edilirdi. Dövlətin biznesə tənzimləyici təsiri artdıqca müəyyən edildi ki, firmalar cəmiyyət qarĢısında məsuliyyət daĢıyır. Beləliklə, effektiv qərar (və ya seçim) təkcə müəssisənin fəaliyyət effektivliyini nəticələrin xərclərə nisbəti kimi müəyyən etmir. Təcrübədə bu keyfiyyətin asılı olduğu strateji idarəetmə qərarının meyarlarının təkzib edilməsi deməkdir. TəĢkilatın ef- fektiv fəaliyyəti aĢağıdakı amillərdən asılıdır:

• 
  qarĢıya məqsədqoymanın keyfiyyəti - planlaĢdırılan məqsədlər xarici mühitə, müəssisənin imkanlarına və heyətin maraqlarına uyğun olmalıdır;
  
  • 
    təĢkilat üzvlərini məqsədlərə çatmağa həvəsləndirən mo- tivasiyanın gücü və istiqaməti;
    
• 
  seçilmiĢ strategiyaların qoyulmuĢ məqsədlərə uyğunluğu və adekvatlılığı;
  
• 
  istehsala cəlb edilən resursların həcmi və keyfiyyəti (effek- tivliyin taktiki aspekti).
  

Ġdarəetmə qərarının effektivliyini təmin etmək məqsədilə alternativ idarəetmə qərarının müqayisəsı üçün rəhbərlər bir sıra prinsip və qaydalardan istifadə edirlər:

1. 
   alternativ idarəetmə qərarının variantlarının sayı üçdən az olmamalıdır;
   
2. 
   idarəetmə qərarının baza variantı kimi vaxt amili üzrə ən yeni variant qəbul edilmiĢdir. Digər alternativ idarəetmə qərarı- nın variantları korrektəedici koofisentlər vasitəsilə baza variantına uyğunlaĢdırılır;
   
3. 
   alternativ idarəetmə qərarı variantlarının formalaĢdırıl- ması, qeyd edilmiĢ yüksəkkeyfiyyətli və idarəetmə qərarının ef- fektivliyi Ģərtləri əsasında həyata keçirilməlidir;
   
4. 
   vaxtın ixtisarı, qərarın keyfiyyətinin artırılması və xərc- lərin azaldılması üçün kodlaĢdırma metodlarından və idarəetmə qərarının prosesinin informasiya təlimatının müasir texniki vasitə- lərindən istifadə etmək məsləhətdir.
   

3.