Azərbayçan xalq cumhuriYYƏTİNİN 80 İLLİYİNİN
Yüklə 6,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səslər
353
qışlaqı işğal etmişlərdir. Bu məsələdə general-qubernator tərəfindən heç bir mümaniət və müqavimət olmamışdır. Burada milli şuradan çox bəhs etdilər və deyirlər ki, o milli şura indi mövcud deyildir, fəqət həzərat, vaxt yetişmişdir ki, biz siyasi düşmənlərimizlə namuslu rəftar edək. Mən bilmədən burada iştirak etməyirəm ki, milli şura öz qüvvəsi və məhəllədəki təşkilat köməyi ilə general-qubernator kimi böyük bir qüvvə müqabilinə mübarizə edəməzdi. Həzərat! Azərbaycan hökumətini qəbul etməyənlərin hamısı başqa məqsədlər, başqa arzular təqib edənlərin cümləsini əşqiyə dəstəsi və hətta danışmağa yaramayan adamlar ədd etmək-məsələni düz təsvir etmək deyildir və siyasi mübarizədə öz qarşısında namuslu düşməni görməməkdir.
811 - 812]
Birinci iki yol-daşım hadisat haqqında heyətin məhəllində toplamış olduğu bütün məlumatın əməli cəhətindən bəhs etdi. Bu məlumatın hamısını elan etmək üçün mən iki sənəd göstərməli idim. Birisi gərək ermənilər və gərəksə müsəlmanlar tərəfindən edilmiş şikayətləri havi protokoldur ki, çox uzun olduğundan onu oxumayacağam; ancaq dövləti nöqteyi-nəzərdən ermənilər üçün də, müsəlmanlar üçün də böyük əhəmiyyətə caiz bir məsələdən bəhs edəcəyəm. Erməni şikayətçilərinin böyük qismi göstərir ki, hadisat vaxtı Şuşa-Yevlax yolunda olduqlarından mühafizə əsgərləri ya könüllülər mühafizəsi altında müəyyən yerlərə getməyə məcbur olmuşlardır. Və orada yol boyunda vətəndaşların əmin və rahatını mühafizə etmək üçün təyin olunmuş adamlar onları axtarmaq bəhanəsi ilə soymuşlardır. Dikər sənəddə Şuşadakı ingilis heyəti nümayəndəsi polkovnik Qlyatenberqin verdiyi xəbərdir. Bu vaxtadək ancaq ermənilərlə müsəlmanların, yəni mənfəətdar olan tərəflərin verdikləri məlumatı elan etmişik. Üçüncü məruzə isə kənarda buraxılmışdır. Əlimizdə olan məlumatı tamamilə bəyan və tənqid edə bilmək üçün həmin bu sənədi dəxi elan edəcəyəm. (Qlyatenberqin verdiyi məlumatı oxuyur. Salonda səs-küy qalxır. Səslər: Doğru deyil, bunlar həp yalandır). İştə, həzərat, dün və bu gün burada elan edilmiş materialın hamısı bu! Bu məlumatın tənqidi nədən ibarət olmalıdır. Məncə bunun tənqidi iki cür ola bilər: əvvəla hadisatın səbəblərini açmaq, aydınlaşdırmaq, saniən məzkur hadisatda hökuməti-məhəlliyənin rolunu təyin etmək hadisatın səbəbləri nədir? Səmimi və insaf üzərinə bu suala bir cavab ola bilər: Bir tərəfdən Qarabağ ermənilərinin Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətini qəbul etmək və tanımaq istəmədikləri; digər tərəfdən də Azərbaycan Cümhuriyyəti və onun nümayəndəsi, yəni hökumətin məhəlli nümayəndəsinin əyolla olur-olsun Qarabağ ermənilərini Azərbaycana tabe etdirməyə çalışması. Bu hadisatın əsil səbəbi iştə budur! Burada sizə deyirlər ki, əhalinin bu işdə təqsiri yoxdur. Onlar Azərbaycan hökumətini qəbula hazırdırlar; fəqət bəzi qruplar, təşkilatlar, dəstələr onları qoymurlar və tabe olmamağa məcbur edirlərdi. General-qubernator [812 - 813] edir; görünür ki, deleqat heyətindəki müsəlman yoldaşlarım dəxi bu nöqteyi-nəzərə şərikdirlər. General- qubernator ancaq Şuşa milli şurası əzasının təqibinə çalışırdı və təqib etdi. Ona görə anlaşılır ki, o ancaq haman əzanı müqəssir və mübəlliğ sayır. Bil-xassə ki, başqa şəxslərin təqib edildiyini görmədik və görmürük. Mütəəssifanə milli komitənin bütün fəaliyyətini təhqiq edə bilmədik. Nə üçün? Çünki nə mükatibə vardı, nə dəftərxana, nə də şura əzası: bəziləri qaçmış, digər bəziləri təbid edilmişlərdi. (Səslər, salonda ümumi səs-küy). Ancaq bilavasitə hadisata aid bir çox əmrlərə təsadüf etdik. Məncə milli şura heç bu qədər əhəmiyyət verilməyə dəyməz. Deyirlər ki, erməni hissəsində milli şuradan başqa hökumət yox idi. Mayın 27-də köç başlanandan iyunun 4-nədək köçərilərlə ətraf kənd erməniləri miyanında heç bir müsadimə olmamışdır. Bəs nə üçün fəsadların hamısı milli şuraya isnad verilir, amma qeyd edilmir ki, haman şuranın tədbirləri sayəsində iş beləcə rahat keçirmiş. Bir də müsəlmanıstanda bir erməninin tüfəngini almışlar. Bunun cavabında onun da xuliqan yoldaşları 2-3 gün sonra iki nəfər könüllünün silahını, hətta atını almışlardır (Səslər: Könüllü deyil, əsgərin silahını almışlar!) Birinin atını qaytarmışlar, digərinin atı və silahı qeyb olmuşdur. General-qubernator haman atla silahın qaytarılmasını tələb etdikdə milli şura onun dalınca adam göndərmişdir; çünki xuliqan atı minərək kəndə qaçmış imiş; lakin tapmamışlar, çünki iz itirmək üçün ayrı kəndə qaçmışdır. Milli şura isə 10.000 manata bir at və 1500 manata bir tüfəng alaraq könüllüyə (Birisi: Əsgərə) vermək üçün ingilis heyətinə təslim etmişdir. Bir də deyirlər ki, Ermənistanda hökumətsizlik, hərcmərc hökmfərma imiş; bəlkə varmış; amma müsəlmanlar haqqında yox, çünki dava başlandıqda Ermənistanda bulunan müsəlmanlar həp salamat qalmışlar; amma müsəlmanıstanda 40 erməni tələf olmuşdur. Bir də son dəqiqədə general-qubernator ultimatum kimi tələb edir ki: "şəhərdə atışma ancaq təbid üçün milli şura əzasının təslimindən sonra yatırılacaqdır". Bunun müqabilində əzalar gəlib ingilis heyətinə təslim olurlar. Bunlar həp isbat edir ki, milli şurada əyləşənlər qaniçici deyilmişlərdir. Məncə ümumiyyətlə bu hadisatda müəyyən [813 - 814] şəxsləri, yaxud qrupları və təşkilatı müqəssir tutmağa əsas yoxdur. İş təbliğatda, ya əhali içində hasil edilən əhval-ruhiyyədə deyildir. (Qarabəyli: Düzdür). Əhval-ruhiyyə üsul-idarədən asılıdır. Bunu isə hökumət və onun məhəlli nümayəndələri əmələ gətirirlər. Doğrudur, bəzi adamlar təbliğatla camaatı bir tərəfə mayil edir, hökumət müqabilinə çıxara bilər. Fəqət hökumətin də əlində çox tədbirlər var ki, mübəlliğlərlə mübarizə edib, əhval- Yüklə 6,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|