Azsayli xalqlarin folkloru
SÖYLƏYİCİLƏR HAQQINDA MƏLUMAT
Yüklə 1,45 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xabarbı hı-ına: Yikbı – Saxurlar
- Материал данде гьубурай: Avaral – Avarlar
- Taradalxo: Tərcümə edənlər: (udi dilindən)
- Таржума : (avar dilindən)
- Tərcuma hı-ına: (saxur dilindən)
- Tərcümə (ingiloy dilindən)
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Azərbaycan dilində
- Təndirə çörək yapan udi qadını Udi toyunda yemək bişirilməsi
- Udi toyunda bəyin üzünün çaxırla qırxılması AВАРАЛ AVARLAR
- SAXURLAR 1952-ci ildə rəssam Əzim Əzimzadə tərəfindən
- Qızlardan ibarət Lilay ansamblı Çoban bayramı İNGİLOYLAR
- İngiloy milli gеyimində müsəlman kişisi və müasir ingiloy qadını BAŞLIQLAR Rəyçilərdən
- (B.Tuncay)
- İstifadə olunmuş ədəbiyyat 195 Udi, avar, saxur və ingiloy folklor mühitini əks etdirən fotoşəkillər 197 Azsaylı xalqların folkloru
- Fil.ü.f.d. Aynur Hüseynova Kompyuter tərtibçisi və texniki redaktoru: Ruhəngiz Əlihüseynova
SÖYLƏYİCİLƏR HAQQINDA MƏLUMAT Exlətepi: Udiyoxe – Udilər
Aşot Udioğlu. Doğulduğu yer – Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi, təvəllüdü –1938, milliyyəti – udi, el şairi
Jora Koçari. Doğulduğu yer: Qəbələ rayonunun Nic qəsəbə sakini, 1929-cu il təvəllüdlü, milliyyəti udi, hazırda dünyasını dəyişmişdir
Lazer Balasani. El şairi. Doğulduğu yer: Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi
Lazer Dəmirçari. El şairi. Doğulduğu yer: Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi
Mayis Koçari. El şairi. Doğulduğu yer: Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi
Roman Sergey oğlu Antonov. Doğulduğu yer – Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi, milliyyəti – udi
Sevil Yusif qızı Atayeva. 1954-cü il təvəllüdlü. Doğulduğu yer - Ağdaş rayonu, Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi 4 saylı orta məktəbdə müəllim
Venera Yuri qızı Antonova. Doğulduğu yer – Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi, təvəllüdü –1964, milliyyəti – udi, Qəsəbə 3 saylı orta məktəbdə müəllim
Vitali Georgioğlu Keçarxoy. Doğulduğu yer – Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi, təvəllüdü – 1958-ci il, milliyyəti – udi, Nic Mədəniyyət evinin direktoru
Yaşa David oğlu Drazari. El şairi. 1939-cu il təvəllüdlü, Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsi, udi, el şairi Xabarbı hı-ına: Yikbı – Saxurlar
Cərullah Mahmud oğlu Əhmədov. Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini, təvəllüdü - 1957-ci il, milliyyəti - saxur, Suvagil kənd 2 saylı tam orta məktəbinin direktoru
Nüsrət Adil oğlu İsmayılov. Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini, təvəllüdü - 1949-cu il, milliyyəti - saxur, hazırda 1 saylı tam orta məktəbdə müəllim
Oktay Nəsrulla oğlu Camalov. 1958-ci il təvəllüdlü, milliyyəti - saxur, Suvagil kənd sakini, Mina Nəzirova adına orta məktəbin baş müəllimi
Turac Musa oğlu Turacov. Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini, təvəllüdü - 1961-ci il, milliyyəti - saxur, hazırda Zaqatala rayonunun Suvagil kəndində “Qismət” ansamblında tənbur, qarmon ifaçısı Материал данде гьубурай: Avaral – Avarlar
Asiyyat Kamil qızı Tinayeva. Doğulduğu yer: Balakən rayonunun Qabaxçöl kəndi. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. Milliyyəti - avar
Həbibullah Zutov Şaban oğlu. doğulduğu yer - Zaqatala rayonunun Danaçı kəndi, təvəllüdü - 1954-cü il, milliyyəti - avar, hazırda təqaüdçü İngiloylar
Taradalxo: Tərcümə edənlər: (udi dilindən)
Aşot Udioğlu. Doğulduğu yer - Qəbələ rayonunun Nic kəndi, təvəllüdü -1938, milliyyəti - udi, el şairi
Jora Koçari, Qəbələ rayonunun Nic qəsəbə sakini, 1929-cu il təvəllüdlü, milliyyəti udi, hazırda dünyasını dəyişmişdir
Roman Sergey oğlu Antonov. Doğulduğu yer - Qəbələ rayonunun Nic kəndi, milliyyəti - udi
Sergey Qaragin oğlu Antonov. Doğulduğu kənd: Qəbələ rayonunun Nic kəndi, təvəllüdü - 1957-ci il, milliyyəti - udi, Nic bələdiyyəsinin əməkdaşı
Sevil Yusif qızı Atayeva. 1954-cü il təvəllüdlü, doğulduğu yer - Ağdaş rayonu, Qəbələ rayonunun Nic Qəsəbə 4 saylı orta məktəbində müəllim
Sevinc Teyyub qızı Mahmudova. 1994-cü il təvəllüdlü
Vitali Georgioğlu Keçarxoy. Doğulduğu yer - Qəbələ rayonunun Nic kəndi, təvəllüdü - 1958-ci il, milliyyəti - udi, Nic Mədəniyyət evinin direktoru
Таржума: (avar dilindən)
Cəmilə Murtuzəli qızı Keyserovskaya. Doğulduğu yer: Balakən rayonu. Hal-hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əməkdaşı. Milliyyəti - avar
Həbibullah Zutov Şaban oğlu. doğulduğu yer - Zaqatala rayonunun Danaçı kəndi, təvəllüdü - 1954-cü il, milliyyəti - avar, hazırda təqaüddədir Tərcuma hı-ına: (saxur dilindən)
Cərullah Mahmud oğlu Əhmədov. Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini, təvəllüdü - 1957-ci il, milliyyəti - saxur, Suvagil kənd 2 saylı tam orta məktəbinin direktoru
Nüsrət Adil oğlu İsmayılov Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini. Təvəllüdü - 1949-cu il, milliyyəti - saxur, hazırda 1 saylı tam orta məktəbdə müəllim
Oktay Nəsrulla oğlu Camalov. 1958-ci il təvəllüdlü, milliyyəti - saxur, Suvagil kənd sakini, Mina Nəzirova adına orta məktəbin baş müəllimi
Turac Musa oğlu Turacov. Zaqatala rayonunun Suvagil kənd sakini, Təvəllüdü - 1961-ci il, milliyyəti - saxur, Suvagil kəndində “Qismət” ansamblında tənbur, qarmon ifaçısı Tərcümə (ingiloy dilindən):
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Azərbaycan dilində:
3. Bəxtiyar Tuncay. “Qafqaz albanlarının dili və ədəbiyyatı” Bakı-“Qanun”-2010 4. Dekkaaşin uvhiybı. Akelisınbı /Misaalabı. Tərtib edən: M.N.Şamxalov. Bakı- “Qanun” nəşriyyatı-2012 5. Əhməd İsayev. Bu dağlar, ulu dağlar (axtarışlar və publisistik qeydlər). Bakı-“Gəncə və gəncəlilər xeyriyyə cəmiyyəti”-2011 6. Əli Süleymanov. Babaların hikmət xəzinəsi. Milli azlıqların folkloru. Şəki-Balakən folkloru. Bakı-“Apostroff”-2011 7. Əli Süleymanov. Zaqatala çələngi. Bakı-“Elm və təhsil”-2014 8. Qəmərşah Cavadov. Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli azlıqları (tarix və müasirlik). Bakı - “Elm”- 2000 9. Qəmərşah Cavadov, Rauf Hüsеynov, “Udilər” (tarixi - еtnoqrafik tədqiqat), Bakı, 1999 10. Rəsul Həmzətov. Mənim Dağıstanım. II kitab (Tərcümə edən: Vilayət Rüstəmzadə), Bakı-“Gənclik”-1977 10a. Sax əlifbası və yazı qaydaları (Zəxbışın alıfbey va oykanan qaydabı). Bakı-Azərnəşr Tədris-Pedaqoji şöbə-1934 11. Saxurlar. Bakı-“Qanun”-2012 12. Şirinbəy Hacıəli. Şimal-qərbi Azərbaycan: İngiloylar (I kitab: ən qədim zamanlardan XIII əsrin ortalarınadək). Bakı-“Təhsil”-2007 13. Voroşil Q. Qafqaz Albaniyası, Bakı - “Öyrətmən”-1993 Rus dilində: 14. Аварцы Алазанской долины. Bakı - “Qanun” nəşriyyatı-2012 14a. Роберт Мобили. Удины: язык, религия и этнография. Баку-2011 İnternetdə: 15. aydin-medetoğlu-türkler.pdf Aydın Mədətoğlu Qasımlı. Türklər (tarixi oçerklər) internet səhifəsində 16. az.wikpediya.org/wiki/Qafqaz albanları 17. http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ngiloylar 18. http://publika az/p/6244 19.https://tarihturklerdebaslar.wordpress.com/2011/11/13/avarlar/ 20. http://tr.wikipedia.org/wiki/Avarlar
İngiloy milli gеyimində müsəlman kişisi və müasir ingiloy qadını BAŞLIQLAR Rəyçilərdən Qafqaz Albaniyasının əski Qafqazdilli sakinləri çilb (avar), çiqb (saxur), gel (ingiloy) və udinlər barədə bəzi qeydlər (B.Tuncay) 3 Avar folkloru (A.Tinayeva) 6 Saxur xalqının tarixən sönmüş çırağının yenidən işıqlanması (C.Məmmədov) 8
Avarlar 90 Saxurlar 112 İngiloylar 181 Söyləyicilər və tərcüməçilər haqqında məlumat 189 İstifadə olunmuş ədəbiyyat 195 Udi, avar, saxur və ingiloy folklor mühitini əks etdirən fotoşəkillər 197 Azsaylı xalqların folkloru I kitab Bakı, Elm və təhsil, 2014 Nəşriyyat direktoru: Prof. Nadir Məmmədli Kompyuterdə yığdı: Ləman Qafarova Korrektor: Fil.ü.f.d. Aynur Hüseynova Kompyuter tərtibçisi və texniki redaktoru: Ruhəngiz Əlihüseynova Kağız formatı: 70/100 1/16 Mətbəə kağızı: №1 Həcmi: 204 səh. Tirajı: 300
Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun Kompyuter Mərkəzində yığılmış, səhifələnmiş, “Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə hazır diapozitivlərdən çap olunmuşdur. 1 Udilər haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 23 2 Avarlar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 97 3 Saxurlar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 133 4 İngiloylar haqqında geniş məlumat üçün bax: səh: 198 5 Məlumatı Atayeva Sevil Yusif qızı, Mahmudova Sevinc Teyyub qızı təqdim etmişlər 6 yararsız adam deməkdir 7 Burada: pəhləvan cüssəli 8 Girəcək mənasında başa düşülür 9 Yabanı sarımsaq 10 tənbəl deməkdir 11 Udi adı 12 gicitkən 13 maye halında turşu 14 hind toyuğu 15 Məlumat AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi əməkdaşı Cəmilə Keyserovskaya tərəfindən əldə olunmuşdur 16 şor 17 gizlindəki 18 adam adı 19 qəbirlər olan tala deməkdir, həmçinin yer adıdır; nak - qəbir; nakkı - qəbristanlıq mənasındadır 20 yer adıdır, dağ ətəyi və ya biçənək yeri mənasındadır; burada ümumi istifadə üçün ağac əkir, yaxud da ot üçün biçənək kimi saxlayırdılar, hamı bundan istifadə edirdi, sözün kökü isə məlum deyil 21 müqəddəs yer mənasındadır, sözün kökü erdir 22 İzahlar Nüsrət İsmayılova aiddir 23 yer adıdır; köhnə Suvagil kəndinin məskunlaşdığı ərazidə bu adda bir yer vardı 24 nəsil adları 25 corab çeşnilərinin və gəbə naxışlarının adlarıdır 26 arpa unundan sacın üzərində bişirilən çörək; çox çətin yeyilərdi 27 tez-tələsik bişirilən çörək; buna cad da deyirlər 29 xingəl 30 uşaqlar maraqlanırdılar ki, görəsən şələnin içindən nə çıxacaq. Çöldən gələnlər odun şələsinin içində çöl otları - baldırğan, yemlik və s. gətirirdilər. Onlar baldırğanın zoğunu, çiçəyini yeyirdilər 31 tünd narıncı rəngli xüsusi ornamentli baş örtüyü. kəlağay, gümüş əşyalar taxırdılar 32 dağ adıdır 33 kənd adlarıdır 34 Bu hadisə Azərbaycan xalq cümhuriyyətinin yıxıldığı dövrdə olmuşdu. O vaxt deyirdilər ki, hakimiyyət yıxılmayıb, türklər köməyə gəlir. Hökumətimiz bərpa olunacaq. Biz bu xəbərə inanırdıq. Bu vaxt qonşu kənddən Saykum adlı bir kişi bəd xəbər gətirmişdi ki, hakimiyyət həmişəlik yıxılıb 35 qır qaxacı və başqa yemək bişirmək üçün qab adıdır. Hazırda yoxdur. 36 Uşaqlar ayaqlarını laxxaya tərəf uzadıb yatırdılar ki, ayaqları üşüməsin. Laxxa isinmək üçündür. Ora köz tökürlər. Üstünü palazla örtürdülər ki, dəm qazı uşaqları öldürməsin 37 Növbə ilə qına mərasimi düzəldirdilər. Qına mərasimi – iməci adlanır. Əsasən bu iməcini qadınlar eləyərdilər. Yun darayırdılar, xüsusilə bu qına yun işinə aid idi. Növbə ilə dəri yuyurdular, ip əyirirdilər. Bir gün birində, bir gün başqasında. Mahnı oxuyub oynayırdılar. Tapmaca söyləyirdilər. Nəzir babanın rənglədiyi iplərə, gözəl gəbələrə, bütün xalçaların toxunuşuna - hamısına xana deyilir. Xananın növləri var: Gəbə, xalça, xeymə, cecim, xirsaq, şal. Bunlar hamısı toxunuş növlərinin adlarıdır. 38 Suvagilli Aşıq Nəzir. Kor olub. Boyaqçılıqla məşğul olub 39 palazlar 40 Evin yoğun tirləri alaxxarbı, nisbətən nazik tirləri katbı adlanır. Tirlərin üstünə ağac qabığı, yaxud ayıdöşəyi örtürlər ki, qışda birdən qar yağsa, dam çökməsin. Onun üstünə də torpaq tökürlər. Torpağın da tərkibi gildən olur ki, suyu buraxmasın. Buna lukun deyilir. Biri gətirib tökür, biri döyür. Çaya düşüb sel gətirən odunları qış üçün yığıb odun tədarükü edirlər. Ayğırbılaxıl muzrubu odun anbarı deməkdir. Odun qurtaranda odun anbarına gedirdilər. Odun anbarında hərənin bir odun tədarükü var idi. Yaxındadırsa, beldə gətirilirdi, yox əgər uzaqdadırsa, çayı təmizləyib su ilə axıdırdılar. Suyun qabağını iri daşlarla kəsirdilər ki, odun gələndə axıb getməsin.
41 kənd 42 Zarnanın gədiyində duman, çəmrə görünəndə yağış yağacaq. Suvagillilər görəndə ki, yağış gəlir, özlərini yığışdırırlar. 43 Eşşak maydamançe yer adıdır. Suvagildən Dağıstana keçidin ən yüksək yeridir. Eşşəkdi, atdı, burada onları açıb buraxırlar ki, heyvan istirahət etsin. Mənzil başı kimi bir yerdir. İstirahətdən sonra yollarını davam etdirirlər. Deməli, oradan boylanan dumana eheki deyilir. Zərnədən boylanan duman dərəni bürüyür, o yandan boylanan dumanı isə külək başqa bir tərəfə aparır. Ehek oradan boylanır. Bu dumandan bizə bir ziyan yoxdur Artıq yır-yığış edilir. Otu olan otunu yığışdırır. Heyvanı olan heyvanı yığışdırır. Bilirlər ki, tufan qopub, sel gələcək. Çünki Zərnənin qatından duman boylandı, yağış var, fəlakət var.
44 Yığıl ot tədarükü görülən yerdir. Heyvan üçün otu göyərdirdilər ki, sonra ora heyvanları buraxsınlar. Otu dağılmasın deyə kəməl düzəldirlər 45 Qısamüddətli bir az isti yağış – uğal yağır. Bu yağış yağanda qar uçqunu olur 46 yüngül qar yağmaq deməkdir. Ayaq bassan, əriyər 47 dəyirmançının nazı deməkdir ki, hər gələnə deyir ki, aç dağarı görüm, taxılın quruyub, yoxsa qurumayıb. Quru deyilsə, qurutmağa aparır. Qurudursa, üyüdür 48 dəyirmana su axan nova deyilir 49 dəyirmanın daş hissəsidir 50 un təknəsidir 51 üyütmə haqqıdır 52 kənd adlarıdır 53 gecə qaranlığında tsirtsiray adlanan qabda çıraq, lampa yandırıb yol gedir, ağırlıqlarını, xəstəliklərini, taqətsizliklərini qar selinə atıb ondan taqət, sağlamlıq istəyərdilər 54 İş olmayanda gimgəyə söhbətə, yaxud da iməciyə, qınaya yığılırdılar 55 Nurani Şamxal babaya and içirdilər. Təmiz, saf adam olub. Kın and deməkdir 56 Abay nənə deməkdir. Atatey də onun adıdır. Nağıl qəhrəmanıdır, qadın obrazıdır Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
