Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 and walks away briskly. * “Mən bu səhnəni çox yaxşı tanıyıram. Yemək libası (“smokinq”) geyinmiş Missis Bleyk liftlə aşağı mərtəbəyə duşur. Liftin qapısı açılır, Bleyk oradan (ondan) çıxır, solunda (sol tərəfində) nəyəsə baxır, nədənsə üşənib, tezcə çıxıb-gedir” (Keçmiş zamanın qeyri- müəyyən forması əvəzinə). Üçüncü və dördüncü hallarda müqayisə edilən dillər arasında tam müvafiqlik müşahidə olunur. İ.Rəhimov və T.Hidayətzadə indiki zamanın qeyri- müəyyən formasının işlənmə xüsusiyyətlərini Azərbaycan dili ilə müqayisədə nəzərdən keçirərək qeyd edirlər ki, indiki zamanın qeyri-müəyyən forması to leave, to start, to sail, to return, to arrive, to go, to come felləri ilə işlənərək yaxın gələcəkdə icra olunası hərəkəti bildirirlər [ , 99]. Məsələn: The train starts in 10 minutes “Qatar 10 dəqiqətən sonra yola düşür. Burada ingilis və Azərbaycan dillərinin zaman formaları bir-birini tam ehtiva edir. Amma bunu da bilmək lazımdır ki, azərbaycanca həmin məqamda qəti gələcək zaman forması də işlənə bilir: “… yola düşəcək”. İ.Rəhimov və T.Hidayətzadə indiki zamanın qeyri- müəyyən formasının daha bir işlənmə məqamını qeyd edirlər: if, unless, as soon as, provided that, when, until, till bağlayıcıları ilə başlanan zaman və şərt budaq cümlələrində qeyri-qəti gələcək zaman forması əvəzinə indiki zamanın qeyri-müəyyən forması işlənir. Məsələn: When she comes, I shall speak to her “O gələndə mən onunla danışacağam”. They will wait until she returns “O (qadın, qız) qayıdana kimi onlar onu gözləyəcəklər”. İngiliscə felin şəxsli formasında olan comes “gəlir”, returns “qayıdır” sözləri azərbaycanca mətndə felin şəxssiz formaları ilə verilmişdir. Həmin kontekstdə başqa cür etmək mümkün deyil. Müəlliflər indiki zamanın qeyri-müəyyən formasının müstəsna bir xüsusiyyəti kimi nitq zamanı icra olunan hərəkəti ifadə etmək üçün indiki zamanın davamedici * Инэилисъя мисаллары И.П.Крылова вя Й.В.Крылованын “Щамы цчцн инэилис дили” китабындан эютцрцлмцшдцр. 145 forması ilə işlənməyən fellərlə işlənməsini qeyd edirlər: Do you see these new houses? “Bu yeni evləri görürsünüzmü?” İndiki zamanın qeyri-müəyyən formasının bir xüsusiyyəti kimi də hərəkətin təkrar olunduğunu göstərən often, some- times zaman zərfləri, every day, morning, evening kimi zaman zərflikləri (söz birləşmələri) ilə işlənməsi qeyd olunur: Every day I go to the library “Hər gün mən kitabxanaya gedirəm”. Bizcə, bu bəndi 2-ci və 3-cü bəndlə birləşdirmək olar. Bütün bunlardan sonra İ.Rəhimov və T.Hidayətzadə göstərirlər ki, ingiliscə indiki zamanın qeyri-müəyyən forması Azərbaycan dilində indiki zaman forması ilə tərcümə edilir. Ancaq biz bilirik ki, bu belə deyil. Həmin forma Azərbaycan dilində əsasən indiki zaman forması ilə tərcümə edilir. Amma kontekstual şəraitdən asılı olaraq o, azərbaycanca başqa zaman formaları, hətta felin şəxssiz formaları ilə də tərcümə edilə bilir. Bu, müvafiq modal mənanın verilməsinə maneçilik törətmir. Bildiyimiz kimi, felin şəxssiz formalarının zamanı əsas felin ifadə etdiyi zamanda müəyyənləşir. İndiki zamanın davamedici forması (The Present Continuous Tense Form). [be felinin indiki zaman forması am, is, are və əsas felin Participle I forması ilə düzəlir]. İndiki zamanın davamedici formasının əsas vəzifəsi dəqiq göstərilməmiş indiki zamanda baş verən hərəkətləri ifadə etməkdir. Həmin hərəkətlərin əlavə səciyyələri bitkin olmama, dinamik və əyanilikdir. Ona görə də indiki zamanın davamedici formasında yalnız dinamik fellər işlənir. İndiki zamanın davamedici formasından aşağıdakı hallarda istifadə olunur. 1. Nitq anında baş verən hərəkətləri ifadə etmək məqamında. Məsələn: It is raining “Yağış yağır”. You can talk to him “Sən onun- la danışa bilərsən”. He is not working “O (bu saat) işləmir”. 2. İndiki dövrdə baş verən hərəkətləri ifadə etmək məqamında. Məsələn: My husband is working on an invention “Mənim ərim (hal- hazırda) bir ixtira üzərində işləyir”. 146 Gördüyümüz kimi, indiki zamanın davamedici formasında olduğu kimi, indiki zamanın davamedici formasının da müqabili olaraq Azərbaycan dilində yeganə indiki zaman forması işlənir. Ancaq bilmək lazımdır ki, bu dildə davamlı indiki zaman formasının tam müqabili də vardır. Bu, (məsdər+yerlik hal şəkilçisi+xəbərlik şəkilçisi) şəklində işlənən formadır (işləməkdədir, yazmaqdayam və s.) (Bu forma ilə əlaqədar olaraq bax: Azərbaycan dilinin qrammatikası. I h., 1960, s.197). Müq.et: Yoldaşlar, mən bilirəm ki, bu kənddə mənim dilimdən və mənim haqqımda bir çox əsassız sözlər danışılmaqdadır (C.Cabbarlı). Bununla belə, qeyd etməliyik ki, bu formanın Azərbaycan dilində indiki zaman formalarından biri olması ümumən qəbul olunmamışdır. Bundan əlavə, oxuyur tipli indiki zaman forması ilə müqayisədə bu forma olduqca məhdud dairədə işlənir. 3. Yaxın gələcəkdə icra ediləcəyi qəti olan hərəkətləri ifadə etmək məqamında. Məsələn: My husband is staying in town tonight “Mənim ərim bu gecə şəhərdə qalacaq, yaxud: …bu gün şəhərdə gecələyəcək”. Həmin məqamda azərbaycanca indiki yox, qəti gələcək zaman formasının işlənməsi daha təbii və xarakterik səslənir. İngilis dilində hərəkətə intensivlik, dinamiklik əlaməti qarışanda indiki zamanın qeyri-müəyyən formasını indiki zamanın davamedici forması əvəz edir. Bu halda cümlədə always, constantly tipli zərflər işlənir. Məsələn: She is always showing pictures of her children “O (qadın) həmişə uşaqların şəkillərini (adama) göstərir”. He is being silly “O, axmaqlıq eləyir” (Müq.et:. He is silly “O, axmaqdır”. How do your like your life in the town? – I’m hating it “Siz şəhərdəki həyatınızdan razısınızmı? (…xoşlayırsınızmı, xoşunuza gəlirmi?) “-Mən ona nifrət edirəm (Mənim ondan zəhləm gedir”). Gördüyümüz kimi, Azərbaycan dilində davamlı indiki zaman, ingilis dilində felin “Present Continuous” zaman formasının müqabili olsa da, onun işlənmə dairəsi (tezliyi) olduqca məhduddur. Ona görə də həm indiki zamanın qeyri- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|