Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
Qiymət artımının, sahibkarların və istehlakçıların hüquqlarının pozulmasının qarĢısını almaq üçün görüləcək tədbirlərdən biri inhisarçılığın qarĢısının alınmasıdır. Ġnhisarçılıq probleminin kəskin hal alması artıq danılmaz bir faktdır. Bu, zaman-zaman hökumətin ən yüksək dairələrində də qeyd olunur və inhisarçılığa qarĢı mübarizə aparmağın vacibliyindən danıĢılır. Azərbaycan Respublikasının bazar münasibətlərinə keçid Ģəraitində yuxarıda qeyd olunan problemlərin qismən aradan qaldırılması üçün aĢağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədə uyğundur: 1.
Azərbaycan Respublikası siyasi-iqtisadi müstəqillik əldə etdikdən sonra, keçmiĢ SSRĠ-nin digər müttəfiq respublikaları ilə iqtisadi əlaqələri zəifləmiĢdir. Məlumdur ki, keçmiĢ müttəfiq respublikaların hamısının iqtisadiyyatı dərin inteqrasiyada idi. Iqtisadi əlaqələrin zəifləməsi nəticəsində həmin respublikalar və həmçinin respublikamızın da iqtisadiyyatı böhranlı hala düĢmüĢdür. Xammal, material, texnika və s. çatıĢmazlığı istehsal sahələrinin ardıcıl olaraq fəaliyyətini dayandırmıĢdır ki, bu da iĢsizliyin artmasına səbəb olmuĢdur. Məhz buna görə də siyasi münasibətlərdən asılı olmayaraq MDB məkanında fəaliyyətdə olan dövlətlərlə, xüsusilə, Mərkəzi Rusiya ilə hər cür iqtisadi əlaqəni nəinki, bərpa etmək, hətta onu getdikcə daha da dərinləĢdirmək lazımdır. Bu həmçinin hər iki tərəf üçün müqabil bazarın formalaĢması və inkiĢafını sürətləndirə bilər. 2.
Məlumdur ki, hazırda respublikada əmtəə inhisarçılığı mövcuddur. Daha dəqiq desək ərzaq məhsullarının bəzilərinin topdan satıĢı inhisarı bir qrupun, tikinti materialları digər sənaye məhsulları bir qrupun əlindədir. Deməli, dövlət inhisara qarĢı tədbirlər hazırlamalıdır. Hərçənd respublikada antiinhisar qanunu fəaliyyət göstərir, lakin onun təsir dairəsi kifayət deyildir. 3.
Dövlət demonopolizasiyası həyata keçirmək funksiyasını ifadə etməlidir. Yəni bir məhsul istehsalının bir əldə toplanmasını məhdudlaĢdırmalıdır. 4.
çalıĢmalıdır. Təbii formada inhisar qalmalıdır. Bunu yox etmək mümkün deyildir. 35
5.
Təbii inhisarın sərhədlərinin müəyyən edilməsi və onun tənzimlənməsi aparılmalıdır. 6.
7.
Ġnhisara inzibati-iqtisadi sanksiyalar-maliyyə, kredit nəzarəti gücləndirilməlidir. 8.
Ümumiyyətlə götürdükdə inhisarı dövlət heç vaxt yox edə bilmir. Ġnhisar bazar iqtisadiyyatı Ģəraitində daim mümkündür, vardır, lakin dövlət ona daima nəzarət etməli və onu tənzimləməlidir. Rəqabət münasibətlərinin dövlət tənzimlənməsi əsasən antiinhisar siyasətin əsaslanır. Antiinhisar siyasəti özündə antiinhisar qanunvericiliyini və onun həyata keçirilməsi üzərində nəzarətin təĢkilini ehtiva edir. Antiinhisar qanunvericiliyi rəqabətin dəstəklənməsi və mühafizəsinə yönəldilmiĢ təsərrüfat və kommersiya hüquq normaları sistemində kompleks yaranıĢdır. ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələrdə antiinhisar qanunvericiliyinin əsas prinsipi-inhisarçı əlaməti-bazar payı ilə müəyyənləĢdirmək deyil (baxmayaraq ki, bu mütləq nəzərə alınır), bazar subyektinin inhisarçı məqsədlərinin olması və onu həyata keçirməyə imkan verən bazar gücünün mövcudluğudur. Antiinhisar siyasətinin formalaĢdırılması və tətbiqi qaydaları üzrə müasir dünya təcrübəsinin öyrənilməsi probleminə üç istiqamətdə yanaĢılacaqdır: 1.
Sənayecə inkiĢaf etmiĢ ölkələrin antiinhisar siyasəti; 2.
Avropa Ġttifaqı inteqrasiya blokunun antiinhisar siyasəti; 3.
Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə bu sferada həyata keçirilən siyasətin və müvafiq qanunvericiliyin tədqiqi. Müasir Ģəraitdə əksər inkiĢaf etmiĢ ölkələr ticarət hüququ çərçivəsində inhisarçı fəaliyyətin gətirdiyi iqtisadi və sosial nəticələrin təsir gücünü azaltmaq məqsədi ilə kapitalın təmərküzləĢməsi və rəqabət prosesinin dövlət tənzimlənməsini həyata keçirirlər. Və, bu istiqamətdə əsas aparıcı sahə antiinhisar qanunvericiliyinin iĢlənib hazırlanmasıdır. Bir sıra müəlliflər müasir sosial-iqtisadi situasiyanın daxili təbiətindən çıxıĢ edərək göstərirlər ki, hal-hazırda antiinhisar qanunvericiliyinin baĢlıca xüsusiyyəti ―Bazar mexanizmi kimi oliqopoliyanın mühafizəsindən ibarətdir‖.
36
Oliqopolik situasiya həm ayrıca götürülmüĢ bir sahədə, həm də lokal bazarda formalaĢır. Ümumiyyətlə, oliqopolik bazarın baĢlıca cəhəti bir-birinə zidd olan iki halın: rəqabət və inhisarın qarĢılıqlı təsirindən formalaĢan situasiyanın meydana çıxması ilə bağlıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, antiinhisar qanunvericiliyinin genezisi XIX əsrin ortalarından baĢlanır. Əslində bunu tənzimlənən rəqabətin inkiĢaf tarixi də adlandırmaq olar. O dövrdə məhz bu qanunvericilik əsasında haqsız rəqabətlə mübarizə həyata keçirilirdi. Bir sıra tədqiqatçılar tarixi-xronoloji baxımdan antiinhisar qanunlarının iki tipini fərqləndirirlər: 1.
Ġnhisarın qadağan edilməsi prinsipi əsasında qəbul edilən qanunlar 2.
Ġnhisarçı birliklərə nəzarət və sui-istifadə hallarının məhdudlaĢdırılması prinsipi əsasında qəbul edilən qanunlar
Bu aspektdə bölgü ABġ və Avropanın antiinhisar qanunvericiliklərindəki fərqli nüanslara söykənir. Məlumdur ki, ABġ - da antitrest qanunvericiliyi, Avropa sistemində isə bazarda hegemon mövqe tutan inhisarçı birliklərin sui-istifadə hallarının məhdudlaĢdırılmasına yönəldilən və onların məcmu fəaliyyəti üzərində nəzarət prinsipinə söykənən antiinhisar qanunvericiliyi qüvvədədir. Antiinhisar qanunvericiliyinin Avropa sistemində inhisarın yaradılması haqqında razılaĢmaların müəyyən növlərinin qeydiyyatı nəzərdə tutulur. O, eyni zamanda, rəqabətin əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaĢdırılmasını da özündə ehtiva edir.
AĠ-də rəqabətin qorunmasının səbəbi ―ittifaq təssisatlarının həyata keçirdiyi, bazarın inteqrasiya olunması ilə bağlı siyası məqsədə çatmaqdır‖. Ümumi bazarın məqsədi ticarətdə geniĢ ixtisaslaĢma, yüksək səviyyəli innovasiya, Ģirkətlərin mənfəəti hesabına iĢçilərin gəlirlərinin artımı və məĢğulluq vasitəsi ilə üzv dövlətlərin əhalisinin yaĢayıĢ standartlarını yüksək səviyyəyə qaldırmaqdır. Üzv dövlətlər arasında əmtəələrin satıĢ qiymətindəki fərqlərin azaldılması və ya aradan qaldırılması da, AĠ- nin preoritetləri arasındadır ki, bu da Ġttifaq üzvləri arasında
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|