Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
1997-ci ildə isə  hər iki məqsədlə 69 min metr, o 
cümlə
qaz sərvətləri hasil etmək üçün qazma və ilk 
növbə
 
dən 65,6 min metr istismar və 3,4 min metr kəşfiyyat 
qazması aparılmış, keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 
qazma gedişi 16,2 min metr artırılmışdır. 1997-1998-ci illərdə 
isə sahəyə yenə  də kifayət qədər vəsait ayrılması  təmin 
edilməmişdir. 
Neft və 
də  kəşfiyyat işlərinin aparılması ilkin şərtdir. Lakin 
məlum çətinliklər nəinki kəşfiyyat işlərinin artırılmasına şərait 
yaradır, hətta neft hasilatının sabitləşdirilməsi üçün zəruri olan 
istismar qazmasının da həcminin kəskin surətdə azalmasına 
səbəb olur. Hazırda İB-də qazma işinin həcminin azalması ilə 
əlaqədar zəruri və ixtisaslı qazmaçı kollektivlərini itirməmək 
məqsədilə onları, yeni geoloji informasiyalara uyğun olaraq 
köhnə  və  ləğv edilmiş quyularda sınaq işlərinə  cəlb etmişlər. 
Bundan  əlavə,  İB-də texniki və istismar kəmərlərinə böyük 
ehtiyacın olmasını  nəzərə alaraq boş dayanan qazma 
briqadalarından köhnə  və  ləğv edilmiş quyulardan boruların 
çıxarılması  işində istifadə edilir. Onların köməyi ilə 1995-ci 
ildə 35922 metr, 1996-cı ildə 38976 metr, 1997-ci ildə isə 
23100 metr müxtəlif diametrli borular qaldırılmış və qazmada 
olan quyuların tikintisində istifadə edilmişdir. Hazırda 
parodoksal bir vəziyyət yaranmışdır. Qazma prosesi çox aşağı 
həddə düşmüşdür. Lakin qazma problemlərini heç də tamamilə 
maliyyə  məsələləri ilə  əlaqələndirmək səhv olardı. Bizim 
qənaətimizə görə belə  vəziyyət bu sahələrə  fərqli diqqət və 
münasibətindən yaranmışdır. Burda mütənasibliyin pozulması 
yolverilməzdir. Tikintiyə  cəlb olunan maliyyə  vəsaitləri 
qazmaya tətbiq etməklə daha çox neft hasil etmək olardı. Əldə 
olunmuş 
mənfəət heç şübhəsiz ki, tikinti işinin 
genişləndirilməsinə meydan açacaqdır. Qazma prosesinin aşağı 
düşməsi meyli quyuların tikinti tempi ilə mütənasiblik təşkil 
edir. 
 
34

---

 
Aşağıdakı  cədvəldə son 10 il ərzində quyu tikintisinin 
dinam
Cədvəl 5 
1987-1997-ci illərdə tikintisi başa çatmış quyular
 
ikası verilmişdir. 
 
ın 
dinamikası 
İllər 
Cəmi tikilən 
quyular 
O cümlədən 
Kəşfiyyat 
ist
rı 
ismar quyula
quyuları 
1987 
229 
213 
16 
1988 
214 
185 
29 
1989 
175 
157 
1 
1990 
165 
147 
1 
1991 
112 
105 
7 
1992 
126 
117 
9 
1993 
112 
106 
6 
1994 
64 
63 
1 
1995 
25 
25 
- 
1996 
33 
31 
2 
1997 
42 
40 
2 
 
Cədvəldən göründüyü kimi son on il ərzində ümumi quyu 
tikint
naşı fəaliyyətdə olan 
quyu 
isi 5,5 dəfə, kəşfiyyat quyularının tikintisi 8 dəfə 
azalmışdır ki, bu da maliyyə  çətinlikləri və  vəsait 
çatışmamazlığı ilə  əlaqələndirilir. Yeni qazılan quyulardan 
1986-cı ildə 166.8 min ton neft hasil edilmişdir ki, bu da 
ümumi neft hasilatının 4,3 %-ni, 1990-cı ilda isə 10,6 min ton 
neft hasil edilmişdir. Qazmada istifadə olunan göstəricilərdən 
biri kommersiya sürətli göstəricisidir ki, (metr-dəzgah-ay) 
bunun da qazma idarəlarində yerinə yetirilmə faizi çox 
aşağıdır. Son 5-6 il ərzində bu göstəricinin ümumilikdə yerinə 
yetirilməsi 50% həddini aşa bilməmişdir. 
Qazma işlərinin aşağı düşməsi ilə ya
fondu da azalmağa meyl edir. Təchizat çətinlikləri bu 
tempi daha da sürətləndirmişdir. 
 
35

---

 
Aşağıdakı  cədvəldə son on il ərzində QNQÇİB-də quyu 
istism
Cədvəl 6 
1987-1997-ci illərdə QNQÇİB-də quyu fondunu dinamikas
 
ədvəld
ə  fəaliyy
ə olan 
quyu 
ar fondu və fəaliyyətdə olan quyu fondunum dinamikası, 
onların nisbəti əks olunmuşdur: 
 
ı 
C
ən göründüyü kimi son 10 ild
ətd
fondu 2 dəfədən çox azalmışdır ki, bu da neft hasilatında 
son dərəcə qeyri-qənaətbəxş bir vəziyyətdir. Təhlil göstərir ki, 
əvvəlki illərdə yataqların işlənməsinin planlaşdırılmasında əsas 
çatışmamazlıqlardan biri istismar qazması  həcminin azlığı 
olmuşdursa, 1991-ci ildən sonra isə quyuların 
mənimsənilməsinin ildən-ilə keçməsi problemi və istismar 
quyu fondunun vəziyyətinin qeyri qənaətbəxş olması ön plana 
keçmişdir. Sistematik olaraq QNQÇİB uzrə 20-dən artıq quyu 
mənimsəmə gözləyir. Eyni zamanda hazırda işlək quyuların 
sayı xeyli azalmış, fəaliyyətiz quyuların sayı isə artaraq, 
istismar fondunun 38,8%-ni (3707 quyu) təşkil etmişdir. 
Halbuki, normal vəziyyətdə  fəaliyyətsiz quyu fondu istismar 
fondunun 12%-dən artıq olmamalıdır. Son illərdə qazıma ilə 
qurtarmış  və  mənimsəmə gözləyən quyular hesabına neft 
hasilatı nəzərdə tutulduğundan faktiki 3-4 dəfə az olmuşdur. 
İstismar 
fondu 
Fəaliyyətdə olan quyu 
Nisbət 
fondu 
% 
1987 
9
 
11144 10886 
7,7
1988 
10111 9875 
97,7 
1989 
10026 9745 
97,2 
1990 
9780 9512  97,3 
1991 
9805 9299  94,8 
1992 
9677 9045  93,5 
1993 
9601 6891  71,8 
1994 
9691 6144  63,4 
1995 
9615 5424  56,4 
1996 
9615 5418  56,3 
1997 
9547 5830  61,1 
 
36

---