Baki döVLƏt universiteti

XIII mühazirə 
 
 
504
BTC-nin istifadəyə verilməsi barəsində  bəziləri üçün əfsanə 
kimi görünən iş artıq reallığa çevrilmişdir.  
2007-ci il sentyabrın 1-nə olan məlumata görə ilin 
əvvəllərindən BTC kəmərinə 18 milyon 864 min ton neft 
vurulmuş, Ceyhan limanından dünya bazarlarına 18 milyon 922 
min ton neft göndərilmişdir. Ümumiyyətlə, istismara verildyi 
gündən bəri isə BTC vasitəsilə 28 milyon 133 min ton neft nəql 
olunmuşdur ki, bunun da 26,6 milyon tonu dünya bazarlarına 
yola salınmışdır. 
BTC kəməri Mərkəzi Asiya neftinin də dünya bazarlarına 
çıxarılmasına imkan verir. Belə ki, 2007-ci ilin avqustunda 
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana rəsmi səfəri 
çərçivəsində ARDNŞ  və Qazaxıstanın dövlət  şirkəti olan 
«KazMinayQaz» arasında iki sənəd – neft-qaz sahəsində strateji 
əməkdaşlığa dair saziş 
və Transxəzər layihəsinin 
gerçəkləşdirilməsi haqda birgə memorandum imzalanmışdır. 
Bununla da Azərbaycan təkcə neft ixracatçısı kimi deyil, həm 
də tranzit ölkə kimi dünyadakı mövqelərini 
möhkəmləndirəcəkdir. 
2006-cı ildə iqtisadi əhəmiyyətinə görə BTC-dən heç də 
geri qalmayan Cənubi Qafqaz qaz kəmərinin tikintisi də başa 
çatdırılmış, ən azı 1,2 trilyon kubmetrdən artıq qaz, 300 milyon 
tondan çox kondensat ehtiyatlarına malik «Şahdəniz» 
yatağından qaz hasilatına başlanılmışdır. Hazırda (2007-ci ilin 
sentyabrı üçün) yataqda istismar olunan 3 quyudan sutkada 15 
milyon kubmetr qaz, 4 min tondan artıq kondensat hasil edilir, 
4-cü quyuda isə tamamlama işləri aparılır. Bu quyu da tezliklə 
istismara veriləcəkdir.  
(2007-ci ilin yanvar-sentyabr ayları  ərzində yataqdan 1 
milyard 500 milyon kubmetr qaz hasil edilmişdir. Hazırda 
«Şahdəniz»dən ölkənin enerji dəhlizinə sutkada 5,5 milyon 
kubmetr qaz ötürülür. 2007-ci ilin sentyabrına qədər yataqdan 
Azərbaycana 870 milyon kubmetrdən artıq qaz verilmişdir. 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
505
2007-ci ilin iyulun 3-də  «Şahdəniz» qazı Bakı-Tbilisi-
Ərzurum marşrutu üzrə  Cənubi Qafqaz boru kəməri ilə Tür-
kiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olmuşdur. Sentyabr 
ayının 1-nə olan məlumata əsasən, kəmərlə Gürcüstana 136,9 
milyon kubmetr, Türkiyəyə isə 258 milyon kubmetr təbii qaz 
ixrac edilmişdir.  
  Onu da qeyd edək ki, bu kəmər həm Azərbaycanın, həm 
də Türkiyə  və Gürcüstanın təbii qaza olan tələbatını tam 
ödəmək iqtidarındadır.  Kəmərin strateji əhəmiyyəti ondan 
ibarətdir ki, Cənubi Qafqaz boru kəmərinin istismara 
verilməsindən sonra Azərbaycan neft ixracatçısı olmaqla 
yanaşı, həm də qaz ixrac edən bir ölkəyə çevrilir. 
«Şahdəniz» yatağındakı ehtiyatların  əhəmiyyətli hissəsi 
hasil olunaraq Türkiyəyə, oradan isə Avropa bazarlarına – 
Yunanustan,  İtaliya, Pribaltika ölkələrinə çatdırılacaq-dır. Onu 
da qeyd etmək xoşdur ki, artıq bu işin də bir hissəsi yerinə 
yetirilirdi. Belə ki, 2007-ci ilin noyabrın 18-də Azərbaycan 
Respublikasının Prezidenti İlham  Əliyev, Türkiyənin Baş 
Naziri Rəcəb Tayyıb  Ərdoğan və Yunanıstanın Baş naziri 
Konstantin Karamanlisin iştirakı ilə iki ölkə arasındakı 
sərhəddə Türkiyə-Yunanıstan qaz kəmərinin açılışı oldu və 
bununla da Azərbaycan qazının Yunanıstana ötürülməsinə 
başlanıldı. 
«Əsrin müqaviləsi»nin imzalanmasından keçən 14 il ər-
zində xarici şirkətlərlə aparılan birgə işlər yeni texnologiyaları 
mənimsəmək, qabaqcıl istehsalat təcrübəsinə malik olmaq 
baxımından neftçilərimiz üçün də faydalı olmuşdur. Ötən 
müddət  ərzində aparılan geofiziki və geoloji işlər, neft və qaz 
ehtiyatlarının dəqiqləşdirilməsi məqsədilə  tətbiq olunan yeni 
üsullar, maili qazma işlərinin aparılması, quyuların neftvermə 
əmsalının artırılması ilə bağlı  həyata keçirilən tədbirlərin 
nəticəsidir ki, 2007-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı 43 
milyon tona çatdırılacaq. Həmin neftin isə 8 milyon 800 min 

---

XIII mühazirə 
 
 
506
tonu ARDNŞ-in payına düşəcək. 
2007-ci ilin 8 ayı ərzində Dövlət Neft Şirkəti üzrə (birgə 
müəssisələr və  əməliyyat  Şirkətləri istisna olmaqla) 142 min 
468 metr qazma işləri həyata keçirilmişdir ki, bunun da 138 
min 246 metri istismara, 4 min 222 metri isə  kəşfiyyata aid 
olmuşdur. 
2007-ci ilin yanvar-avqust ayları  ərzində Dövlət Neft 
Şirkəti üzrə neft hasilatına dair proqnoz tapşırığa 100,4% əməl 
edilərək 5 milyon 884,9 min ton neft hasil edilmşidir. Bunun da 
5 milyon 95,15 min tonu «Azneft» İstehsalat Birliyinin, 789, 75 
min tonu isə müştərək müəssisələr və  əməliyyat  şirkətilərinin 
payına düşmüşdür. 
2007-ci ilin əvvəlindən sentyabr ayına qədərki dövrdə 
dövlətə 5 milyon 833,68 min ton neft təhvil verilmişdir. Ötən 8 ay 
ərzində ölkədə 6 milyard 543,7 milyon kubmetr qaz hasil edil-
mişdir ki, bunun da 3 milyard 756 milyon kubmetri ARDNŞ-in 
payına düşmüşdür. Bundan əlavə, ABƏŞ-dən qəbul olunan səmt 
qazının həcmi 1 milyard 922,6 milyon kubmetr təşkil edilmişdir. 
Yanvar-avqust ayları  ərzində ARDNŞ dövlətə 3,2 milyard 
kubmetr təbii qaz təhvil vermişdir. 
2007-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Rusiyadan qaz 
idxalının dayandırılması ilə  əlaqədər Dövlət Neft Şirkətinin 
üzərinə düşən məsuliyyət daha da artmışdır. Bununla əlaqədar 
olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham  Əliyevin 
qaz hasilatının artırılması ilə bağlı göstəriş  və tövsiyyələrini 
əldə rəhbər tutaraq ARDNŞ 2007-ci ildə əlavə 500 milyondan 1 
milyard kubmetrədək qaz əldə etməyi qarşıya vəzifə 
qoymuşdur. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, 2007-ci il iyunun 
5-də ARDNŞ-in mədənlərindən dövlətə qaz təhvili sutkada 15 
milyon kübmetrlik həddi keçmişdir. Belə ki, 2007-ci ilin 
sentyabrına olan məlumata görə  şirkət sutkada 15,5 milyon 
kubmetr qaz hasil edir. 
Zəngin qaz-kondensat potensialına malik «Günəşli», 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
507
«Bahar», «8 mart» və «Bulla-dəniz» yataqlarında yeni 
qazılacaq quyular çox dərin olduğu üçün proqramda bu 
yataqlarda müasir texnika və texnologiyalardan, qabaqcıl dünya 
təcrübəsindən istifadə edilməsi, xarici şirkətlərlə  səmərəli 
əməkdaşlıq  əlaqələrinin qurulması  nəzərdə tutulmuşdur. 
Görüləcək işlər nəticəsində cari ilin (2007-ci il) sonuna kimi 
ARDNŞ  tərəfindən dövlətə 5,1 milyard kubmetr həcmində 
qazın təhvil verilməsi planlaşdırılmışdır. 
Onu da qeyd edək ki, ildən-ilə artan qaz ehtiyatlarının 
istehlakçılara çatdırılması üçün yeni-yeni kəmərlərin inşasına 
zərurət yaranır. Odur ki, təbii qazın Azərbaycan istehlakçılarına 
təhvili üçün diametri 750 millimetr, uzunluğu 4500 metr olan 
qaz kəməri istismara verilmişdir. 
Bundan əlavə, «Şahdəniz» qazının Azərbaycan daxilində 
nəqli məqsədilə ARDNŞ  Sənqəçal terminalından «Azərqaz»ın 
qəbul sisteminin yerləşdiyi Sənqəçal baş qurğularınadək 4,5 
kilometr uzunluğunda olan 30 düyməlik qaz kəmərinin 
çəkilişini də başa çatdırmışdır. 
Bundan başqa, «Günəşli» yatağında 500 millimetrlik iki 
sualtı qaz kəmərinin çəkilişi başa çatdırılıb. 26 kilometr 
uzunluğunda olan birinci kəmər yüksək təzyiqli qazın «Cü-
nəşli» yatağındakı 14 nömrəli platformadan «Neft 
Daşları»ndakı qazpaylayıcı  məntəqəyə  nəql edilməsi üçün 
nəzərdə tutulub. 20 kilometr uzunluğunda ikinci kəmər isə 
«Günəşli»dəki 4 nömrəli platformadan aşağı  təzyiqli qazın 
«Neft Daşları»ndakı 2 nömrəli sıxıcı kompressor stansiyasına 
ötürülməsi üçün layihələşdirilib. 
Daha sonra, neftçilərin peşə bayramı  ərəfəsində 
«Şahdəniz» qazının ölkənin ucqar bölgələrinə  nəqli üçün 
nəzərdə tutulmuş 47 kilometlik Sənqəçal-Qazıməmməd qaz 
kəmərinin tikintisi başa çatdırılıb. 48 düyməlik həmin kəmərin 
ötürmə qabiliyyəti sutkada 5-6 milyon kubmetrdir. Kəmərin 41 
atmosfer təzyiq altında istismarı nəzərdə tutulub. 

---