Baki döVLƏt universiteti

XIII mühazirə 
 
 
500
edilməsi, ümumi uzunluğu 138 km olan yeni neft kəmərinin 
çəkilməsi qərara alındı. Bundan əlavə boru kəməri xəttində 6 
nasos stansiyasının və  təhvil verilən neftin uçota alınması 
sisteminin qurulması, Supsa limanında yeni neft terminalının 
tikilməsi, bütün sistemdə mərkəzləşdirilmiş idarəetmə və rabitə 
sisteminin yaradılması nəzərə alınmışdır.  
Yuxarıda qeyd etdiklərimizlə yanaşı sonradan görülən 
işlərin nəticəsində  «Əsrin müqaviləsi» artıq reallaşmağa 
başlamışdır. Belə ki, 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakının 
Gülüstan sarayında imzalanmış və dünyada «Əsrin müqaviləsi» 
kimi tanınmış müqaviləyə  əsasən «Çıraq-1» yatağında ilkin 
quyudan 1997-ci il noyabrın 7-də neft fontan vurmuş  və 
noyabrın 12-də ilkin neftin hasilatına başlanmışdır. Bu, 
müstəqil respublikamızın həyatında baş verən çox mühüm bir 
tarixi hadisədir. 
Bu tarixi hadisə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 
Heydər  Əliyev başda olmaqla Azərbaycanın uzaqgörən dövlət 
siyasətinin, Xəzərin neft sənayesi tarixində ilk beynəlxalq 
konsorsiumda öz səylərini birləşdirmiş bir çox ölkələrin neft 
şirkətləri ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının birgə 
fəaliyyətinin əməli nəticəsidir. 
Diqqətəlayiq haldır ki, bu tarixi hadisə Azərbaycan 
xalqının Azərbaycan Konstitusiyası gününü bayram etdiyi bir 
gündə baş vermişdi.  İki bayramın bir günə  təsadüf etməsi bu 
hadisələrin bir-biri ilə üzvi surətdə bağlı olmasından xəbər 
verir, çünki ölkənin ilk demokratik Konstitusiyasının qəbul 
edilməsi də, öz mahiyyəti etibarilə tarixi hadisə olan və 
respublikanın neft sənayesinin inkişafında yeni dövr açan 
«Əsrin müqaviləsi»nin imzalanması da Azərbaycanın öz 
müstəqilliyini qazandıqdan sonra mümkün olmuşdur. Bu 
müqavilə Azərbaycanın son dərəcə  zəngin energetika ehti-
yatlarına malik olduğunu nümayiş etdirməklə yanaşı, həm də 
Xəzər bölgəsindəki bütün dövlətlərin iqtisadi dirçəlişinə yol 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
501
açmışdır. 
1997-ci il noyabrın 12-də Respublika Sarayında Xəzər 
dənizinin Azərbaycan sektorunda xarici şirkətlərlə birgə 
işlənilən neft yataqlarından ilkin neftin çıxarılması münasibətilə 
təntənəli mərasim keçirilmişdir. Mərasimdə Azərbaycanın 
dövlət və hökumət nümayəndələri ilə yanaşı xarici neft 
şirkətlərinin prezidentləri və digər rəsmi  şəxslər də  iştirak 
etmişdir. 
Təntənəli mərasimi açan Respublika Prezidenti Heydər 
Əliyev geniş nitq söyləyərək 1994-cü il sentyabrın 20-də Azər-
baycanda tarixi bir hadisənin baş verdiyini, dünyanın 7 ölkəsinə 
mənsub olan 11 böyük şirkətin bir araya gələrək konsorsium 
yaratdığını  və keçən üç il müddətində proqram əsasında 
nəzərdə tutulmuş  işlərin hamısının yerinə yetirildi-yini, bütün 
icbari işlərin görülməsi nəticəsində «Çıraq» neft yatağında 
yaradılmış  nəhəng platforma vasitəsilə ilkin neftin hasil 
olduğunu böyük fərəh və iftixar hissi ilə qeyd etmişdir.  
Göründüyü kimi müqavilənin imzalanmasından keçən üç 
il müddətində ABƏŞ-in təşkilindən başlamış «Çıraq-1» neft 
yatağından ilkin neftin çıxarılmasına qədərki dövrdə böyük 
işlər görülmüşdü. Bu müddətdə sahilin 120 km-liyində yerləşən 
və suyun dərinliyi 120 metr olan yerdə  nəhəng və  ən yüksək 
standartlara uyğun olan «Çıraq-1» platforması quraşdırılmış, 3 
min metr dərinlikdə bir quyu qazılmış  və  həmin quyudan 
noyabrın 12-də ilkin neftin hasilatına başlanmışdır. 
Platforma ilə yanaşı çıxarılan neftin dərhal ixrac olunması 
üçün bütün maddi-texniki baza yaradımışdır. Belə ki, yataqdan 
Neft Daşlarınadək 48 km uzunluğunda 16 düyümlük qaz 
kəmərinin və yenə də yataqdan Sənqəçaldakı qəbul terminalına 
qədər çəkilmiş 176 km uzunluğunda 24 düyümlük neft 
kəmərinin tikintisi başa çatmışdır. 
Bunlardan əlavə, tikintisi başa çatdırılmış və ümumi gücü 
64000 barrel (101740 ton) olan Sənqəçal terminalında iri neft 

---

XIII mühazirə 
 
 
502
çənləri, avtomatlaşdırılmış idarəetmə qurğuları, təhlükəsizlik 
texnikası vasitələri quraşdırılmışdır. 
İlkin neftin ixrac edilməsi üçün tikilməsi planlaşdırılmış 
iki neft kəmərindən  Şimal istiqamətində – Rusiya ərazisindən 
Qara dənizin Novorossiysk limanınadək çəkilməsi nəzərdə 
tutulan birinci neft kəməri böyük çətinliklərdən son-ra işə 
başlamış  və 1997-ci il oktyabrın 25-də konsorsiuma aid olan 
yataqlardan neft hasil olunanadək Azərbaycan nefti şərti 
diametri 720 mm olan Bakı-Qroznı neft kəməri vasitəsilə 
Novorossiysk istiqamətində  nəql edilməyə başlanmışdır. 
«Çıraq» yatağından çıxarılan neft isə  həmin boru ilə (Bakı-
Qroznı-Novorossiysk) 1998-ci ilin fevral ayında Novorossiysk 
limanına çatdırıldı.  
Görülən bu işlər dünyanın bir çox şirkətlərini Azərbay-
cana gətirib çıxarıb və onlar burada fəaliyyət göstərirlər. Belə 
ki, «Əsrin müqaviləsi» üzrə proqramın həyata keçirilməsi üçün 
dünyanın ayrı-ayrı ölkələrindən cəlb olunmuş 400-dən artıq 
şirkət iştirak edir. Sevindirici haldır ki, müştərək iş görən bu 
şirkətlərin içərisində 72 müəssisə Azərbaycan Respublikasının 
sənaye və yaxud tikinti müəssisələridir. ABƏŞ  və onun 
podratçıları 3000 nəfər Azərbaycan vətəndaşını da işlə  təmin 
etmişdir. 
Diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də odur ki, bu işlərin 
həyata keçirilməsində xaricdən cəlb olunan yüksək dərəcəli 
mütəxəssislərin sayı get-getə azalır, Azərbaycan 
Respublikasının özündən olan mütəxəssislərin sayı isə çoxalır. 
Əlbəttə, bu da çox təbii bir haldır, çünki Azərbaycan neft 
sənayesi sahəsində böyük elmi-texniki potensiala malikdir. 
«Əsrin müqaviləsi» üzrə «Çıraq-1» platformasından ilkin 
neftin istehsalı ilə  əlaqədar 1997-ci ilin noyabrın 12-də 
keçirilmiş  təntənəli iclasda Azərbaycan Respublikasının Pre-
zidenti Heydər  Əliyev müstəqilliymizin  əhəmiyyəti və 
əbədiliyindən danışaraq, bir daha dünyaya bəyan etmişdir: 
Müstəqil Azərbaycan Respublikasının  
yaranması, onun daxili və хариъи сийасяти 
 
503
«1994-cü ilin sentyabr ayında biz ilk böyük neft müqaviləsini 
imzalayarkən dünyaya nümayiş etdirdik ki, Azərbaycan 
müstəqil dövlətdir və müstəqil dövlət kimi öz təbii sərvətlərinin 
sahibi olaraq onlardan istifadə edilməsi haqqında qərarlar qəbul 
edir. Üç il keçəndən sonra biz bir daha təsdiq edirik ki, 
Azərbaycan müstəqil dövlətdir, Azərbaycanın dövlət 
müstəqilliyi dönməzdir,  əbədidir və biz artıq bu 
müstəqilliyimizin gözəl bəhrələrini görürük. 
Bizim bu gün gördüyümüz işlər XXI əsr, gələcək nəsillər 
üçün görülən işlərdir. Biz bu gün ilkin neftin alınmasını bayram 
edirik. Gələn il «Çıraq» neft yatağından 2 milyon ton neft 
çıxarılacaqdır. Ancaq bir neçə ildən sonra 5-6 milyon ton, 5-6 
ildən sonra 40-50 milyon ton neft hasil olunacaqdır. Ondan 
sonra daha çox neft çıxarılacaqdır. Demək, XXI əsrdə 
Azərbaycanın iqtisadiyyatı bu neft sənayesi vasitəsilə 
yüksələcək və dirçələcəkdir». 
Beləliklə, bütün bu görülən işlər, əldə edilən nailiyyətlər 
yalnız və yalnız Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin 
qazanılmasından sonra mümkün olmuşdur və Azərbaycan 
Respublikasının Prezidenti Heydər  Əliyev uzaqgörənliyinin 
nəticəsidir. 
1994-cü ildən indiyədək 33 xarici şirkətlə 28 neft-qaz 
müqaviləsi imzalanmışdır. Bu müqavilələr ölkə iqtisadiyyatının 
bütün sahələrinin, habelə sosial infrastruktur obyektlərinin 
inkişafına əsaslı təkan vermişdir. 
2006-cı ildə Azərbaycanda 32 milyon ton neft 
çıxarılmışdır ki, bu da ölkəmizin neft sənayesi tarixində rekord 
nəticə hesab olunur. 
Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru 
kəmərinin istifadəyə verilməsi və onun artıq dünya 
iqtisadiyyatının vacib bir hissəsinə, Avropanın enerji 
təhlükəsizliyi sisteminin ayrılmaz hissəsinə çevrildiyi, onun 
coğrafi-siyasi  əhəmiyyəti indi bütün dünyada etiraf olunur. 

---