Azərbayçan xalq cumhuriYYƏTİNİN 80 İLLİYİNİN
Yüklə 6,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan, 16, 17, 18, 20 iyul 1919, N 226, 227, 228, 229. 355
- Katib
- Səməd ağa
354
ruhiyyəni dəyişdirə bilər. Deleqat rəisi doktor Qarabəyli general-qubernatorun bu məsələ ətrafındakı bütün tədbir və hərəkətini təsvib edir, haqlı görür. Bir də baykot məsələsindən bəhs etdikdə deyir ki, general-qubernator razı ola bilməzdi ki, ermənilər külli miqdarda ərzaq alıb onunla da əşqiya dəstəsini təmin etsinlər. Mən sizi inandırıram, cənab Qarabəyov, ki, əhalini ərzaqdan məhrum etdikdə əşqiyanın heç vecinə də olmayır. Onlar sizdən, bizdən çox tapırlar, mütəzərrər dinc əhali olur. Bir də bunu qeyd etməlidir ki, hadisat zamanı hökuməti-məhəliyyənin rolu nə imiş və necə rəftar etmişdir. Sabiq natiq Çubaryanı tənqid edərkən elə isnad verdi ki, guya o, general-qubernatoru talan əmələ gətirməkdə ittiham edirmiş. Xeyir, elə deyildir. O şeylər ki, Şuşada olmuşdur, heç kəs deyə bilməz və deməyir ki, Şuşada erməniləri qırmaq üçün hazırlanmış imiş. Bu ancaq geniş dairədə icra edilmiş (bəlkə ingilislərin də rizasıyla) bir nümayiş idi ki, erməniləri qorxudaraq, Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinə tabe olmağa, general-qubernatoru qəbula məcbur etmək məqsədi ilə vaqe olmuşdur. Ərz etdiyim kimi burası pak böyük dairədə icra edilmiş bir nümayiş idi; və əgər bir xəta və səhv olmuşsa, mən demirəm ki, general-qubernator tərəfindən bir cinayətdir. Yoldaşım da belə deməyir. Biz deyirik ki, bu ehtiyatsızlıqdır. Nəticədə müəyyən müsadimələrə bais ola biləcək tədbirlər görmək və bunu də əhaliyə xəbər verməmək ehtiyatsızlıqdır. Nə üçün general-qubernator bunu danır. Nə üçün deyir ki, bu iş nümayiş məqsədi ilə deyildi. Köç yolunu mühafizə üçün idi. Gərək ermənilərin və gərək müsəlmanların iztirab və həyəcan içində olduğunu nəzərə alsanız görərsiniz ki, general-qubernator belə bir halda o cür tədbirlər görmək mümkün olmadığını bilməyə bilməzdi. Çünki ermənilər belə anlamışlar ki, onları qırmaq hazırlıqları görülür. Ona görə də silahlı [814 - 815] adamlarını qaraulların müqabilinə çıxarmışlardır. İki müsəlləh qüvvə qarşı-qarşıya durmuşdur. Belə bir zamanda vəziyyət müşkül, xalq həyəcanlı olan bir halda heç əhəmiyyəti yoxdur kim qabaqca küllə atmışdır. Bilxassə ki, aralarında nizama tabe olmayan adamlar dəxi az deyilmiş. Şuşa hadisəsini ehtiyatsızlıq hesab etmək olursa, Qaybalı hadisəsi hökumətin fəaliyyətsizliyi və səhlənkarlığından başqa bir şey deyildir. Dün Qarabəyov isbat edirdi ki, general-qubernatorun kömək vermək və qırğının önünü almaq imkanı yoxmuş. Yoldaşlardan bəziləri deyirlər ki, orada müsadirə olmuşdur, xeyir, orada qırğın vaqe olmuşdur. Deyirlər kömək vermək üçün 17 verst dolama yol getmək lazım gəlirdi. Halbuki firqə ərkani-hərbi iqamət edən Xankəndi ilə Şuşa arasında telefon var. Bu surətdə istəsəydilər qırğının önünü almaq üçün telefonla binaqozarlıq edə bilərdilər. Amma etməmişlərdir. Deyirlər etmişlər, fəqət kec olmuşdur. Yox, belə deyil. Nədən hamı bilirdi, amma general-qubernator bilməyirdi ki, qırğın var. Deyirlər ki, erməni dəstələrinin hücumu təhlükəsi varmış; mən qəti surətdə deyirəm ki, şəhərə heç erməni dəstəsi gəlməyirmiş və kələ bilməzdi. Hərbi idarələr belə şaiyət əsasıyla iş görməzlər. Onlar kəşfiyyatçı göndərər, nə olduğunu bilərlər. Odur ki, demək olmaz ki, kömək göndərmək mümkün deyildi. Bir də deyirlər ki, orada təqdim edilmiş olan çin əsgəri deyil, məhkəmə məmurlarına məxsus bir şey olduğundan kürdlərin iştirak etdiklərinə bir dəlil deyildir. (?) Binaən- ileyh Qaybalı kəndlilərin sübutları əsassızdır. Amma adətən mütəzərrirlərin şəhadəti əgər cərh edilməzsə dəlil hesab olunur. Deyirlər Qaybalıya kömək göndərmək olmazdı, çünki sair kəndlərin də köməyə ehtiyacı vardı. Fəqət, həzərat, qabaqça Qaybalı mütəzərrir olmuşdur. Binaən-ileyh sair kəndlərdən Daşaltı və sairlərinə hücum edilməsindən bəhs olunmaz. Çünki onlar sonradan olmuş imişlərdir. Bu işlərin hamısına, adi deyil, dövlət nöqteyi-nəzərindən baxılarsa, demək olar ki: əvvəla general-qubernator belə hadisələrdə müsəlləh camaatın iştirakını məqul bir əmr sayırmış. Müsəlmanların özlərinin dediklərinə görə orada müdafiə komitəsi var. haman komitə erməni sərhəddinə müsəlləh adamlar göndərmişdir. Mən deyirəm ki, bu böyük xətadır, çünki general-qubernator [815 - 816] özü
təkrar bəyan etmişdir və heyət buna şərikdir ki, general-qubernatorun ixtiyarında hər növ nizamsızlığı yatırmaq üçün lazım gələn miqdarda müsəlləh müntəzəm qüvvə var idi. Davada nizama tabe olmayan camaat özü əldə silah iştirak etmişdir. Şahidlərdən birisi deyir ki: bizim müdafiə komitəmiz var. Belə ittifaqlar da Könüllü müsəlləh adamlar çıxarır. Bunlar heç bir nizama tabe olmayıbdır. Mən hər şeydən ziyadə diqqətinizi buna cəlb edirəm. Zira gələcəkdə burası bir ixtilaf və müsadimə mənbəyi və qanun asayişi təhdid edici bir təhlükə ola bilər. Bir mühüm məsələ də var: hadisatdan sonra heç bir təftişat və istintaq olmamışdır. On gün sonra bizim heyət getdi, hələ istintaq yox idi. Məncə bu iş Qaybalının qırğınından bətərdir. Çünki cəza verilmədikdə camaat elə güman edər ki, insanın kefi nə istəsə edə bilər.
355
№ 54 Əlli dördüncü iclas 10 iyul 1919-cu il. Rəis - Həsən bəy Ağayev. Katib - Mehdi bəy Hacınski. İclas açılır saat 12-45 dəqiqədə Rəis - İclas açılır. Bugünki Ruzinameyi müzakirat böylə tərtib edilmişdir. (Oxuyur): 1) - Daxil olmuş kağızlar; o cümlədən: a) Hökumət işləri idarəsi cünbundə xüsusi şöbə təsis haqqında qanun-layihəsi; b) Azərbaycan cümhuriyyəti hökumətinin qanunnamə və əmrnamələri məcmui nəşri xüsusunda qanun layihəsi; v) hökumət işləri idarəsi xüsusi şöbə ştatının smetası; q) hökumət işləri idarəsi xüsusi şöbəsinin ümumi məxaric smetası; d) Azərbaycan cümhuriyyəsi hökumət qanunnamə və əmrnamələri nəşri məxaric smetası; e) Maliyyə nəzarəti şurası haqqında qanun layihəsi. [816 - 817]
2) - Hökumət əndində xüsusi təftişat və təhqiqat komisyonu təşkili haqqında qanun layihəsi; 3) - Poylu stansiyonunda gömrük idarəsi təsisi haqqında qanun layihəsi; 3-cü qiraət, məruzəçi Abduləli bəy Əmircanov; 4) - Gömrük idarələrində anbar vergisi miqdarının artırılması haqqında qanun layihə-si 3-cü qiraət. Məruzəçi A. Əmircanov; 5) - Bakı gömrüyünə ştatının təzyiqi haqqında qanun layihəsi, 3-cü qiraət. 6 - Gürcüstan cümhuriyyətindəki Azərbaycan siyasi nümayəndəliyi cünbündə maliyyə nəzarəti agentliyinin təşkili haqqında qanun layihəsi. 3-cü qiraət; Məruzəçi A. Əmircanov; 7 -Ermənistan sərhəddində (Uzun Tala) gömrük idarəsi qarşısında gömrükxana təsisi haqqında qanun layihəsi. 3-cü qiraət. Məruzəçi Əmircanov; 8 - Xəzinə nəfinə buğ qazanlarından alınan verginin artırılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Abdulla bəy Əmircanov; 9 - Məclisi-müəssisan seçkisi haqqında qanun layihəsi. 3-cü qiraət. Məruzəçi M. Ə. Rəsulzadə; 10 - Sənaye şəhadətnaməli qiymətlərinin artırılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Şəfi bəy Rüstəmbəyov; 11 - Hüquq məhkəməsi nizamnaməsinin 91, 383, 328 ilə cəza məhkəməsinin 141, 834, 49, 438, 643, 114, 323 maddələrinin təğyir və təbdili haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi: Mehdi bəy Hacınski; 12 - Dəniz boyu, idarələrində gəmi vergisi alınması haqqında qanun layihəsi, məruzəçi Abdulla bəy Əmircanov; 13 - Ermənistanda bulunan müsəlman qaçqınlarına yardım etməkdən ötrü smetadan xaric olaraq 3 milyon rüblə buraxılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Musa bəy Rəfiyev; 14 - Zəngəzur qəzası qaçqınlarına yardım etməkdən ötəri smetadan xaric olaraq 1.875.000 rüblə buraxılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Musa bəy Rəfiyev. Daxil olmuş qanun layihələrindən birinci - 2, 3, 4, 5 və 6-cı bütün 6-sı da ləvayehi-qanuniyyə komisyonuna gedir. Ruznaməyi müzakiratda olan 2-ci məsələ ki, ibarət olsun hökumət indidə xüsusi təftişat və təhqiqat komisyonu təşkili haqqında qanun layihəsi və 10-cu məsələ ibarət olsun sənaye şəhadət-namələri qiymətlərinin artırılması haqqında qanun layihəsi, məruzəçiləri Şəfi bəy Rüstəmbəyovundur. Şəfi bəy xəstə olduğundan bu gün iclasa gəlməyə iqtidarı yoxdur, ona görə bu məsələlər bugünkü növbədən götürülür, bu gün baxılmayacaq. (Rusca). Əgər bu cür tərtibata etiraz yoxsa qəbul olunur. Növbədəki [817 - 818] məsələ Poylu stansiyonunda gömrük idarəsi təsisi haqqında qanun layihəsinin 3-cü qiraətidir. (Divani-rəyasətə təklif verilir). Müzakirə olunan layiheyi-qanuniyyə münasibətilə keçən dəfə 2-ci qiraət əsnasında bir təklif varid olmuşdu. Bu təklifin məzmunu böylə idi ki, layiheyi-qanuniyyəni qəbul etməklə bərabər parlaman hökumətə təklif edir ki, qonşu millətlərlə gömrük məsələsi haqqında sazişə girsin. Çünki bu təkliflərin qanunun əsasına münasibəti yoxdur. Bu bir xahişdir. Ona görə maddələrlə səsə qoyulmaz. Çünki maddələrə dəxli yoxdur. Bu ancaq bir arzudur. Səməd ağa - (yerindən rusca). Rəis - Xahişi qanuna salmaq olmaz. Bu xüsusi bir arzudur, ancaq bəratilqövlə salarıq və hökumətə xəbər verərik. (Katibə). Mehdi bəy, oxuyun layihəni. Katib - Layihənin birinci maddəsini oxuyur. Rəis - Birinci maddə xüsusunda danışmaq istəyən yoxdur ki? Yoxsa, səsə qoyuram. Əvvəlinci maddəni kim qəbul edirsə, əlini qaldırsın. (Əllər qalxır). Əvvəlinci maddə əksəriyyətlə qəbul olunur, 2-ci maddəni oxuyun. Katib - (2-ci maddəni oxuyur). [818 - 819]
qalxır). 2-ci maddə əksəriyyət səs ilə qəbul olunur. 3-cü maddəni oxuyun. Katib - 3-cü maddəni oxuyur. Rəis - 3-cü maddəni səsə qoyuram. Kim qəbul edirsə, rica edirəm, əlini qaldırsın. (Əllər qalxır). 3-cü maddə əksəriyyət rəylə qəbul olunur. Layiheyi-qanuniyyəni tamamilə səsə qoyuram. Kim layiheyi-qanuniyyəyi tamamən qəbul edirsə, rica edirəm, əlini qaldırsın. (Əllər qalxır). Layiheyi-qanuniyyə tamamən qəbul olunur.
Yüklə 6,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|