Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
dastan söyləməklə yanaşı, həm də ağsaqqallıq missiyasını yerinə yetirmişlər. Əsrlərcə bu sənət inkişaf etmiş, bitkinləşmiş, kamilləşmiş, böyük və ulu aşıqlar nəsli yetişmişdir. Onlar xalqımızın mənəvi dünyasının istək və arzularının tərənnümçüsü ömrünü yaşamışlar. Həqiqətdir ki, hər dövrün, hər tarixi şəraitin öz söz sərrafları, hikmət söyləyənləri olmuş, ozanlar, yanşaqlar, aşıqlar, dədələr nəsli bir-birini əvəz etmişdir. Ayrılıqda onların hər birinin söz qüdrəti, hikməti haqqında mətləb açmaq, ağsaqqallıqlarını izləmək imkansızdır. Ona görə də aşıqlar aşığı, dədələr dədəsi, ağsaqqallar ağsaqqalı Aşıq Ələsgərdən bəhs edən aşıq müdrikliyini açıqlamaqla kifayətlənirik. O, böyük el aşığı, məclislər yaraşığından biri sayılmış, öz sənətində aşıqlar
aşığı zirvəsinə yüksəlmiş, əlçatmaz, ünyetməz olmuşdu. Aşıq Ələsgər ağsaqqallığı, müdrikliyi, sənət ucalığı ilə təkcə doğulduğu Göyçə
mahalında deyil, İrəvanda, Vedibasarda, Naxçıvanda, Kəlbəcərdə, Qazaxda, Borçalıda böyük nüfuz qazanmış, ehtiramla qarşılanmışdır. Hər bir gəlişi, məclislər
aparması, sazlı-sözlü bir dünya yaratması həmişə heyrət doğurmuşdur. Aşıq Ələsgərin məclisləri təkcə eşq, məhəbbət dastanları söylədiyi yer yox, daha çox ədəb-ərkan, təlim-tərbiyə, gör-götür yığıncağı rolunu oynamışdır. Məclis iştirakçılarına qeyrət, ismət, etibar, ilqar dərsi, birlik dərsi keçmişdir. Aşıq Ələsgər insanları səmimiyyətə, bir-birinə can deməyə, könül sevindirməyə səsləyir, nəsihətlər verir: "Can" deməklə candan can əskik olmaz, Məhəbbət artırar, mehriban eylər. "Çor" deməyin nəfi nədi dünyada? Abad könlü yıxar, pərişan eylər. Aşıq Ələsgər insanlara hərcayıdan, müxənnətdən, nadandan, ev yıxandan, bəd əmələ qurşananlardan aralı gəzməyi, gen dolanmağı məsləhət bilir. Müdrik sənətkar, el ağsaqqalı Aşıq Ələsgər məclisdə igidliklə, mərdliklə bağlı mətləbini belə ərz edir: Arif olan, gəlin sizə söyləyim, İgid sözü mərd-mərdanə yaxşıdı. Kişi gərək dediyindən dönməsin, Biilqardan bir zənanə yaxşıdı! Böyük ustad aşıq olanların bütün cəhətlərini göstərməklə hamını eyhamla mərifətə, insanlığa çağırır: Aşıq olub diyar-diyar gəzənin, Əvvəl başda pür kamalı gərəkdi. Oturub-durmaqla ədəbin bilə, Mərifət elmində dolu gərəkdi...
Danışdığı sözün qiymətin bilə, Kəlməsindən ləlü-gövhər süzülə, 87
Məcazi danışa, məcazi gülə, Tamam sözü müəmmalı gərəkdi... Başqa bir qoşmasında daha dərin hikmətlər söyləyir, ibrətamizlik çələngi hörür: Bir insan ki, haq dediyin bitirsə, Hər məclisdən bir mərifət götürsə, O yəqin ki, çəkməz cəza dünyada. Aşıq zalımlara, zülmkarlara qarşı öz nifrətini bildirir, bu yoldan çəkinməyi məsləhət görür: Yüksələr fağırın qeydinə qalan. Hər kim şuğul oldu, söylədi yalan, Şeytan imanını aldı da getdi.
Aldanıb dünyanın cah-cəlalına, Haram qarışdıran öz halalına, Xəyanət eyləyən qonşu malına Haqqın divanında qaldı da getdi. Dədə Ələsgər məclislərdə heyrət doğuran kəlamlar söyləmiş, el-obanı mərifətə, dürüstlüyə, halallığa, etibarlı olmağa səsləmişdir. Cavanlığında da, ixtiyar çağında da el ağsaqqalı kimi sayılıb-seçilmişdir. XVIII əsrin əvvəlində Şəmkirdə dünyaya göz açmış Molla Vəli Vidadi zəmanəsinin böyük şairi, xalqın dərdinə yananı, mətləb anladanı olmuşdur. Xalqın içindən çıxan şair daim xalqla birlikdə yaşamış, elin-obanın havadarı olmuşdur. Ömrünün çox hissəsini Qazaxın Şıxlı şenliyində keçirmiş, elinin, obasının başbiləni - mollası, ağsaqqalı adını qazanmışdır. Camaatın halına acıyan, qeydinə qalan, dərdinə şərik çıxan ağsaqqal kimi sayılıb-seçilmişdir. Ərəb və fars dillərinin kamil bilicisi Molla Vəli Vidadi uzun illər şairliyi ilə yanaşı, mirzəlik və məktəbdarlıqla məşğul olmuş, xalqın arzu və istəyini lazımi yerlərə çatdırmışdır. Şair təkcə Qazax, Borçalı mahallarının deyil, bütün Gəncəbasarın, Qarabağın, İrəvan bölgəsinin müdrik ağsaqqalı kimi tanınmış, fəaliyyət göstərmiş, təlim-tərbiyə verən, tədbir tökən, düzgün yol göstərən, çarə tapan olmuş, zəmanəsinin eybəcərliyini, haqsızlığını, ədalətsizliyini açıb göstərmiş, xalqa başa salmış, gözünü açmağa çalışmışdır. Molla Vəli Vidadinin böyük ağsaqqal nüfuzu qazanmasını Firidun bəy Köçərli belə qiymətləndirir: "Haqq söyləyən və haqqı dost tutan bir vücud imiş ki, hər kəsin eybini açıq söyləməkdən bak və iqtinab etməz imiş... Hamı onu sayarmış, xatirini əziz və möhtərəm tutarmış"[16]. Adının yad ölkələrə üzən gəmiyə, bir neçə küçəyə, yaşayış məntəqəsinə verilməsi, abidəsinin Qazaxda ucaldılması onun söz sərrafı, klassik şair, müdrik el
88
ağsaqqalı kimi xatirəsinin qədirbilən xalqımız tərəfindən yüksək ehtiramla qiymətləndirməsini bir daha təsdiqləyir. Bir əsrə qədər ömür sürən şair təbiətən sadə, səmimi idi, insanpərvərlikdə və dostluqda əvəzsizdi. Xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi, el qədri bilməsi hamıya bəlliydi. Heç şübhəsiz, bütün bu yüksək insani keyfiyyətləri ilə yanaşı, böyük ailə başçısıydı. Elə bir ailə başçısı ki, ondan bir çox ailələr, nəsillər, tayfalar dərs almışdı. Böyük ailə sahibi olan Molla Vəli Vidadinin ailə üzvləri savadlı, ismətli, qeyrətli idi. Vidadi və Pərixanımın tərbiyəsini görən, adət-ənənəni müqəddəs sayan, böyük-kiçik yeri bilən bu ailə eldə, mahalda adnandı. Şairin oğlu Osman əfəndi elmi və əməlilə təkcə Qafqazda deyil, hətta Osmanlı torpağında tanınırdı. Tiflisdə ikinci müfti olan Osman əfəndi atasının bütün arzu və istəklərini yüksək dərəcədə yerinə yetirmiş və bundan şərəf duymuşdur. Ağsaqqal şair övladlarının davranışlarından, əməllərindən şərəf, qürur duymuş, onlarla fəxr etmişdir. Bakının Mərdəkan kəndində 1838-ci ildə dünyaya gələn Hacı Zeynalabdin Tağı oğlu Tağıyev yoxsulluqla böyümüş, bənnalıq edərək qabarlı əlləri, alın tərilə var- dövlət qazanmış, şərəf sahibi olmuşdur. O, xalqına, millətinə layiq böyük işlər görmüş, zəngin miras qoymuşdur. Zəhmətinin bəhrəsilə yüksələn Hacı Zeynalabdin XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində böyük el atası, müdrik ağsaqqal, əvəzsiz xeyriyyəçi adını qazanmışdır. Zəhmətlə böyümüş, çətin, müşkül işlərlə qarşılaşmış Hacı Zeynalabdin sistemli təhsil almamış, dərin savadı olmasa da, dərin ağla, kamala malik olmuşdur. O, ayıq- sayıqdı, işbilən, iş görəndi. Qara sudan qaymaq çəkər, qara qızıldan var-dövlət yığardı. İrəlini, gerini aydın görən, dünyanın gərdişindən baş çıxaran, gələcəyə açıq gözlə baxan, bənzərsiz, son dərəcə qabil bir insandı. Qəlbi geniş, əliaçıq, səxavətli, xalqını sevən, xalqına yanan xeyriyyəçiydi, sahibkardı. Tayı-bərabəri olmayan xeyriyyəçi! H.Z.Tağıyev neftdən, Kürün, Xəzərin balığından, toxuculuqdan və bir sıra başqa
sahələrdən əldə etdiyi gəliri Bakının inkişafına, əhalinin sağlamlığına, maariflənməsinə, dolanışığının yaxşılaşdırılmasına sərf etmiş, bu humanistlikdən qürur duymuşdur. Su - həyatdır, su - yaşarılıq təminatıdır. XIX əsrin sonu və XX əsrin başlanğıcında Bakının sürətlə böyüməsilə əlaqədar şəhərin su ilə təchizatı kəskin problem kimi qarşıya çıxdı. Çox böyük xərcə başa gələn təmiz və saf Şollar suyunun Bakıya gətirilməsi Hacı Zeynalabdinin əməlidir. Xaçmazın Şollar kəndindən Bakıya kimi 90 il bundan əvvəl istifadəyə verilən su kəməri bu böyük insanın, el ağsaqqalının, millət atasının gördüyü nəhəng işlərdən biridir. Tağıyevin maarifçilik sahəsində gördüyü işlər də böyük ehtiram və qibtəyə layiqdir. O, məktəblər tikdirmiş, məscidlər inşa etdirmiş, azərbaycanlı gənclərin dünyanın qabaqcıl təhsil ocaqlarında oxumasına, milli kadrların yetişməsinə, qəzet və jurnalların nəşrinə yardım etmiş, vəsait ayırmışdır. Bu müdrik insanı, görkəmli Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|