Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
Alimlərin, geoloqların hesablamalarına görə 
Azərb
ədar işləməyən quyuların sayı 
artma
aycanın quru sahələrində 1,5 milyard tondan çox neft 
ehtiyatlarının olduğu ehtimal edilir. Bu gün 42 neftli-qazlı 
yataqlarda 135,1 milyon ton neft, 31 milyard m qaz ehtiyatı 
vardır.  İndiki hasilat tempi ilə 80 ilə bu yataqların istismarı 
davam edə bilər. Bir neçə yataq istisna olmaqla bu yataqlar 
özünün istismarının sonuncu mərhələlərini yaşayır.. Son illərdə 
Respublikanın quru ərazisində axtarış-kəşfiyyat işlərinin 
aparılması. Quba-Xəzəryanı neftli-qazlı rayonda (NQR) 
Çandahar-Zarat, Zeyvə-Təngialtı, Aşağı-Kür NQR-da 
Kürsənki, Pirsəhhət, Yevlax-Ağcabədi çökəkliyində, 
Muradxanlı, Söyüdlər cənubi-Ağcabədi, Ağaməmmədli, 
Bozyeri sahələrində  nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda, 
geoloji hesablamalar perspektivli sahələrdə  (əsasən Yevlax-
Ağabədi, Kür-Qabırrı  və  Şimali-Qobustan) hasilatı mümkün 
olan 377 milyon ton neft var. 
Hazırda təchizatla  əlaq
qdadır. Quyuların dayanmalarının  əsas səbəbi qeyd 
olunduğu kimi mədənlərin il ərzində  ən vacib avadanlıq və 
materiallarla təmin olunmamasıdır. Belə ki, QNQÇİB son 3 
illər  ərzində nasos-kompressor borularına, nasos ştanqlarına, 
dərinlik nasoslarına, qayışlarla təmini çox aşağı olmuşdur. 
Kompleksdə istifadə olunan avadanlıqların, xüsusilə, 
rezervuarların, qızdırıcıların, texnoloji boruların və neft 
kəmərlərinin texniki vəziyyəti qənaətbəxş deyil. Neft 
hasilatının aşağı düşməsinə  təsir edən  əsas amillərdən biri də 
quyuların təmir arası müddət rejiminin təmin edilməməsi, 
onların vaxtında təmirinin mümkün olmaması, təmir gözləyən 
quyuların sayının gündən-günə artması, qaldırıcıların tez-tez 
təmirə dayanmaları, briqadaların alət və mexanizmlərlə, 
avadanlıq və materiallarla təminatın çox aşağı  səviyyəsidə 
olması ilə  əlaqədardır. Hazırkı  şəraitdə  hər gün minə  qədər 
quyu cari təmir gözləyir ki, bu da gündə 650 tondan artıq neft 
itkisinə səbəb olur. 
 
37

---

 
Aşağıda QNQÇİB-də 1998-ci il üçün proqnozlaşdırılan 
neft i
Cədvəl 7 
QNQÇİB-də 1998-ci təqvim ili üçün proqnozlaşd
 
QÇİ
ə
at m xaniz
rlə
rl
və ü
li 
avtom
tkiləri proqnozu verilmişdir: 
 
 
ırılan 
daxili ehtiyaclara neftin sərfi və texnoloji neft, qaz 
itkilərinin normativləri 
 
 
N
Q
B-i üzr  avtom
e
mlə  təmi ər aparılır 
mumən 24% təşkil edir. Quyuların cari təmirində 
boşdayanmalar hasilatın aşağı düşməsinə öz təsirini göstərir. 
Quru sahələrində  əsasən istifadə olunan APR-2VB tip
at mexanizmlər, onların ehtiyat hissələri hazırki şəraitdə 
müvafiq zavodlar tərəfindən hazırlanmadığı üçün boruların 
qaldırma-endirmə  əməliyyatları  əsasən  əl  əməyi ilə aparılır. 
Qeyd edilən səbəblərlə yanaşı 
təşkilatı xarakterli 
boşdayanmalar da mövcuddur. 
Cəmi 
itkilər 
Neftin 
Neftin 
hazır- 
lanması 
zamanı 
texnoloji 
itkilər 
nəqli və 
Daxili 
Cəmi 
saxlanma
sı zamanı 
texnoloji 
itkilər 
Daxili 
texno-
loji 
itkilər 
qaz 
it
i 
kilər
ehtiyac 
Neftqazçıxarm
a müəssisələri 
ton 
ton 
ton 
ton 
Cəmi 
min 
% 
m
3 
Balaxanıneft 
1
 
2.36 
5300
176 352 
8772 
14100 
2  
12
Ə.Əmirov ad. 
6450 126 
252 
  5330 
2.03 
771 
BibiHeybət 
8550 281 
228 
  8550 
2.14 
468 
Bin
 
əqədineft
8600 236 
289  33 5 
7
8400 
2.15 
333 
Suraxanıneft 
7400 136 
283 
  6900 
2.16 
403 
H.Tağıyev ad. 
4200 49 
154    4200 
1.93 
193 
Siyəzənneft 
5700 1  
42
238  52 0 
0
5580 
1.78 
824 
Salyanneft 
10300 1086 
1968 
  9300 1.74 
696 
Muradxanlı 
3290 248 
892 
  3190 
1.8 
10 
NQÇİ üzrə 
6979  
0
2
 
480
4
 
656
17347 65550 
1
 
.95
3
 
910
Azərpetoyl 
2460 845  1581    2460 
2.08 
218 
AnşadPetrol 
440 154  281    440 
1.68 
305 
Azgerneft 
125 39 
78    125 
2.3 
57 
BMB OYL 
40 13  26    40 
2
 
.05
6 
Şirvan OYL 
1
2146 
9
 
174 
1145 1148 
 
645
2.08 
C Ə M İ 
84000 4679 
8768  17347 78260 
1.94 
4670 
 
38

---

 
İşlək quyu fondunun vəziyyətinə laylara suvurma 
prose
neft hasilatı əlavə xərclər, yeni texnika 
və te
rbaycan dünyanın  ən çox 
neft e
sinin və layların neftveriminin artırılması üçün tətbiq 
olunan digər üsulların səmərəli olmaması da öz mənfi təsirini 
göstərməkdədir. İşlənmədə mədən geofizika və hidrodinamika 
üsulları ilə nəzarət xeyli zəifləmişdir. Quruda neft sənayesinin 
hazirkı vəziyyətində müşahidə olunan enmə proseslərinə digər 
amillər də təsir etmişdir. Xüsusən idarəetmədə inzibati-amillik 
üsulunun davam etməsi, mütərəqqi optimal idarəetmə 
strukturunun olmaması  təsərrüfat fəaliyyətində geniş iqtisadi 
təhlil işinin aparılmaması, islahatların sürət götürməməsi 
mühüm amillərdəndir.Çox təəssüf ki, quruda neft-qaz 
hasilatının təmin edilməsində iqtisadi metodlardan istifadə 
geniş intişar tapmışdır. 
Köhnə yataqlarda 
xnologiyanın tətbiqini tələb edir ki, bunların da həlli bir 
sıra çətinliklərlə bağlıdır.  İqtisadiyyatın digər sahələrindəki 
vəziyyət, debitor, kreditor borcları problemi, ödəməmələrin 
böyük miqsaylı olması neftqazçıxarma müəssisələrinin maliyyə 
vəziyyətini xeyli pisləşdirmişdir. Satılan neftin məbləğinin 
uzun müddət ödənilməməsi, QNQÇİB-nin müstəqil satış 
prosesini həyata keçirmək səlahiyyətlərinin olmaması fəhlə və 
qulluqçuların  əmək haqları  və müavinətlərinin ödənişində 
geçikmələr sahənin sabit inkişafına maneəçilik törədən 
amillərdəndir. Yaranmış problemin həlli quruda neft-qaz 
sənayesinin bazar iqtisadiyyatının tələblərinə və müasir dünya 
standartlarına uyğun olaraq yenidən qurulmasını, geniş iqtisadi 
islahatların aparilmasını tələb edir.  
Yaxın və uzaq gələcəkdə Azə
htiyatına malik olan regionlarından biri kimi tanınacaqdır. 
Hesablamlara görə Azərbaycanda adambaşına 143 ton neft 
ehtiyatlı düşür ki, bu rəqəm də ABŞ üzrə müvafiq 
göstəricilərdən 9 dəfə, İngiltərədən 15 dəfə, Misirdən 20 dəfə, 
Türkiyədən 65 dəfə çoxdur. Neft ehtiyatlarının 
mənimsənilməsi proqnozları da Azərbaycanın uzun bir dövr 
 
39

---