Azsayli xalqlarin folkloru

Bavoğoy əyitmux, misalxo sal ukğala əyitmux

(Exlətepi: 9; Taranedi: 7)

Atalar sözü, məsəl və deyimlər (S: 9 və Tr: 7)
Gödək ğaşba, buxoy tapa

Gödək bağla, uzun döy
Pirdi doptal

Yalançinin yalançısı
Əfçi fukal

Yalan
Xə tapkal

İt döyən

Xə ukal

İt yeyən
Payıze ukal, joğla busabaskal

Payızda yeyən, yazda ac yatan
Çovalın kokla laxatan avayan bako

Sərçə yumurta qoyanda bilərik
İz tsiya duğa, palaza saka 

Adını vur, palazı sal
Zoğqalna xodaxun, biti elemen bako

Zoğal ağacından yıxılan eşşək olar
İsa benğo şoto o çupestoz

Ona ot yolduracağam
Xəkkinə va xorozko

İt kimi sürüdərəm səni
Toroqal taşal

Əlinə düşəni aparan
Bisi jomokoya baskale

Köhnə dəyirmanda yatan
Biğa ha muğqama maqan baki

Bax ha, buynuzu olmasın
Vi bul nu bakala qala, vi bədənə majolba

Bədənin girməyən yerə başını soxma
Hoha hiş, qandağ gobina tüş

Hoha hiş, xəndəyə, qobuya düş

Va sa tızaka badas ki

Səni elə bir tələyə salım ki
Vi mukoğo tərs taradas ki

Sənin buynuzunu elə çevirim ki
Vasağinə badas ki, cupka cupka manda 

Səni elə günə salım ki hoppana - hoppana qalasan
Beze şume boş el teno

Cörəyimizin duzu yoxdu
Bavoğoy əitmux, məsəlox, uqeğalorox 

(Exlətepi: 8; Taranedi: 4)

Atalar sözləri, məsəllər, deyimlər (S:8; Tr:4)
Kal, tsam amdarxo həmişə lazıme baksa

Yazıb oxumaq adamlara həmişə lazımdı
Savadsuz amdar kaçine

Savadsız adam kordu
Tsirikxo payizetun bokəle

Yayda işlə, qışda dişlə
Ğeyin əşlə əycinə maefa

Bu günün işini sabaha saxlama
Hağıl yəşəstə tene, bulastane

Ağıl yaşda deyil, başdadı
Əcuğon va maqan haqlainşi, hun şaaten əcuğo haqlainşa

Qəzəb səni haqlamasın, sən çalış yaxşı işlə, qəzəbi üstələ
Muca muzen dizikəl kurnuxune cevksa

Şirin dillə ilanı da quyudan çıxartmaq olur

Kapenko, amdarxo vi loxol axşumendo

Tələsərsən, adamları özünə güldürərsən
Əş-əşləxun covakituxun oşa kula fəlstun lazım tene

İş-işdən keçəndən sonra əli yelləməyin faydası yoxdu
Lap gele çureğaltin bakaltuval açesebsa

Çox istəyən azdan da olar
İnsan puri tanesa, ama izi şaat tsi manesta

İnsan ölüb gedir, amma onun yaxşı adı qalır
Xodin bar iz tumene barsta

Ağacın barı onun dibinə düşür
Xena papinut vi partala cemaqa

Suya çatmamış paltarını soyunma
Sa bul şatepə bul lap şate

Bir baş yaxşıdı, iki baş ondan yaxşıdı
Kalatai əitə beğaltin koruğ ateneko

Böyüyün sözünə qulaq asan korluq çəkməz
Barrinal umuxxono

Divarın da qulağı var
Künsuz arux bateneksa

Tüstüsüz od olmaz
Əşen va akesta, əiten tə

İşində özünü göstər, sözlə yox

Bar uksuna çureğaltin xoda layes bakane gərə

Meyvə istəyən adam ağaca çıxmağı bacarmalıdı
Pəq arpuza sa kiyel biqes bateneko

İki qarpızı bir əldə tutmaq olmaz
Soğo arux bakatan soğo xe bakane gərə

Biri od olanda o birisi su olmalıdı
Tara papala dost əsil doste

Darda çatan dost əsl dostdu
Muça muz var dövlətəxun avuze

Şirin dil dövlətdən dəyərlidi
Ukamin bayin şaate

Deməkdən eləmək yaxşıdı
Apespa oşa upa.

Sözü bişir, sonra de
Siya duğa palaza saka

Adını de, palazı sal
Uqe şaatu boqene uksa

Qozun yaxşısını donuz yeyər
Haqulunen fikirbamin gijen duği taneşta

Ağıllı fikirləşincə dəli vurub aparır
Xe eğala ganu je tetun laxo

Su gələn yerə daş qoymazlar
Muca əyiten buruğovaal furunedo

Şirin dillə dağı da aşırmaq olar

Gele tarakaltinegele avabako

Çox gəzən çox bilər
Xəyən bəpeko, karvanxo covaneko

İt hürər, karvan keçər
Taysuz xode xoji bateneksa

Budaqsız ağacın kölgəsi olmaz
Yavan sumqan bai təmiz üqan bai

Yavan çörək olsun, təmiz ürək olsun
Bərəkətlu koja qarğışenal sarpez bateneko

Xeyirxah evi qarğış da dağıtmır
Kaçinen peneki beyanğo

Kor dedi, baxarıq
Piyin beş ukala əit şate

Üzə deyilən söz yaxşıdı
Xəye, pişiki naxışe baksa

İt, pişiyin də naxışı olmalıdı
Qi saad cəy tağamincə sa saad usum tağain şaate

Yarım saat gec getməkdənsə, bir saat tez getmək yaxşıdı
Şaat xuyəren xib dənə ğare ganune tasta

Yaxşı qız üç dənə oğlanın yerini verir
MƏSƏLLƏR

Kantal-kiriş (Ədəbiyat: 9, varaq: 171; Taranedi: 6)
Nexunki Nije Dərə məline pə vicine yəşəinşe. Kala vicey si Xaçn, Misik viciy si Əkele be. Tənbəluğa görə kala vicey siya “kantal” misiktu “kiriş” tun nextuniy.

Mayasa tənəblxoy say pəyə papatan şotoxo “kantal-kiriş” pi kaltune. mər amdarxo nextun: “Ə, kən, çurpe Kantal-kiriş, ki­nək sa əş buka.”

Kantal-kiriş (Ə: 9, s: 171; Tr: 6)
Dеyirlər ki, Nicin Dərə məhəlləsində iki qardaş ya­şa­yır­mış. Böyük qardaşın adı Xaçn, kiçiyinki isə Əkеl idi. Tən­bəllik­lə­rinə görə böyük qardaşa “kantal”, kiçiyinə “kiriş” dеyərdilər.

Haradasa tənbəllərin sayı ikiyə çatarsa, onları “kantal-ki­riş” dеyə çağırırlar. Bеlə adamlara dеyərlər: “Ə, nə durmusan Kan­tal-Kiriş¹⁰ kimi, bir iş görsənə”
AXŞUMKALA ƏŞRUX, QİMQİN EXLƏTXO, BAKİ HAKSABX (Exlətepi: 2; Taranedi: 7)
LƏTİFƏLƏR, GİMGƏ SÖHBƏTLƏRİ, OLMUŞ ƏHVALATLAR (S: 2; Tr: 7)
Vi səviyinə nu papseymak
Sa udinen ceşməye lavksa. Calxalen şoto ceşməylə aki xa­vare haksa:

• 
  Hun bip pulan bakı, poy he vaxt bup turla bakalnu?
  

İşkarek şotay əyitə fikir nu tadı mere cuğab tadı:

Zu vi səviyinə papsun tez curesa.

 

Sənin səviyyənə catmamaq üçün
Bir udi çeşmək taxır. Tanışı onu çeşməkdə görüb soruşur;

- Sən dördgözlü oldun, bəs nə vaxt dördayaqlı olacaqsan?

Kişi onun sözlərinə əhəmiyyət verməyib belə cavab verir:

- Mən sənin səviyyənə çatmaq istəmirəm.

Çaxmağı yavaş-yavaş zapa
Sa işkaren iz kiye tüfenq haki, xoda arsala kəklikə tüş ha­ka­tan, coğon seyvanaxun ciritepi:

Çaxmağı yavaş-yavaş zapa. Lorosa əyile baskene, şoto mu­­ğurenbon.

Tətiyi yavaş - yavaş çək
Kişi əlinə tüfəngi alıb ağacdakı kəkliyə tuşlayanda, arvadı ey­vandan çıgırdı:

• 
  Tətiyi asta-asta cək, beşikdə uşaq yatıb, onu oyada bi­lər­sən.
  

Güzgünə beğsun bəse
Suntin dosta pine:

- Axşumsunez curesa. Kavazki keleca axşumkaz.

Dosten məslete tasta:

• 
  Motayna əxil taysun lazim tene. Güzgünə beğayvax bə­se.
  

Güzgüyə baxmaq kifayətdi
Bir nəfər dostuna dedi:

• 
  Yaman gülmək istəyirəm. Nə edim, mən doyunca gülüm?
  

Dostu məsləhət verdi:

• 
  Buna görə uzağa getmək lazım deyil. Güzgüyə baxmaq ki­fayətdi.
  

Zu bez kojas care
Pə viciğoy manuki yakaxtetun taysay. Kala bici alin ko­ya­ne baksay, miciko okin koyane baksay. Ğımxoy sa ğine kala vi­cen okaxun səse ibaksa, seyvana cenesa, aneksaki, vicen iz kiye ta­var tatapsune curesa.

Xavare haksa:

• 
  Hun kən sunen curesa.
  
• 
  Bez kojaz tatane, təzə koj bikoz kezər qala.
  

Kala vicen me əjitmaqa ibay iz kala karibay manedi:

• 
  Poy bez koj heter bakala?
  

Vicen pine:

• 
  Zalüğ tene. Zu bez kojaz caze.
  

Mən öz evimi sökürəm
İki qardaş vardı, hansı kı, yola getmirdilər. Böyük qardaş evin yuxarı mərtəbəsində, kiçik qardaş aşağı mərtəbədə ya­şa­yır­dı.

Günlərin bir günü böyük qardaş aşağıda taqqıltı eşıdıb ey­va­na çıxdı və gördü ki, qardaşı balta əlində evi sökmək istəyir.

O soruşdu:

• 
  Sən nə etmək istəyirsən?
  
• 
  Öz evimi sökürəm, yeni evimi başqa yerdə tikəcəyəm.
  

Böyük qardaş bu sözləri eşidib yerində donub qaldı.

• 
  Bəs mənim evim necə dayanacaq?
  

Qardaş cavab verdi:

Bunun mənə dəxli yoxdu. Mən öz evimi sökürəm.
Zoğalna xodaxun bitalo eleme baqon (Exlətepi: 9; Taranedi: 5)
Sa ği Qoşin qonşinen zogalna xodana tapey sadə xodaxun bi­nesta. Ha te vaxt Qoşinen qonşina kalene qonşual titeri cape bak­sa. Qoşina qonşin çağone hay tasta. Qoşinene qonşinane xa­var haksa cağonenal nexeki: Maya bakain həysə eğale. Qoşinen ya­ğe bexsa te vədine qoşin çoğon çəye eşta samalan çunaksa qon­şi hari tene ceysa. Sadə qonşinen zogalna xode oqa bakala pa­pakane ak­sa. Əşe he kala baksuna kamişe baksa məlinə pule ta­rasta. Hay­ze­ri tağadan Qoşinen qonşin çoğo nexeki vi işkara upak: Şo eleme. Çoğon tene kanişəksa. Qonşinenal kandirişensa zo­qalna xodaxun hasand xod butene laysaynak teynal bitenesa ele­me. Te ğinaxunal Nije mər sa əyito: Zoqalna xodaxun bitalo eleme bakan.

Zogal ağacından yıxılan eşşək olar (S: 9; Tr: 5)


Bir gün Qoşi¹¹nin qonşusu zogal ağacı çırpırmış və bir­dən ağacdan yıxılır. Həmin vaxt Qoşi qonşusunu çağırır, qonşu isə qaçıb gizlənir. Qonşunun yoldaşı Qoşinin cagırışına cavab ve­rir. Qoşi qonşusunu soruşur, yoldaşı da deyir ki: harda olsa bir azdan gələr. Qoşi gözləyir, o arada qonşunun yoldaşı çay da gə­titir. Bir az da vaxt geçir, amma qonşu gəlib çıxmır. Birdən Qo­şi zoğal ağacının altında olan qonşunun papağını görür. Mə­sə­lənin nə yerdə olduğunu anlayır, həyətə göz gəzdirir. Qoşi durub gedəndə qonşunun yoldaşına deyir: Yoldaşına deyərsən ki, o, eşşəkdi. Qonşunun yoldaşı anlamır. Qoşi izah edir ki, zo­ğal ağacından asan ağac yoxdu çıxmaq üçün, əgər ondan yıxıl­mı­sansa, deməli, eşşəksən. O gündən Nicdə belə bir məsəl var: Zo­ğal ağacından yıxılan eşşək olar.

 

Əsgərəvoy dokkaz

Beş aize sa qərəmcuxo şotoal Əsgərəvoy dokkaztunne. Te Kat­moqo Əsgərəxoy nəsilə yəşəyinşa. Yan hərgi qimgina kir­yən­­sa. Aizim səksən yaşlu qocal usum-usum beş qimqinene ey­say. Məlneynəl motay sa- pədənə tay-tuşe buy. Me işkaren nexe:

- A bala, bez tay-tuşxonoy, şotox horebay?

Nextun:

- Sa-pəxibo buney, mandiyoroxal Əskərobxoy dokaze bi ya­katun bexsa.

Əsgərovlar qapısı
Kəndimizdə bir qəbiristanlıq var, ona da Əsgərəvoy doq­qaz deyirlər. O arada Əsgərovlar nəsli yaşayır. Biz hər gün gim­gə­yə y­ı­ğışırdıq. Kəndimizin səksən yaşlı qocası da tez-tez bizim gim­gə­yə gəlirdi. Məhlədə də bunun bir-iki tay-tuşu vardı. Bu kişi deyir:

• 
  Ay bala, mənim tay-tuşlarım varıydı, onlar nə oldu?
  

Diyir:

• 
  Bir-iki, üş nəfər var, qalanları da Əsgərəvoy doqqazda səni gözləyirlər.
  

* * *

Qonşiluğa Durmuş işkare be. Mo üşeala baskatanal bere tox comağe lanexsay. Kənesa lazım bakatan comağa dunexsay. Co­ğo əit nexteney. Comağa duneği, çəy eca. Comağa dunei ukun həzırba. Kobala dunexsa me əşa ba, te əşa ba. Saği moto qim­qina kaltunko Motin kovala extatan coğon ciritekon:

- A camaat, Durmuşi kovala bikanan. Taci atunsaki Dur­muş baftene likin boş, kobalal xəxəyecne.

Sa hema ği covaneksa. Durmuş işkare coğon unekan ki, ko­vala xəxəpitu qonagez kale. İşkaren hari aneksa ki, xurmox, ukun-uğun laxecene nexe.

Cux, mo he əşə. 

Coğon nexe: Ay işkar. Vaxunal kociyox buneyniş. Şoto ko­naxluqa tasta. Kolala xəxəpetun. Bez elmux cərkene.

Qonşuluqda Durmuş kişi olub. Bu, gecə də yatanda yas­tı­ğı­nın yanında çubuğu olurdu. Bir şey istəyəndə çubuğu vu­rurdu. Ar­vadına söz deməzdi. Çubuğu vurur, çay gətir. Çubuğu vurur, nahar hazırla. Çubuğu vurur, bu işi gör, o işi gör.

Bir gün bunu gimgəyə çağırırlar. Bu, çubuğu alanda arvad qışqırır:

• 
  Ay camaat, Durmuşun çubuğunu tutun, hey!
  

Gedib görürlər ki, Durmuş kişi lığ-lığın içində yıxılıb, ço­mağı da sınıbdı.

Bir neçə gün keçir. Durmuş kişinin arvadı deyir ki, çubuğu sın­dıranları qonaq çağırıram. Kişi gəlip görür ki, xurmalar, ye­mək-içmək. Deyir:

• 
  Arvad, bu nə işdi? Arvad deyir:
  
• 
  Ey, ey, a kişi. Səndən də qoçuları varmış. Onlara qo­naq­lıq verirəm. Çubuğu sındırıblar. Canımız qurtarıb.
  

* * *

Zalimi soğoney. Əşləxun koya enesay. Hər əşlək biqez te­ne bak­say. Coğo mece boş taqay-maqay şəbexen. hər qa mece ba­kon. Hər hikəne, işkar bisane. Cux biyatan əyloğo qirbon unekon:

• 
  “Ay balox, hikalaxun qitespsa. Azralen taneşta. Amma sa vəso vəx, qərəmzoqo mec maqan ceri.
  

Nextun: ay na, hetana?

Nexe: ev bavan tiyal sa bokospale.

Zülmkar biriydi. İşdən gəlir evə. Hər işi eləmək olmur, axı. Ar­vadı cişkanın¹² içində qovur, ora-bura. Bir, üç, dörd dəfə. Hər dam cişkan olur.

Nəsə, kişi rəhmətə gedir. Arvad öləndə uşaqları yığır, deyir:

• 
  Ay bala, heç nədən qorxmuram. Əzrayıl aparıb gedir. Am­ma bir şeyi sizə vəsiyyət eləyirəm, qəbristanlığa cişkan çıxmasın.
  

Deyirlər, ay ana, niyə?

Deyir, dədən orda da məni yandıracaq.
* * *

Busaluq usenxosta, qonşin əylux, qohumxo, bütümtün hari motağoy koya ukuntun uksay. Motoğosta sadənə mise tavanoy. Əyitene əyitene:

• 
  Ay işkar, mər tene bakon, zu kavaz, hetər baz?
  

İşkaren nexe:

Cux saqiyə portpa. Bazaralcirik sa qınaxun oşa ya tava tene bakal, yalki me qonağxo.

Sa ği oşa işkar taci bazara tavina toydi enesa koya. Coğon nexe: “kənbi?”

İşkaren nexeki, tavina toydez. Əş cereki. Ya şumen hə­zir­bon, ya qonaxkan hari.

Aclıq dövrü olub. Qonşu uşaqlar da, qohumlar da, hamı gə­lib bunların evində yemək yeyərmiş. Bunlarda yekə bir dənə mis tava varmış. Arvad danışır, danışır:

• 
  A kişi, belə olmaz, mən nə təhər eləyim?
  

Kişi deyir:

• 
  Arvad, bir gün də döz. Bazara kimi. Bir gündən sonra nə tava olmayacaq, nə də bu qonaqlar.
  

Bir gündən sonra kişi bazara gedib tavanı satır, gəlir evə. Arvad deyir, neyləmisən? Kişi cavab verir ki, tavanı satdım. İş qurtardı. Nə çörək hazırlama, nə qonaq gəlsin.
* * *

Suntay qonşinen bazaraxun eleme haksa. Bazaraxun hari, nexe, a, əmi, pədənə elemez hake, hetərə? A bala, zu me elem­xoy muza kə avabakaz. Samal micik bakiyniy, motoqoy micik avazbakoniy. Zu hoşokzu. Elemxo kə avabakaz? Hoşik bakiniy, bez bul ceneqoniy.

Birinin qonşusu bazardan eşşək alır. Bazara gəlib deyir ki, ay əmi, iki dənə eşşək almışam, nətəhərdi? A bala, mən bu eşşək­lə­rin dilini nə bilim? Bir az balaca olsaydı, bunların dilini bilərdim. Mən qoduğam. Eşşəklərdən nə bilim? Qodux olsaydı, başım çıxardı.

* * *

Soqo basane tatunşta ocalaxbsa. Moto taşatan işa doste uken bineksa. Dokturtun kale. Dərmən tadi hazertunsa ture. İcu exatan aneksa ki, sa dəstə amdarxo qirecetun. Xavartun haksa hətərnu? İzqarenal xavare haksa:

• 
  Bava isə hetərnu?
  

Nexe:

Ay bala, tiya baqaltuxun, eşiki boş bakaltuxun hələki, şatzu.

Biri ölər, apararlar bastırmağa. Bunu aparanda yaxın dostunun ürəyi gedər. Həkim çağırırlar. Dərman-zad. Bu ayağa durur. Özünə gələndən sonra görər ki, bir dəstə camaat yığışıb. Deyir, ə, nə təhərsən? Oğlu atasından bir də soruşur:

• 
  Ata, indi nə təhərsən?
  

Deyir:

• 
  A bala, orda gedəndən, tabutda olandan hələ ki, yaxşıyam.
  

* * *

Sa beynşa tatunşta qərəmzaqo afiri ubsa. Benexsa. Nexe:

A, bala zu qamişteza vi babay qərəmcux mani va? Mani cac­luğa?

Nexe:

• 
  Efa, kəvəğaz zu busquna curkaz, hun ciq harekan begen manuva vi bavay qərəmcuq?!
  

Bir keşişi aparırlar qəbiristanlığa dua oxumağa. Baxır be­lə. Deyir:

• 
  Ay bala, mən başa düşmürəm ki, sənin dədənin qəbri han­sıdı? Hansı kol-kosdu?
  

Deyir: qoy axtarım, mən pusquda dayanım, sən sür elə gəl­sin, görək hansıdı, sənin dədənin qəbri?!
Hoha hiş, kobi kandağa tüş

Yöndəmsiz arabaciyox bene. Hər ği hari nextun araba tarabene, xena baftene tene ceysa. Te vədə me əyitmoğo petun. Həysəl saml ağılaxun kəm amdara nextun: ”Hoha hiş, kobi kandağa tüş.” Arabina maya bakayin cidal.

Hoha hiş, xəndəyə, qobuya düş

Yönsüz arabaçılar olurdu. Hər gün gəlib şikayət eləyirdi, ara­­ba aşıb, suya girib, çıxmayıb. Onda bu sözü deyiblər. İndi bir az başdan xarab olanlara deyirlər: Hoha hiş, xəndəyə, qo­buya düş. Yəni arabasını hara gəldi salıbdı.
Bisi jomokoya baskal

Te vaxtamoğo maşin tene be. Sa nijlu aizin be bel qonağe ey­sa. Kaybaki eğatan ko gine bel hari ceysa. İz coxon xavar ha­ka­tan nexe: bisi jomokoya baskene. Həysəl şu cəyi eğayin mər­tun ne:

• 
  Bisi jomokoya baskal. Mo şo upsuneki: Zu kə ava bakaz ma­ya.
  

Köhnə dəyirmanda yatan

O vaxt maşın olmayıb. Bir nicli kəndin bu başına qonaq gəlir. Qayıdanda beş günə gəlib çatır. Arvadından soruşanda de­yirmiş: Köhnə dəyirmandadı, yatıbdı. İndi kim gec gəlsə, bu mə­səli işlədirlər: Köhnə dəyirmanda yatan. Yəni mən nə bilim, hardadı.
Va zu sa təlinə badazki

Orazi bikseyan eke popaxun vij kine kankoroy tələtun düzbsa. Həysal əcuğon bikatan me əyitə əşbestunsta; “Va zu sa təlinə badazki”.

Səni mən bir tələyə salım ki...

Qırqovul tutmaq üçün at tükündən kəndir kimi dairəvi for­ma­da tələ düzəldirlər. İndi də kiminsə acığı tutanda belə bir mi­sal­dan istifadə edirlər: “Səni mən bir tələyə salım ki...”
Çovalen kokla laxatan

Udiğoy ən kəsib vədə iyuni xaşe. Esenaxun hikal tene mandeebsinoroxol papi tene. Bisiyoroxal toyesene. Çovalenal ha­te vədə koklane laxsa. Şoto qörə nextun va çovalen kokla la­xa­­tanyan avayan bakon.

Sərçə yumurta qoyanda bilərik

Udilərin ən kasıb vaxtı olub iyun ayı. Heç nə qalmayıb. Heç nə olmayıb. Köhnəsini satıblar. Təzəsi də yoxdu. Sərçələr də o vaxt yumurta qoyur. Səni sınayır da. Ona görə deyirlər ki, səni sərçə yumurta qoyanda bilərik.
Beğa iz mukə makan bay

Sa işkaren nexe kit e vaxt, zu beli hakoz. Sa Bəyəxu xavare haksa. Hali nu haki tanesa. Axırda vezar bay nexe: Beğa, mukə makan bay. Motinal hari benexsa butun belexoy, gömüş xoy mukəno. Axirda nexeki ay kada tez bəbi. Nexe: viz usene xavaren haksa. Mekaxa sirik ten hake. İsə zu ba kə ukas.

Bax ha, buynuzu olmasın

Bir kişi deyir ki, o vaxtlar, mən mal alacağam. Bir bəydən so­ruşur. Gəlib almayıb, gedir. Axırda məcbur olub mal alana de­yir: Bax, buynuzu olmasın. Bu da gəlib görür ki, bütün mal­la­rın, inəyin, camışın buynuzu var. Axırda deyir ki, ay əmi, tap­ma­dım. Deyir: On ildi soruşursan. İndiyə kimi almamısan. Mən in­di sənə nə deyəcəyəm. 
Axşumkala exlətxo

LƏTİFƏLƏR
Fağırın kə kan bi?! (Ədəbiyat: 2, varaq:485; Taranedi: 6)
Udin Üxal balen iz xəye çika Kəsipe laxsa. Xəyəl exti uxələne taşta. İzi bul camataxun exlətəne kərbaksa. Aize bakala xəyrux burum lavane baksa me xəye loxol.

Gimginə bakala işkarxoxun soğo sataşmişakseynak nexe:

-A işkar, vi Kəsibi bə he ginaxtun laxe.

25 koncux baftetun sa Kəsibi loxol, fağınen kə kan bi?!

Yazıx nеyləsin?! (Ə: 2, s:485; Tr: 6)
Udi ovçu itinin adını Kasıb qoymuşdu. İtini götürüb ova gе­dir. Özü camaatla söhbətə başlayır. Kənddəki itlərin hamısı dü­şür bu itin üstünə.

Gimgədəki kişilərdən birisi sataşmaq üçün deyir:

- Ə kişi, sənin Kasıbını gör nə günə qoyublar.

25 xozеyin düşür bir Kasıbın üstünə, yazıq nеyləsin?!
Caludlu Dülgəri ğar Aşıq Əvəki nağıl

(Ədəbiyat: 2, varaq: VII-VIII; Taranedi: 6)

Nextun ki, Dağıstana Zərnişan siyen sa çuxe aşıx buney. Gimxoy sa gina me aşıx Caludlu Aşıq Əvəkəxun yərişane çeri, şoto şipepsa.

Aşıx Əvəken nexe:

Xaçmaz, Xalxal, Bumkate

Samalaka, cəyin, şumkate

Aruxoyloxol dеndaq,

Dеndaqloxol lеvеt,

Lеvеtinboş kokots

Kokotsiboş hikə?

Te vaxt Bum biğe be. Aşıx Əvək Xaçmazin, Xalxalin. Bu­me kat ukatan Vərtəşinatun exstay.
Caludlu Dülgər oğlu Aşıq Əvək haqqında rəvayət

(Ə:2, Əlavələr.s: VII –VIII. Tr:6)
Deyirlər ki, Dağıstanda Zərnişan adlı bir arvad aşığı var­mış. Günlərin bir günü bu aşıq Caludlu Aşıq Əvəklə yarışa girir, onu susdurur.

Aşıx Əvək deyir:

Xaçmaz, Xalxal, Bum arasında,

Bir qaşıq yağ çörək arasında.

Od üstdə sacayaq,

Sacayağın üstdə qazan,

Qazanın içində toyuq.

Toyuğun içində nə?

O vaxtlar Bum mərkəz olub. Aşıq Əvək Xaçmaz, Xalxal, Bum arasında dеyəndə Vartaşeni (indiki Oğuzu) nəzərdə tuturmuş.
Udixoy Ukunxo

Udilərə məxsus yeməklər (S: 7, 10, 9; Tr: 5)
Afar - meş təzə çexatan qonşiyox sa kala ğiresi.Suntun yuxinane həzirsa, suntin ükə, suntin şəraba. Əsasal şotaynak nə əşesa. Yuxa qayesa, iz loxol ğoğe şərab ləmesa. Oşa meş xuri-xuri kasesi şərabi loxal batune. İz loxol ük xuribay zitune.İz loxon butki deydani loxol apestunbsa.

Afar (Qutab) - Cişkan (gicitkən) təzə çıxanda qonşular yı­ğışardı bir yerə. Biri yuxasını hazırlayardı, biri qozunu, biri şə­rabını və s. Əsasən onda nə istifadə olunur? Yuxa açılardı, üzə­rinə alça şərabı¹³sürtülərdi. Sonra cişkan xırda-xırda doğ­ra­nıb şərabın üzərinə tökülür. Üzərinə qozu xırdalıyıb səpirdilər. Üs­tünü qutab şəklində örtüb sacın üzərində bişirirdilər.
Yaxni - Kala-kala ükenla yekurxoxun jaltunsta istola ta­tunsta. Yaxni useni vaxta görə botunxsa. Yəynu paklin yax­ni­tun boxsa. Kenaxun sakala tun istola tasta.

Yaxni - İri-iri sümüklü ətləri qaynadır və süfrəyə verir­di­lər. Yaxni mövsümə uyğun bişirilirdi. Yayda paxla yaxnisi bişiri­lir­di. Sarımsaqla süfrəyə verilirdi.
Siyux - Məclise axuratun tadexola ukune, ki, mo şo up­suneki, məclis kəreki.Yaxnin xena sorebi iz boş birinstun baye. Masi rəngdene baksa.

Sıyıq - Məclisin sonunda verilən yeməkdi ki, bu o demək idi ki, məclis bitdi. Yaxninin suyunu süzüb içərisinə düyü tö­kür­lər. Ağ rəngdə.
Çoçabi hündüşkə - Hündüşkə çaxesi toxun oşa məftiləxun cuakesti, oxuğo buxara oçaxa tun psa. Sile baksa hündüşkəl alaxun suruktunbsa. Sa əyli kiye kobal tadi nextun hündüçkina usem-usen taradekan. Büten tərəfxo çoça bekan. Firamina mərtun baxsa. Firamin baş kejintun baye. Firama ən gözəl ukune kinə laşkoyi tapaki biyextun boştun laxsa.

Fırrama – hinduşqa¹⁴fırraması. Hinduşqanı soyandan son­ra məftilə keçirirdilər, odun buxarısında ocaq eləyərdilər, köz olurdu, hinduşqanı da yuxarıdan asırdılar. Bir uşağın əlinə çubuq verib deyərdilər ki, bu hinduşkanı tez-tez fırlatsın. Hər tərəfi qızarsın. Fırrama belə bişirilirdi. Fırramanın içinə turşu tökürdülər. Fır­rama ən gözəl yemək kimi toy xonçasının tən ortasına qoyulardı.