Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədləri Quba. Aprel-May 1918-ci IL
Yüklə 4,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 əhalisi quldur ola bilməzdi. Bir ya bir neçə həqiqətən quldurluq edən şəxsə görə isə (əgər elələri vardısa) kəndin bütün sakinlərini öz doğma yurd- yuvalarından köçürmək quldurluqla bağlı xüsusi cəza maddələri olan Rusiya qanunvericilində də nəzərdə tutulmurdu. Lakin belə aqibət sonradan Nikolayevka adlandırılmış Xuc adlı azərbaycanlı kəndini də gözləyirdi: “Nikolayevkanın tarixi ... hadisələrlə zəngin deyildir. O vur-tut 10 il əvvəl tatar kəndi Xucun yerində yaranmışdır. 1894- cü ilin sentyabrında bura ilk rus köçkünləri gəldi. Onlar Xarkov əyalətinin malorossları (ukraynalılar-S.R.-T.) idi, aralarında velikorosslardan (ruslardan- S.R.-T.) ibarət olan 5 ailə də var idi. “Yeni yaxşı torpaqlar” arzusu və torpaq qıtlığı onları hökumətin Qafqaza köçmək təklifini böyük coşqunluqla qəbul etməyə vadar etmişdi”. (102) Quba qəzasının ləzgi əhalisi də doğma kəndlərindən zorla köçürülməyə məruz qalmışdı. Məsələn, “Küsnət (indiki Vladimirovka) kəndinin sakinləri çar komendantlarının təzyiqi altında bol otlaq yerləri, məhsuldar torpaqları və bağları olan kəndlərini tərk etməyə məcbur oldular, məhsul verməyən dağlara köçdülər və köhnə adla yeni kənd saldılar... Ləzgi əhalisinin Qubadan, Qusardan və Xudatdan intensiv surətdə sıxışdırılması davam edirdi”. (103) Qeyd edildiyi kimi, Quba qəzasında rus kəndləri müsəlman kəndlərinin istifadəsində olan “artıq torpaqlarda” da yaradılırdı. Məsələn, hələ 1832-ci ildə öz “ Təəssüratlarında” F.A.Şnitnikov “qoşunların daimi yerləşməsi üçün əlverişli olan yerlərin” böyük bir siyahısını tərtib etmişdi və bu siyahıya Quba qəzasının, Quba qalası başda olmaqla, demək olar ki, bütöv ərazisi salınmışdı. (104) Lakin siyahıda qeyd edilirdi ki, “Qoşunların qalanın daxilində yerləşdirilməsi evlərin darısqal tikilməsi üzündən yalnız sakinlərin qaladan çıxarılmasından və şəhər təmizlənərək, kazarmalar və digər dövlət tikililərinin inşasından sonra mümkündür”. (105) Rus qoşunlarının yerləşdirilməsi üçün əlverişli yerlərin arasında “Qa- raçay üzərindəki Nügədi kəndinin” və “Qusar çayının üzərində, indiki Yeni Qubanın olduğu Qusar kəndinin” adı çəkilirdi. (106) Son nəticədə 84-cü Şirvan alayının mənzil-qərargahının yaradıldığı yer Qusar kəndi oldu və gələcəkdə burada eyni adlı alayın xidməti və fəaliyyəti şərəfinə Şirvan kəndi salındı. Bir müddət sonra Quba qəzasında Qafqaz administrasiyası nümayəndələrinin adı verilmiş “əlavə iki kənd cəmiyyəti” yaradıldı: “Qaraçay biçənəyində qəza rəisi Kozlyakovskinin adını daşıyan Kozlyakovka kəndi və Hil çöllərində məşhur Qafqaz generalı Yermolovun şərəfinə eyni adlı kənd”. (107) Keçmiş Quba qəza rəisinin soyadı ilə Zurabovka adlanan digər bir rus kəndinin adı az sonra böyük knyaz canişin Mixail Nikolayeviçin şərəfində adı dəyişdirilərək Mixaylovka adlandırılmışdı, sonralar Mixaylovkanın yaxınlığında yerli əhaliyə mənsub olan Axtala ərazisində yeni Axtala yaxud Novo-Mixaylovka adlanan qəsəbə yaradılmışdı. (108) 1918-ci il Quba hadisələri – Azərbaycanın müsəlman əhalisinin kütləvi qırğını planlarının tərkib hissəsi kimi Quba. Aprel-may 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə 42 Beləliklə, 1830-cu illərdən başlayaraq 1917-ci ilədək Quba qəzasında 19 rus kəndi yaranmışdı: Aleksandrovka, Alekseyevka, Alekseyev cəmiyyəti, Borispol, Vasiliy cəmiyyəti, Vladimirovka, Yekaterinovka, Yelenovka, Yermo- lovka, Kozlyakovka, Qusar (kənd, mənzil-qərargah), Mixaylovka (Zurabovka), Nikolayevka, Novo-Mixaylovka, Pavlovka, Petropavlovka, Radnikovka, Şirvan (Şirvanovka) və İrəvan xutoru. 1 yanvar 1914-cü il tarixə olan məlumata görə, ruslar Quba qəzasının bütün əhalisinin (184 164 nəfər) –3 %-ni – (5 419 nəfər) təşkil edirdi. (109) Artıq yuxarıda qeyd edildiyi kimi, hökumət yeni köçkünlərin pravo- slav kilsəsinə sədaqət ruhunda tərbiyə edilməsinə birinci dərəcəli əhəmiyyət verirdi və bunun üçün rus kəndlərində kilsələr tikilir, prixodlar (məhəllə kilsə təşkilatı- S.R.-T.) yaradılırdı. Qubada “hərbi qulluqçulardan və çox az sayda mülki məmurlardan ibarət olan yerli pravoslav əhalinin” tələbatını ödəməli olan ilk pravo- slav kilsəsi 1834-cü ildə tikilmişdi. 1853-cü ildə yararsız hala düşmüş köhnə kilsənin əvəzinə yenisini tikmək qərara alındı və onun üçün bazar meydanında yer ayrıldı. “Bu yer münasib olmadı ...çünki müsəlman əhalisinin yaşadığı hissənin mərkəzində yerləşirdi... Quba şəhərinin xristian əhalisi yeni kilsə binası üçün şəhərin qərb hissəsində yalnız pravoslavların, və qismən ermənilərin yaşadığı başqa bir yer seçdi. Bu yer ... fərdi bir şəxsə, müsəlmana, əslən qubalı olan Məmməd Əli Mahmud oğluna məxsus idi. Şəhərlilərin xahişinə əsasən, o bu sahəni təmənnasız olaraq kilsə tikintisi üçün güzəştə getdi”. (110) Sonralar digər rus kəndlərində – Mixaylovka, Yelenovka, Qu- sar, Nikolayevkada kilsələr tikildi, bir çox kəndlərdə həmçinin kilsə-prixod məktəbləri mövcud idi. (111) Lakin, A.Yunitskinin “Təsvirləri”ndən” göründüyü kimi, qəzada kifayət qədər “allaha ibadət evlərinin” və pravoslav ruhanilərin olmasına baxmayaraq, prixoda mənsub olanların çoxu heç də “pravoslav kilsəsinə sədaqət ruhunda tərbiyə almağa” can atmırdılar... Bu baxımdan Yelenov- ka kəndinin sakinləri – “daha çox sənətkarlığa və kəndli əməyinə daha az meylli olan...” adamlar xüsusilə seçilirdilər: “Hər bir evdə – yoxsulluq, bir də içkiyə aludəçilik, qadınlar da içir..., gözə çarpan digər qüsur... demək olar ki, hamısına xas olan xudbinlik, bir-birinə qarşı nifrətdir. Öz həmməsləkinə məhəbbət itirilmişdir, bəzən bir qonşu digərinin bədbəxtliyinə sevinir... Bir çoxları istirahət günlərində günah hesab etmədən işləyir (evdə), və ya bir şey satmaq üçün şəhərə, bazara gedirlər, bu səbəbdən də allaha ibadət evi, ələlxüsus yayda, demək olar ki, boş olur”. Bu cür naqis vərdişlər, xüsusilə sərxoşluq, Borispol və Petropavlovka kəndlərinin sakinlərinə da xas idi: “imkansız dərəcədə kobud və ədəbsiz”, “kilsəyə böyük tənbəlliklə gedirlər.” Qubanın rus kəndlilərinin “dini” cəhalət səbəbini A.Yunitskinin iqtisadi Yüklə 4,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|