Azsayli xalqlarin folkloru

Заманатса шикаят (E:2, алаваял, с. II)
Təmsil

Zəmanədən şikayət (Ə:2, Əlavələr, s: II)


Dun hеr hyana,

Hadiq ğana,

Aylеmalaylu.
Дун х1ерлъала

Кудиса вортала

Вай Аллагь! (Тр : 9)
Qurd

şikayət еdir ki,

mən qocalıb

əldən düşmüşəm,

ay Allah!
Tsa ğurana,

Rac hülana,

Aylе malaylu.
Цабал рекну

Рортала

Вай Аллагь! (Тр : 9)
Dişlərim qırılıb, tökülüb.

Saçlarım çallaşıb, tökülüb,

ay Allahım!
Haboduk Car,

Biqzi qanab ğo,

Ğayla dir bеçеd,

Aylе malaylu.

Кили дир гьободухъса

Кьехь бихъанал къоял

Вай Аллагь! (Тр : 9)
Hanı dəyirmandan

qorğa oğurladığım

günlər,

ilahi?!
Canqu Mеhеd,

Bеknu kanab ğo,

Ğayla dir bеçеd.
Кили х1ийваналъул бох

Ц1а бахъу канал къоял

Вай Аллагь! (Тр : 9)
Hanı malın budunu

şaraqqıltıyla qoparıb

yеdiyim günlər,

ilahi?!

Хизаназул туншай

К1ох1ло-х1ус (Гермес букъараг1ан къанк1набоа,

да­та­си­ги к1ох1ло гьубунбоа)

(Материал данде гьубурай: 16; Тр: 9)
Нижер росну хизанал К1ох1ло-х1ус туншанроа. Даме к1ох1ло боч1у, далъул бок1ноб ч1ич1ид к1араб гермес боъна­­­боа. Гермес букъараг1ан къанк1набоа, датасиги к1ох1ло гьубунбоа.

Хизанал рак1артун к1анароа чолну халалъиги г1еб­лъиги бащи мет1ралъул хандахъ бохънабоа, гъирагъу ишара лъуна. Чам хизан батунхьа, масала щуго батунхьа ункъгу иша­ра лъуна. Гьар хизан кудиб баши мет1ралъул х1усгун иша­рата жанив вохъунч1ана. Дав цо васас микьгу яги анц1гу мет1раца батун к1ох1ло хъандагъу т1амзи хьала. Ункъгу хизаналъ аб бичабшунуру, к1уди ругал х1асаз нахъи баб­шина. Нахъи бараме к1ох1ло киб танхъулъа даб хи­за­налъ дабаца базихьала. К1ох1ло хандагъу бортунлъа хи­за­наз бак1 хъисана. Даб щуго хизанта кьороб даб ункъгу иша­ра­та кьороса бак1 хьези баг1ац бабшина. Щев ишарца къат1ив хотухьа дас к1ох1ло лъаг1зихьала. Хизаназса цояв ха­мав вуме хизаназ к1ох1ло рик1к1адрик1к1ад хьаг1на Дас ба­вуц1и, дав собозиг1ан векерзивона.

Туншаю ц1и верасда нахъ г1ерена адин: “ци верав Зал кьах”
Uşaq oyunları

Qohölö-hüs (Topu əvəzedən çürük heyva – ağac)

(Mətni təqdim etdi: 16; Tr: 9)
Bizim kənddə uşaq oyunlarından qöhlö-hüs oynayardıq. Bə­zi kəndlərdə bu oyuna Top-Hüs də deyirlər. O vaxt ki, top ol­ma­yıb, topu çürük heyva ilə əvəz eləyiblər. Çürüyən heyva bər­ki­yir­di, ondan düzəldirdilər.

Uşaqlar yığışıb gedirlər bir sahədə quyu qazırlar, təx­mi­nən diametri yarım metr, dərinliyi də yarım metr kimi quyu qa­zır­lar, sonra quyunun ətrafında xırda işarələr qoyurlar. Beş-altı də­nə, neçə dənə uşaq varsa, məsələn, beş uşaq varsa, dörd nişan qo­­yulur. Biri oyunda olmalıdı. Hər uşaq əlində təxminən bir metr çubuqla nişanənin ortasında durur. O biri uşaq da səkkiz met­rədənmi, on metrədənmi məsafədən topu ortadakı quyuya sal­­malıdır. Dörd uşaq isə bunu qoymur, əllərindəki ağacla onu qay­tarır. Qaytaranda o top harada dayansa, o uşaq onu oradan at­malıdır, təzədən. Bəlkə də, o uşaq qaça-qaça gəlib qaytaranda bir az yaxından tutur o topu ki, ata bilsin içəri. O top əgər qu­yu­ya düşərsə, onda əlində çubuq olan uşaqlar yerlərini dəyişirlər. O anda topu atan uşaq onların o nişanəsinin birini tuta bilsə, onda bir nəfər çöldə qalacaq. O çöldə qalan başlayır o topu at­ma­ğa. Özü də topu atan uşaqlar çalışırlar ki, topu uzağa vur­sun­lar ağacla ki, o qaçan adam uzaqdan atası olsun, ça­lı­şır­lar, onu çox qaçırsınlar.

O qaçdıqca da onu lağa qoyub deyirlər ki, təzə gələn uşaq­dı, xamlayırlar uşağı. Bu təzə gələn xamdı, bunu çox qaçırmaq la­­zımdı. Bərk vururlar ki, uzağa getsin, qayıdır o biri başqa tə­rə­­fə vurur. Təzə gələn uşaq xamdı. Onu ələ salırlar. Çalışırlar ki, bu təzə uşaq ora qaçsın, bura qaçsın, əldən düşənədək qaç­sın.

Oyuna təzə gələn uşağın ardınca belə qışqırırlar: tsverov Zal gax – təzə gələn cəld Zaldır (Burada oynayan uşaq Rüstəm Zalla müqayisə olunur).
К1алг1едери (Материал данде гьубурай: 16; Тр: 10)

Yanıltmaclar (Mətni təqdim etdi: 16; Tr:10)
Nijer ruho rohul muh,

Rohul ruho muçul umuh.

Нижер рохьо рольул мугь

Ролъул рохьо мучул мугь (Tr: 9)

Bizim meşədə buğda dənəsi,

Buğda meşəsində darı dənəsi.
Тапмажа (Материал данде гьубурай: 16; Тр: 10)

Tapmacalar (Mətni təqdim etdi: 16; Tr:10)
Mahla goroy guxey abay (Tundur)

Мах1ла кьорой кьюхъай абай (тундур) (Tp: 9)

Həyətin ortasında alçaq xala (Təndir)
Rok seru sernab, bokoa boaneb (Xirisi)

Рокъ серу сернаб бок1оа боанаб (хьириси) (Tp: 9)

Evi fırlanır, küncdə oturur (Süpürgə)
Абдулх1амидил карамат

(Материал данде гьубурай: 16; Тр: 9)
Бицин бугу Динчи росну Абдулх1амид бицарав адам вей­ла. Дав адам г1узру бугав воа. Дасул абайги лъай бугай ди­бирай йела. Дав чи ккарамата вейла. Нак1 бадугьеме нак1 бад­зибогъна боъла, г1емер бадухьа т1анкъзибона, унтрази ча­ра гьубун боа. Дас аллагь асухъса щеб гьарухьа къубул беб­шинбоа. Дав чис керак гьанку аллагь асда дуг1аял гьуру­на­роа. Бадиса маг1у би ч1оболун гьари банбоа. Г1екь бан­боа дасда. Дуг1а лъуг1арме бехьнабоа нак1 балла. Нак1 бал­лун чармеги дуг1а гьубунбоа. Нак1 къот1набоа

Абайги гьасул г1емер как дин бугай йейла. Г1умрута жа­ниб цонаги чорто гьанк1у балай ткани берцинлъи бугу се­рухъ. Далъ жеги гьанк1нуру ч1орто. Чияс ч1орто женед гьанк1раме далъул бер к1отагьана зияртилъ рерал адамзухъ ва дай бицин бугу авараг йейца мах1румлъана

Данжу Абдулх1амидил абалъул х1уб зиярат бугу. Да­сул х1убги абата раг1аа бугу.

Rəvayət

Abdulhəmid kişinin kəraməti (Mətni təqdim etdi: 16; Tr: 9)
Deyilənə görə, Danaçı kəndində Abdulhəmid adında bir ki­şi olub. Qonşuluqda yaşayırdı. Bu kişi şikəst idi. Onun xalası da savadlı molla olub. Bu kişinin kəraməti olub. Yağış yağ­ma­yan­da yağış yağdırırmış, çox yağırsa, kəsdirə bilirmiş, xəstələrə şə­fa verirmiş. O, Allahdan nə ki, dilək diləsə, o saat qəbul olu­nur­muş. Bu kişi əllərini açıb Allaha dua eləyirdi. Gözündən yaş, qan tökə-tökə yalvarırdı. Bədəni tərləyirdi. Heç duası qur­tar­ma­mış bir də görürdün ki, yağış yağır. Çox yağanda da dua elə­yir­di. Yağış kəsirdi.

Xalası da çox mömin olub. Ömründə bir kəsə çarşabını qal­dırıb durub baxmayıb. Dağa yağış yağdırmaq üçün ziyarət­ga­ha gedəndə orada gözəl bir yer olub. Həyat yoldaşı buna de­yib ki, əşi, bir dəfə ömründə çarşabı qaldır, bax təbiətə, gör ne­cə qə­şəngdi. Yenə qaldırmır çarşabı. Əri özü arvadının çarşa­bını qal­­dıranda arvadın bir gözü yanında gedən adamlara sata­şır və de­yilənə görə o, övliyalıq zirvəsindən məhrum olub.

Hazırda Abdulhəmid kişinin xalası ziyarətgahdır. Onun da qəbri xalasının yanındadır.
Магьру

Кунай гьобол, гьалъимал

(Материал данде гьубурай: 15; Тр: 9)
Роъла гьеъла цо эбелги, щуго васги. Миск1инал ре­хьалъи гижедел г1умруца ризиял роа. Васал къадисун мах1ла-к1алита х1алт1нароа, эбелалъ рокълъул х1алт1и гьубун­боа. Къасунги супринахъса рак1артун эбелалъ гьубу­раб т1аг1ам канабоа. Кунарсна васазул цояс зурна пуна, цояс къали бачана, цоясги кеч1 ах1набоа, рассаннароа. Къоя­лани к1анароа. Эбел женел хизанса г1емер ризияййоа.

Цо къолъ васаз ах1у-бачуншиме дазухъ цо чолса гьобол­чи вери ва бица:

- Ассаламу-алейкум, гьоболчи вакьали мужой?

- Гьоболчи аллагьасул вугу, жанив вегьи-бицунтун эбе­лалъ гьоболчи рикъив ц1алри. Васазул цояс хесаго чоду це­беца хер т1амри, дал цоязги дасда воъзи бак1бехьзибори. Эбе­лалъ хесаго сиг1и т1амри, кен х1удурри. Нух1лиса со­бо­тун верав гьоболчияс лазатгун кен ка къа. Нахъа гьоболчиси г1оло цояс зурма пури, цояс къали бача, цоясги кеч1 ах1ри, дал цоял рассанри. Г1емер ризи хот1рав гьоболчи к1ана.

Цо чан къойица дав гьоболжеги вена. Жеги даб куцалъ эбелалъ гундалъул щуго васасдаси х1урмат гьубутун нух1а т1амна.

Кьороса цочан къобахътун дав цалугьеан жеги вена. Ча­ра къосарай эбелалъ хизанзул къисмат дасда цебеса лъу­на, жидги ракъу хот1на. Гьоболас куна-къолорсна васазда:

- Гьежебачун ах1и, - бицана.

Чара къосарал васаз ракълад х1унук1он бачана-ах1на. Ри­зи хот1рав гьобол михъал кьурутун велъна васаздаса бикьалъна. Эбел вавасал даб сордолъ ракъурегана. Нахъилаб къоялъ къасун нуца бакана ва къат1иса сас риана:

- Гьоболчи вакьали мужой?

Чара къосарай эбелалъ:

- Огь аллагь, жеги ав чи, аман щеб гьубузи?- бицунтун ва­са­зухъ балана ва х1илла ургъана. Гьоболветун женел бак 1хьуна. Эбелалъ нижпергун хинк1ал гьуруна. Кинжо х1удур г1ураме эбелалъ даб кьороб лъуна вавасазухъ ишара гьубу­тун бицана:

- Кунай гьобол, гьаб лъимал.

К1унил мех1еса иштагь бич1арав гьоболас “бис­мил­лагь” бицзиг1ан васазул щуявги цереретун кунази бай­би­хьана ва гъабса г1аталъго кен лъуг1зибона. Синуну кин­зи­жо хут1у батнут1а сучк1арлърав гьобол ч1икъ гурса воъана, эбел­гун васал серу-серу рассанна ах1на, кеп гьубу­на. Паш­ман­са нух1ли вахърав гьобол цойцо дазухъ венуру. Би­цин­бугу, гьоболчи аллагьасул вуго, ц1алравги ц1алч1ев­ги, амма гьемер бугасдаса аллагьас ц1униги.

Nağıl

Ye qonaq, uşaqlar, siz də... (Mətni təqdim etdi: 15; Tr: 9)
Biri var idi, biri yox idi. Uzaq kənddə bir ana və onun beş oğ­lu yaşayırdı. Çox kasıb yaşasalar da həyatlarından çox razı idi­lər. Oğlanlar gündüzlər həyət-bacada işləyər, ana isə ev işləri ilə məşğul olardı. Axşamlar süfrə başına yığışar, ananın hazır­la­dığı təamdan dadardılar. Yeyib-içdikdən sonra oğlanlardan biri zurna, biri nağara çalar, digərləri isə oxuyar, oynayardılar. Gün­lər beləcə keçərdi, ana öz balalarından çox razı idi. Gün­lə­rin bir günündə oğlanların çalıb-oxuduğu bir vaxtda onlara bir atlı qonaq gəlir və deyir:

- Asallamu-əleyküm, çağrılmamış qonaq qəbul edirsiniz?

- Qonaq Allahın qonağıdır, gözümüz üstə yeriniz var – de­yə, ana qonağı evə dəvət edir. Oğlanlardan biri tez onun atının qa­bağına ot tökür, o birilər evdə ona oturmağa yer göstərirlər. Ana tez lavaş salır, yemək hazırlayır. Yoldan yorğun gələn qo­naq ləzzətlə yeyir, içir. Sonra qonağı əyləndirmək üçün oğ­lan­lar­dan biri nağara çalır, o biri zurna çalır, o birilər oxuyur və oy­­nayırlar. Çox razı qalan qonaq yola düşür. Bir neçə gündən son­­ra həmin qonaq yenə qayııdır. Yenə həmin qaydada qonağa ana və onun beş oğlu hörmət edir və yola salır. Aradan bir gün keç­məmiş həmin qonaq çağrılmadan yenə gəlir. Çarəsi kəsilmiş ana balalarının qismətini onun qabağına düzür, özləri isə ac qa­lır. Qonaq yeyib-içdikdən sonra oğlanlara:

- İndi çalın, oynayın görək, - deyir. Çarəsi kəsilmiş oğ­lan­lar aclıqdan bir təhər çalıb-oynayırlar. Razı qalan qonaq bığ­la­rı­nı buraraq gülümsünür və onları tərk edir. Ana və uşaqlar isə hə­min gecə ac – acına yatırlar. Sonrakı günün axşamı yenə qapı dö­yülür və çöldən səs gəlir: - Qonaq istəmirsiniz? Çarəsi kəsilən ana:

- Oh, yenə bu, aman, nə edək? – deyə, balalarına səslənir və hiylə qurur. Qonaq gəlib öz yerini tutur, ana isə sarımsaqlı xən­gəl hazırlayır. Yemək hazır olanda ana onu ortaya qoyur və ba­lalarına işarə edərək deyir:

- Ye, qonaq, gəlin uşaqlar, siz də. Yeməyin ətrindən iştaha gə­lən qonaq “bismillah” deyərkən, uşaqların beşi də irəli gəlib ye­məyə başlayır və yeməyi bir andaca qurtarırlar. Qazanda ye­mə­yə bir şey qalmadığından pərt olan qonaq səssizcə oturur, ana və balaları isə dövrə vuraraq çalıb-oynayır, əylənirlər. Peş­man halda yola düşən qonaq bir də o evə qayıtmır. Burda de­yib­lər ki, qonaq Allah qonağıdır, çağırılmış və çağırılmamış olsa da, lakin üzlü qonaqdan Allah qorusun.
Умумаздаса бицин бугу

(Материал данде гьубурай: 15; Тр:9)

Atalar sözləri, məsəl və deyimlər

(Mətni təqdim etdi: 15; Tr: 9)
Г1одоб ч1обораб лъим нахъе бак1аракнгуру

Yerə dağılan suyu geri yığmaq olmaz
Гье ч1арас бехна

İti öldürən atar
Тупанкиса данкараб гула нахъа бенгуру

Tüfəngdən atılan güllə geri qayıtmaz
Цогьорасда хьана рац1ал цогьорал руго

Oğru elə bilər, hamı oğrudu
Г1анк1 бех1расул гуру, ч1арасул буго

Dovşan görənin yox, vuranındı
Х1ерай йехьалъиги яс лъик1, халаб бехьалъиги нух

Yaşlı olsa da qız yaxşıdı, uzun olsa da yol
Нусго гьунараса цо бажарлъи цебе лъала

Yüz hünərdənsə, bacarıq irəlidi
Ват1ан тарасул талих1 бегьуларо

Vətəni atanın bəxti gətirməz
Лъим бакун букъалънуру

Suyu döyməklə qurutmaq olmaz

К1ух1алаб бац бакълад хьала

Tənbəl canavar acından ölər
Гьубузи лъарасе кас, кинзи лъарасе нах1

Əyirməyi bacarana yun, yeməyi bacarana yağ
К1удияв г1адамасул хабар – раг1 ц1ураб месед

Yaşlı adamın sözü - cam dolu qızıl
Ц1а хехго бакарг1ан рохъо г1емер бена

Ocağı tezdən qalasan, külü çox olar
Лъик1аб хабаралъ мег1ер биг1ана

Yaxşi söz dağı əridər
Х1абану иман гьеугун к1аравги, г1арац гьеугун ба­зар­ну к1арав цо вуго

Qəbrə imansız gedənlə, bazara pulsuz gedən birdi
Г1анк1ал гъот1нори, лъимал бок1нори

Toyuqlar ağacda, uşaqlar yataqdа
Нусго рокъалъул бет1ергьан– сабру буго

Yüz evin başçısı- səbrdir
Рокъоб бац, къатиб нац

Evdə canavar, çöldə bit
Bedar kezila, kedar bexzila (Материал данде гьубурай: 16; Тр:10)

Бедар кьезила, кьедар бехьзила (Tp:9)

Olanda verərəm, verəndə görərsiz (Mətni təqdim etdi: 16; Tr: 16)

Dir ber baxiqi, hobodux tso moşok əd reqqane.

Дир бер бахъиги, гьободухъ цо мошок1 г1ат1 рекъ­къа­на (Tp: 9)

Mənim gözüm çıxsın ki, mən özüm üçün deyirəmsə, amma də­yirmanda bir çuval un yaraşıqdır (Yəni dəyirmanda un yox­dur­sa, o nə dəyirmandı)
Allahas güraxül, ger bikad boone

Аллагьас кьуралъул кьер бикьад боъна (Tp: 9)

Allah ona rəngini də uyğun verib
Sotor kaan xalab bexa ker boxnuru

Сотор каг1ан халаб бехьа кер бохьнуру (Tp: 9)

Kösöv nə qədər uzun olsa, əli yandırmaz
YİKBI

SAXURLAR


Bu əlifba 1934-cü ildə nəşr olunmuş “Sax əlifbası və yazı qaydaları” kitabından götürülmüşdür



Yikele (Xabarbı hı-ına va Tərcuma hı-ına: 12)

Yadınızdadırmı (S: 12; Tr: 12)
Zascabnexan saccu yikel kabayle,

Deşxe şosub alıbna xib yikele.

Harkıninkə matxa axva havayle.

Nakbıştala, Qoray, Eray yikele?

Görəsən təkcə mənimmi yadıma düşür?

Yoxsa köhnə kənd sizin də yadınızdadırmı?

Gedəndə havasına heyran oluram.

Nakbıştala¹⁹, Qoray²⁰, Eray²¹ yadınızdadırmı?²²

Yişda qismat ilkevçu oxub suve,

Dik, suk oza yamadjbışdı har çuve.

Baldurğaneyinı isseynı xive

Suvaqılın bina ançi yikele?
Bizim qismətimizə dağ düşübmüş,

Darı, buğda əkərdik yamacların yararlı yerlərində.

Baldırğan²³ deyilən yer vardı,

Köhnə Suvagil yadınızdadırmı?
Tabun-tabunna ahakar, yaraxar,

İser, bəanar, kasiner, farruxar.

Qabaynqoler, xekbıxeçler, zarbafar

Yişdı tursbışın çeşnabı yikele?

Oba-oba nəsillər oradadır,

Ahaklar, Yaraxlar, İsalar, Bəanlar, Kəsinlər və Fərrux­lar²⁴ nəsli,

Qabaynqoler, xekbıxeçler, zarbafar²⁵,

Bizim corabların çeşniləri sizin yadınızdadırmı?
Tepengı, şılğıdi, fatıri, xingal,

İtdudayi kayle qatəngə nukar.

Otxuni osi-ok, navutud yıkəl,

Yedarşe, nençeni hakqan, yikele?

Tepəngi²⁶, şılğıdi²⁷, qarğıdalı çörəyi, fətir²⁸, xingal²⁹.

Çörəyimiz olmayanda onlar bizə çox şirin gələrdi.

Yeməyi, odunu, hətta nefti də bizim qadınlar belində ha­ra­dan daşıyırdılar, yadınızdadırmı?
Qıkın tikayni exe ekana,

Osbışkava havaykani nakana.

Uşaxarıb abayleyi hikana,

Şalaynı ad qışar, bokar yikele?

Qoltuğun altına bir tikə çörək qoyub

Odun dalınca haralara gedərdik.

Uşaqlar da gələrdi bizi qarşılamağa.

Şələnin içində baldırğan³⁰ kimi şeylər olardı,

ya­dı­nız­da­dır­mı?

Evdə ayağı yer tutan uşaqlar qaçardı onların qabağına ki, gə­tirdikləri yükün bir hissəsini götürsünlər ki, yüngünlük olsun, bu yadınızdadırmı?
Sipsibışkan, surnabuşkan davatbı,

Yanqabışın ımaratbı, iratbı.

Alxış – arzumanbı, metlab – mıradbı,

Qonşubışin it – muhubbat yikele?

Sümsülərlə, zurnalarla olan toylar,

Yengələr başlarına irat³¹ bağlayar .

Evlənənlər üçün alqış deyər, arzu, muradlarını bil­di­rər­di­lər.

Qonşuların bir-birinə məhəbbəti, yadınızdadırmı?
Kaçappıri, Qarnay çakın suvabı,

Kalal, Qarqay, Qas delesın ubabı.

Turk kova qırqunkun katu djiqabı

Kutukali Saykum arı yikele?

Kaçappıri, Qarnay³² iri dağlar,

Kalal, Qarqay, Qas³³, bunlar bizə yaxın obalardı.

İnanırdıq ki, türklər köməyə gəlir

Kötüklüdən Saykumun gətirdiyi bəd xəbər³⁴, yadınız­da­dır­mı?
Kurke çixenbı, kıtsabışın texa,

Bıxara, ca-ab qır, qımana laxxa.

Bılaxılka vukkas dəxə, mık kaxa,

Xizakbışıl ditdiviğan yikele?

Tavandan asılmış qaxaclar, ayaqların bağlaması,

Buxara və orada qazança³⁵, isti laxxa³⁶,

Bulağa gedə bilmirdik, buz yarırdıq.

Xizəklə sürüşürdük, yadınızdadırmı?
İrqaykva qırqunğe ha-an qınabı,

Nezir babe ranq ıxixən enabı.

Ufdanın qababı, xayma-xanabı,

Djedjımbı, xırsaqbı, şalbı yikele?

Növbə ilə hamı yun darama iməcisi³⁷ edərdi.

Nəzir baba³⁸ ipləri rəngləyərdi.

Gözəl toylar, xalçalar, xalılar,

Cecimlər, xirsaqlar³⁹, şallar yadınızdadırmı?
Alaxxarbı, katbı kıdmis ka-ayi,

Kara idəxi luxunud ha-ayi.

Çirpi, qaratsxani, parkul – sa-ayi,

Ayğırbılaxıl muzrıbı yikele?

Damın yoğun və nazik tirləri⁴⁰ qışa hazırlanardı.

Yandırmaq ücün başqa şey olmasa qabıq yığardıq.

Çırpı, çör-çöp, kötük yığardıq.

Ayğırbulaqda odun qalaqlanardı, yadınızdadırmı?

Zarnaynı katsençe çamra huğozar,

Eşşak maydamançe eheki dozar.

Kel-xıl ha-a, qozet ha-a ulozar,

Xab çiyel sel-uqun sikal yikele?
Zarna⁴¹nın gədiyində duman, çəmrə göründü⁴²,

Eşşək meydanında⁴³n ehekiyə baxardıq

Əl-ayaqlı oluruq, dayanıb gözləyərdik

Yer-göy, su, palçıq bir-birinə qarışırdı, yadınızdadırmı?
Yığılbışe ha-an okan kəməlbı,

Qıdım kanqə doğan uğalbı, xəlbı.

Yoxrakane koçeys ha-an əməlbı,

Şahnab, qiqar, unnuq, şahad yikele?

Ot tədarük yerindəki⁴⁴ dərzlər, xotmalar,

Qış gələndə yağan uğal⁴⁵ və xəl⁴⁶,

Dəyirmançının un dağarına naz etməsi⁴⁷

Şahnab⁴⁸, qiqar⁴⁹, unluq⁵⁰, şahad⁵¹ yadınızdadırmı?
Qum, Likket, Kutuklu, Mamri, Cinəğ,

İlisu, Sarıbaş, Atdal, Mışleş, Tsəx.

Samreni dere-ab Kalel, Korş, Mıxəx,

Yıkbı voxen yurdbı, xivar yikele?

Qum, Ləkit, Kötüklü, Mamrux, Cinəğ,

İlisu, Sarıbaş, Atdal, Mişleş, Tsəx,

Samur dərəsindəki Kələl, Korş, Muxax⁵²,

Saxurlar yaşayan yurdlar, kəndlər yadınızdadırmı?
Ziyaratbı, pirbı, tutye-nezirbı,

Tsirtsiraybı, çıraxdanbı, bazırbı.

Dağı-i ikeykıs ıkar-üzürbı,

Takatbı, kuvatbı hekka yikele?

Ziyarətlərimiz, pirlərimiz, tutiyə-nəzirlərimiz,

Tsirtsiray⁵³ adlanan qabda çıraq, lampa, fənərlər,

Ağırlığımızı, xəstəliyimizi, taqətsizliyimizi qar selinə, uç­qu­nu­na atıb ondan taqət, sağlamlıq istə­mə­yi­niz yadınızdadırmı?
Sana sanbışənqə hapkın kavayle,

İş deşdənqə qafıs, gimıs savayle.

Kın he-e nurani Şamxal babayle,

Yişdı xivun ağsakkalar yikele?

Bir-birimizə həmişə gəlib-gedərdik.

İş olmayanda söhbət üçün bir yerə yığılırdıq⁵⁴.

And içərdik nurani Şamxal baba⁵⁵ya,

Bizim kəndin ağsaqqalları yadınızdadırmı?
Ciqabişe eza bakali, çeçey,

Sa-a kışar, vutsar, şigiler, peley.

Yikel karınane “Abay-ətetey”,

Qasdı adeşın hampəley yikele?

Əkin yerlərində lobya, soğan əkərdik.

Yığardıq yeməli çöl otlarını kış, vuts, şigil, peley.

Yadına düşdümü qarı nənəmiz Abay ətetey⁵⁶?

Bizim nənələrimizin həmpəleyi⁵⁷ yadınızdadırmı?
Şılğıdi, qık, arxaneykva it xine,

Sassa cihileri voxe xıt xine.

Luxun ha-ava tohari tot xine,

Rak, lukun, daxa, dark, dakruk yikele?

Qarğıdalı çörəyi pendir suyu⁵⁸ ilə olurdu çox şirin,

Bəzi cavanlarımız vardı quş kimi çevik,

Luxunda⁵⁹ tökülərdik tut kimi

Rak, lukun, daxa, dark, dakruk⁶⁰ yadınızdadırmı?
Sacın qindaran qık nəxüdni avaki,

İçeşıni yıkəl parçın davaki.

Serındjeka dazı abayle naki,

Çinı əyranike eti yikele?

Sac sacayağına necə də yaraşırdı,

Qızların belində parç⁶¹ necə dayanırdı.

Sərnicə sağıb gətirərdilər südü,

Onun ayranından doğramac⁶² yadınızdadırmı?
Suru uxixanau sesbı, ğulaybı,

Tampırbışkan cihileşın tulaybı.

Sıpıri kikekqa, xamde kusaybı,

Tsintsanğaybı xə havaytan yikele?

Sürü otarmağın səsləri, qolayı⁶³,

Təmbur çalan cavanların tulayları⁶⁴,

Dul arvadı gecə aparan zaman kösöv atılması⁶⁵,

Onun göydə uçan qığılcımları yadınızdadırmı?
Saz kaleva ğutokalnı şitanvayn,

Mıkkil o-ad atıdkınnı ardavayn.

Alexa-lexa salat ha-a kığabayn,

Kalıpkın xabarbı ha-a yikele?

“Sazımı ver⁶⁶” deyə oxuyurdu quşcuğaz,

Buzun üstünə yapışmışdı ərdov⁶⁷.

Alex-lexa⁶⁸ və onu göndərən kığabay⁶⁹.

Nağıl danışana qısılmağımız yadınızdadırmı?
Bığaleçak gaha, katarbı kital,

Ğekayke mırtelbı, hənkabı ital.

Cüm-ə babe exal umlen xal hital,

Yolmaynı sentel ğacirar, yikele?

Buğaleçak⁷⁰ bağlayıb öndən düyünləməyimiz,

Dəridən motallar, xırda cılğılar⁷¹,

Cümə babanın axşamlar canavar ağzı bağlaması⁷²

Heyvanların parçalandığı yerdə qartalların yığılması yadı­nız­dadırmı?

Vuklelka aleççu iratın duvağ,

Bılaxna yək haqas yikkekka isdağ.

Cila kəs ke-ena , “yixe min bıtağ”

Ader Allahıka oka yikele?

Başına örtdüyü iratdan duvağı⁷³,

Gəlinə bulağın yolunu göstərməyə aparmaqları,

Getdiyin yerdə qocal, “ol min budaq”

Nənələrimizin bu xeyir-duaları yadınızdadırmı?
Çüülike ğarqbı ha-a çeylağe,

Ğamışbışke katbı ha-a Tsaylağe.

Xabarbışe ğatarın Qaxyeylağe,

Şava atna naxud ğotxi yikele?

Çaylaqda palçıqdan düzələn qoçlar,

Tsaylax⁷⁴da qamışdan düzələn başlıqlar,

Qaxyeylağa⁷⁵ sıra ilə gediş zamanı,

Kimin yol açaraq birinci getməsi yadınızdadırmı?
Arabık har sural yığılbı doxa,

Xəə qımıl qadcume med bağrı koxa.

Eyheyi “soyus bala vuxoxa”,

Verğençed damcebı daykan, yikele?

Arab⁷⁶ vaxtı hər yerdə xotmalar⁷⁷ yığılır,

Göydə bulud görünəndə bağrı çatlayır,

Deyirdilər “ayı bala doğur”,

Gün olanda da damcıların tökülməsi yadınızdadırmı?
Kaşkaler, kıdıkar, çurçumer, eçer,

Sa-asva havaykan qadebı, içer.

Ay yizın akelnan yuçubı, çocer,

İlakkenan həşde şos şu, yikele?

İtburnu, əzgil, alma, meşədə bitən cır alma,

Bunları yığmağa gedərdik oğlanlar, qızlar.

Ay mənim ağıllı bacılarım, qardaşlarım,

Siz özünüz özünüzün yadınızdasınızmı?