Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
tutulduğundan həmin istehsal sahələrinin keçmiş SSRİ 
regionları ilə illər boyu formalaşmış sıx təsərrüfat əlaqələrinin 
birdən-birə  qırılması  sənayedə  vəziyyətini daha da 
çətinləşdirmişdir. Respublikada siyasi sabitliyin olmaması, 
Qarabağ probleminin həll edilməməsi, hakimiyyət uğrun 
daxildə gedən mübarizə iqtisadiyyata, o cümlədən 
neftqazçıxarma sənayesində ciddi tasir göstərirdi. Digər 
tərəfədən istegsalin sürətlə  aşağı düşməsi, maliyyə-kredit 
sitasətindəki uğursuz addimlar, iqtisadi islahatların 
düşünülməmiş aparıması respublikamızın iqtisadiyyatındakı 
vəziyyəti daha da gərginləşdirir, onun böhran vəziyyətinə 
düşməsini reallaşdırırdı. Neftqazçıxarma sənayesi 
iqtisadiyyatın digər sahələri ilə qarşılıqlı  əlaqə  və asılılıqda 
oldugundan bu amillərin təsirinə daha çox məruz qalırdı. 1991-
1995-ci illərdə, quruda neft hasilatı plani yerinə 
yetirilməmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, neftqazçıxarma 
mədənləri istehsal gücünə, strukturuna, ehtiyat imkanlarına, 
geoloji cəhətdən öyrənilməsinə görə  fərqli xüsusiyyətlərlə 
malikdirlər. Quruda neft hasilatını hazırda 14 neftqazçıxarma 
müəssisə reallaşdırır ki, bunlardan 5-i xarici sərmayədarların 
iştirakı ilə yaradılmış müştərək müəssisələrdir. Bir neçə 
neftqazçıxarma idarəsi istisna olmaqla ümumilikdə bu 
müəssisələrdə neft planı tapşırığı yerinə yetirməmiş,hasilatında 
sabitlik təmin edilməmiş, iqtisadi göstəricilərin 
yaxşılaşdırıması üçün mövcud imkanlarından istifadə 
olunmamışdır. 
Bu gün kphnə neft mədənləri sayılan Balaxanı, Suraxanı, 
Bibiheybət yataqlarında quruda ümumi neft hasilatının 30 faizə 
qədəri çıxarılır. Neft hasilatının həcminə görə NQÇİ-lər 
arasında «Balaxanlneft» və  «Şirvan Oyl» MM-lər, qaz 
hasilatına görə isə Ə.Əmirov adına və «Siyəzənneft» NQÇİ-lər 
birinci yerləri tuturlar. Muradxanlı neft yataqlarında isə  ən az 
neft hasil olunur. Hazırda bir neftqazçıxarma idarəsinə düşən 
orta illik neft hasilatı təxminən 145 min ton təşkil edir ki, bu da 
 
31

---

 
40-50-ci illərdəki orta göstəricidən bir neçə  dəfə azdır. Lakin 
1996-cı ildən başlayaraq vəziyyət müəyyən qədər 
yaxşılaşmışdır. Nəzərə alınmalıdır ki, 1996-1997-ci illərdə plan 
tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi enmə prosesləri ilə  əlaqədar 
tapşırıqların həcminin azalması  nəticəsində baş vermişdir. Bu 
da ki, öz növbəsində  hələ  də sahədə irəliləyişin olmadığını 
nəzərə çarpdırır. Aşağıda QNQÇİB-nin neftqazçıxarma 
idarələrini 1998-ci il üçün ilin tapşırıqları verilmişdir. 
 
Cədvəl 4 
QNQÇİB-də 1998-ci il üçün neft və qaz hasilatı və təhvili 
 
 
(1998-ci il) 
 
Neft hasilatı 
 
Neftin təhvili 
Qaz hasilatı 
Qazın təhvili 
Neftqazçıxarma 
müəssisələri 
Ümum 
Gün 
Ümum 
Gün 
Ümum 
Gün 
Ümum 
Gün 
Balaxanıneft 
220300 
604 205000 562 9000  25 8800 24 
Ə.Əmirov ad. 
97150 
266 90700 248 38000 1  
04
3550  
0
97 
Bibi-Heybətneft 
134200 
368 1
 
25650
344 21900  60 17900 49 
Binəqədineft 
131470 
360 122870 337 15500  42 14300 37 
Suraxanıneft 
123470 
338 116070 318 18700  51 11200 31 
H.Tağıyev ad 
70050 
192 65850 180 10000 27 4300 12 
Siyəzənneft 
74585 
204 68885 189 46300 127 34500 95 
Salyanneft 
204975 
562 194675 533 40000 110 16200 44 
MuradxanlıİNM 
41305 113 38015 104  600  1.6  - 
- 
NQÇİ üzrə 
1097505 
3007 
1027715 
2815 
200000 
548 
142700 
391 
Azərpetoyl MM 
156560 
429 
154100 
422 
10500 
29 6900 19 
AnşadPetrol 
29240 
80 
28800 
79 
18200 
50 1
 
6400
45 
Azgerneft MM 
49060 
134 
48935 
134 
2500 
7 - - 
BMB OYL İNK 
10090 
28 
10050 
28 
300 
0  
.8
-  - 
Şirvan OYL 
212545 
582 
201400 
582 
8500 
23 4
 
000
11 
CƏMİ 
1555000 
4260 
1471000 
4260 
240000 
658 
170000 
466 
 
QNQÇİ
bii qazla t chizatında payi az 
olsa 
B respublikanın tə
ə
da, burada da mövcud imkanlardan səmərəli istifadə 
etməklə hasilatın artırılmasina nail olmaq imkanları 
mövcuddur. Belə ki, hələ  də NQÇİ-lərdə neftlə birlikdə 
çıxarılan səmt qazın yığılması, hazırlanması  və  təhvil 
verilməsində böyük nöqsanlar davam etmakdədir. Neftin 
yığımı  məntəqələrində  səmt qazının tutulması  və istifadə 
 
32

---

 
olunmasının təşkili indiyə kimi, baş tutmamışdır. Vakuum qaz 
yığım xətləri çox pis vəziyyətdədir və sistemin əsaslı təmirinə, 
rekonstruksiyasına böyük ehtiyac duyulur. Quyuların qazı 
ayrılıqda ölçülmədiyindən həqiqi qaz faktoru, qazın ehtiyatı və 
bu ehtiyatdan istifadə edilmasi məsələləri barədə hazırki 
şəraitdə əsaslı mülahizə yürütmək çətinlik törədir. 
Məlumdur ki, neftqazçıxarmanın dinamik inkişafı bir sıra 
prose
qillik  əldə etdikdən sonra quruda qazma işlərində 
müvə
slərdən, xüsusilə qazma işlərindən asılıdır. Bu işin 
ahəngar aparılması neftqazçıxarma sənayesinin  ən mürəkkəb, 
ən çətin istiqamətlərindən biridir. Daha doğrusu, qazma 
işlərinin dinamikası ilə neftqazçıxarma istehsalı arasında bir 
qanunauyğunluq mövcuddur. Bir cəhəti də qeyd etmək cismi 
təbiətlə verildiyindən, burada dövriyyə fondlarına tələb 
emaledici sahələrdən qat-qat azdır. Bunun əksinə olaraq isə 
əsas fondlara tələb daha böyükdür. Hazırda sahənin özündə 
iqtisadiyyatın malik olduğu  əsas fondların 50%-dən çoxu 
cəmlənmişdir. Quyu fondu isə meftqazçıxarma sənayesində 
böyük çəkiyə malik olam əsas istehsal fondlarının 3/4 hissəsini 
təşkil edir. 
Müstə
ffəqiyyətlər əldə edilməmişdir. Qazma işi ilbəil azalmaya 
məruz qalır. 1991-1995-ci illərdə, neft sənayesinə biganə 
münasibət nəticəsində 1989-cu ildə istismar qazmasının həcmi 
300 min metrdən 1993-cü ildə 38,2 min metrə  qədər azalmış, 
müvafiq olaraq tikintidən qurtaran quyuların sayı 157-dən 25-ə 
enmişdir. Eyni zamanda kəşfiyyat qazmasının həcmi 59,4 min 
metrdən 0,7 min metrə enmişdir. Xeyli müddətdir ki, bir sıra 
qazma idarələrində (o cümlədən Abşeron Qİİ, Siyəzən Qİİ) plan 
tapşırıqların yerinə yetrilməsi 25-30 % səviyyəsini aşa 
bilməmişdir. 1996-cı ildə  İB-də daxili imkanları  səfərbərliyə 
almaqla, qazma işində hissediləcək dönüş yaratmağa nail 
olundu. 1996-cı ildə 52,8 min metr, 1995-ci ildəkindən 13,9 
min metr artıq qazma işləri görüldü, 30 istismar quyusu və 2 
kəşfiyyat quyusu tikintidən qurtardı. 
 
33

---