Azßrbaycan dèLÈ HƏvva abdullayeva iradə ƏFƏNDİyeva
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çap üçün deyil 151 BAYRAM AxşAMI
- Mikayıl Müşfiq
- § 41. zƏMİDƏ BİR TURAC SƏSLƏNİRDİ... Bizim kəndin yaz axşamları gözəl olur. Kəndimizin yarım kilometrliyin- dən* axan Quruçay şırıldayır, elə bil ki
- Lakin
150 Həmin sözləri seçib səsləndirin, sonra kök və şəkilçiyə ayırıb yazın, hər birinin hansı nitq hissəsindən düzəldiyini qarşısında qeyd edin. | Bu sözlərin hər biri ilə eyniköklü sözlər düzəldib cümlələrdə işlədin. ❼ Mətndə göy rəngdə verilmiş sözlərin hansı nitq hissəsinə aid olduğunu deyin və onları quruluşca növləri üzrə qruplaşdırın. Düzəltmə və mürəkkəb sözlərin yaranma yollarını izah edin. ❽ Mətndə altından xətt çəkilmiş köməkçi nitq hissələrini qrammatik mənalarına görə qruplaşdırıb ayrı-ayrı sütunlarda yazın və məna növlərini qarşısında qeyd edin. ❾ Mətndə altından xətt çəkilmiş sözlərdən ikisi digərlərindən fərq lən- dirilmişdir. Bu sözlərin qrammatik mənasını müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkdinizmi? Səbəbini izah etməyə çalışın. BUNLARI BÈLÈRSÈNÈZMÈ? Azərbaycan dilində işlənən köməkçi söz qruplarından biri də modal sözlərdir. Modal sözlər danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibətini (yəqinlik, nəticə, təəssüf, ardıcıllıq, güman, şübhə, fikrin mənbəyini, müqayisə və s.) bildirir. Məs.: Məncə, Lalə düzgün hərəkət etdi. Nəhayət, imtahanlar başladı. Dilimizdə ən çox işlənən modal sözlər aşağıdakılardır: həqiqətən, əlbəttə, doğrudan (da), sözsüz, şübhəsiz, deyəsən, bəlkə (də), yəqin (ki), deməli, nəhayət, beləliklə, axır (ki), əvvəla, birincisi, heyif (ki), təəssüf (ki), məncə, fikrimizcə, mənə görə, sanki, elə bil (ki) və s. ❿ Aşağıda verilmiş Novruz inanclarını oxuyun. Onlardan mətnin hansı hissəsində bir nümunə kimi istifadə etmək olar? Fikrinizi əsaslandırın. Novruz inancları 1) Novruz bayramı axşam yandırılan tonqaldan xeyir-bərəkət istənilər. 2) Deyirlər, Novruz bayramında bağdakı ağacların quru budaqlarını kəsməsən, ağac küsər, bar verməz. 3) Axır çərşənbədə qonşuya ələk verməzlər. 4) Axır çərşənbədə sağmal malın buynuzuna qırmızı bağlarlar. 5) Novruz bayramı üçün göyərdilən səməni tez cücərib düz qalxarsa, deyərlər ki, həmin il məhsul bol olar. 6) Axır çərşənbədə gün çıxmamış su üstündən atlanarlar. 7) Axır çərşənbədə heyva çubuğundan gözmuncuğu düzəldərlər. 8) Axır çərşənbə günü şamı yarımçıq söndürməzlər. | Oxuduğunuz inanclarda feilin hansı formaları işlənmişdir? | Yuxarıdakı inanclarda modal sözlər işlənmişdirmi? ⓫ Mikayıl Müşfiqin “Bayram axşamı” şeirini oxuyun və mətndə təsvir olu nanların həyatda necə yaşandığına şahid olun. Sonra şeiri nəsrə çevirib öz sözlərinizlə danışın. Çap üçün deyil 151 BAYRAM AxşAMI Toplaşardıq* bir süfrənin Gülə-gülə dövrəsinə. Nənəm derdi: – Qurban olum Yaradanın süfrəsinə. Ocaq* yaxıb, od qalayıb Üzərindən* atlanırdıq*. Oynayırdıq* yorulunca, Yorğunluğa qatlanırdıq*. “Gün çıx” deyə, “Gün çıx” deyə Çalxanırdı sevincimiz. “Kəhər atı min çıx” deyə Qışqırırdı ən dincimiz. Əynimizdə təzə paltar, Başımızda təzə papaq*. Odlu* məşəl əlimizdə Dolaşırdıq* soqaq-soqaq*. Qışqırırdıq*, bağırırdıq* Ölçə-ölçə küçələri. Söz qısası, xoş keçirdi Bizə bayram gecələri. Sabah Novruz* bayramıdır Deyə-deyə yatıyorduq*. Çəkdiyimiz acıları Sevinclərə* qatıyorduq*. Mikayıl Müşfiq SÞZLÖK yaxmaq – burada: разжечь yorğunluğa qatlanmaq – burada: çalxalanmaq – burada: бушевать терпеть усталость ⓬ Şeirdə milli folklor nümunələrindən olan “Günəşi çağırmaq” mövsüm- mərasim nəğməsi xatırlanır. Şeirdən həmin bəndi tapıb oxuyun və aşağı da- kılardan uyğun bəndi seçərək bu nəğməni davam etdirin: Oğlun qayadan uçdu, Qızın təndirə düşdü Keçəl qızı qoy evdə Saçlı qızı götür çıx. Yağ verin yağlamağa, Bal verin ballamağa Qodu gülmək istəyir, Qoymayın ağlamağa. Novruz-novruz bahara Güllər-güllər nübara, Bağçamızda gül olsun, Gül olsun, bülbül olsun... ⓭ Şeirdə altından xətt çəkilmiş sözləri dəftərinizə köçürün və qarşısında ədəbi dilimizə uyğun variantı yazın. Şəkliçilərin yazılışındakı fərqlərin səbəbini izah etməyə çalışın. Müəlliminizin köməyindən istifadə edin. ⓮ Şeirin yazıldığı dövrdən 100 ilə yaxın bir vaxt keçməsinə baxmaya- raq, oradakı hadisələr, sanki indi baş verir. Şeirdən uşaqların bayram sevin- cini təsvir edən hissələri tapıb bir daha oxuyun. Bəs siz Novruz bayramını necə keçirirsiniz? Tarixi ənənələrimizi yaşada bilirsinizmi? Yoldaşlarınızın fikirlərinə münasibət bildirməklə müzakirəyə qoşulun. ⓯ Cümlələri düzgün əlaqələndirməklə şəxsi təəssüratınız (впечатлeние) əsa sında “ Novruz gəlir, xoş gəlir” mövzusunda kiçik bir inşa yazın. Çap üçün deyil 152 ⓰ Aşağıda verilmiş Novruz adətlərindən hansılar şeirdə öz əksini tapmamışdır? A) tonqal üzərindən tullanmaq B) təzə paltar geyinib, əldə məşəl küçələri dolaşmaq C) bayram axşamı bütün ailə üzvlərinin bir süfrə arxasında toplaşması D) “Kosa-kosa” və digər xalq oyunlarının keçirilməsi E) mərasim nəğmələri oxumaq ⓱ Uyğun gələn ədat və modal sözləri artırmaqla aşağıdakı cümlələri köçürün. 1) – xalqımız Novruz bayramını – çox sevir. 2) – Novruz bayramının gəlişinə uşaqlar – çox sevinirlrər. 3) Novruzun – qədim adətlərindən biri də od üzərindən tullanmaqdır. 4) – Novruz süfrəsinə “S” ilə başlayan 7 növ ərzaq qoyulur. 5) – bu il qar az yağdı. 6) “ –, fizikdir”, – deyə Nadir öz-özünə fikirləşdi. 7) Nə üçün, oğul, –, başa düşməmisən? 8) – bu gecə o, nə yeyəcək? Köməkçi: ən, çox, daha, həqiqətən, fikrimizcə, fikrimcə, doğrudan da, məncə, heyf ki, bəlkə, şübhəsiz, bəs, məgər | Necə bilirsiniz, şeirdə modal söz işlənmişdirmi? Fikrinizi konkret fakt əsasında izah edin. § 41. zƏMİDƏ BİR TURAC SƏSLƏNİRDİ... Bizim kəndin yaz axşamları gözəl olur. Kəndimizin yarım kilometrliyin- dən* axan Quruçay şırıldayır, elə bil ki, axıb gəldiyi qalın meşələrdən bizə qəribə əfsanələr danışır. Qurbağalar aramla səslənir. Evimizin arxasındakı zəmidə isə bir turac dalbadal oxuyur: Tut-du-du, tut-du-du... Tut-du-du, tut-du-du. Bizim yaşıl yamaclarda*, çay kənarındakı Laləli dərədə turac* çox olur. Lakin evimizin yaxınlığında* hər səhər, hər axşam oxuyan bir turac təzə pey- da olmuşdu. Biz iki yoldaş idik. İkimizin də atası ovçu idi. Onlar otuz-qırx il idi ki, bal- ta dəyməmiş qorxulu Kirs meşələrində ovçuluq* edirdilər. Başlarına gəlmiş işlər barəsində o qədər maraqlı* nağıllar danışmışdılar ki, biz də ovçu olmaq* xəyalına düşmüşdük. Lakin nə tüfəngimiz var idi, nə də ov itimiz. Bunların* əvəzində, ala-bəzək iplərdən toxunmuş sapandımız var idi ki, daş qoyub atan- da tapança kimi şaqqıldayırdı*. Yoldaşım Həsən kəndimizdə birinci sapand atan idi. Quşu gözündən* vurardı. Onun qorxusundan* zəmilərimizə bir qarğa qona bilməzdi. Bir axşam Həsən bizə gəlib dedi ki, hər nə cür olsa, gərək, [o turacı sabah tapıb ovlayaq*.] Mən etiraz edib dedim: – Axı atamgil indi heç ova getmirlər*, deyirlər*, quşların* bala çıxaran Çap üçün deyil Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|