Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
262 III fəsil murləngə deyir ki, millətin bir ricası var, deyirlər ki, fil tək darıxır, onu iki etsin. Bu lətifədə bir tərəfdən Teymurləngin xalqa etdiyi zülm göstərilirsə, digər tərəfdən Mollanın çətin vəziyyətdən böyük məharətlə çıxdığının, qorxaqları layiqincə cəzalarıdırdığının şahidi oluruq. Molla Nəsrəddin lətifələri arasında didaktik-əxlaqi nəticə ilə bitən lətifələr də çoxdur. «Baş süfrədə əvvəlcə yer alardım», «Başqalarının evini niyə yıxırsan», «Mollanın kədəri», «Eyibsiz gözəl olmaz», «On bir toyuğun bir xoruzu», «Eşşəklə məsləhətləşim», «Paranı verən düdüyü çalar» və s. bu qəbildəndir. «Baş süfrədə əvvəlcə yer alardım» lətifəsi daha səciyyəvidir. Lətifədə göstərilir ki, Molla bir gün bir məclisə köhnə paltarda gedir. Nə ona ehtiram göstərən, nə yer göstərən olur. Hələ bu az imiş kimi, hər gələn ondan başa keçir. Mollanın acığından dişləri bağırsağını kəsər, gizlincə məclisi tərk edər, gedib təzə paltar və kürk geyib yenidən məclisə dönər. Hamı ona ehtiram edər, baş süfrədə yer göstərər. Mollanın qabağına cürbəcür yeməklər qoyarlar: - Buyur Molla, süfrəyə əl uzat. О ətdən ye - və s, deyərlər. Molla yeməz, kürkünün ətəyini yeməyə uzadıb: - Buyur ye, hörmət sənədi, mənə olsa idi, baş süfrədə əvvəlcə yer alardım, - deyir və yer üzünün əşrəfi olan insana paltara görə qiymət qoyan adamları lağa qoyur. Bir çox lətifələr dindarlıq, mövhumat, dini bayramlar, namaz, oruc və s. kor-koranə etiqada qarşı yönəldilmişdir. «Sol ayağının əbdəsti yoxdu», «Bu il altmış oldu», «Başqalarının evini niyə yıxırsan», «Keşgə hər gün bay- ram olaydı», «Günah işim yox», «Mutlu günün unudulmaz xatirəsi», «Yeni evlənmişlərsə pozulur» və başqa lətifələrdə mənasız yerə özünə əzab-əziyyət verən avam və Kərkük folklorunun janrları 263 dindarlara istehza edilir, çox incə yumorla tənqid hədəfinə çevrilirlər. Bu baxımdan çox yığcam olan «Yeni evlənmişlərsə pozulur» və «Tanrı müsafiri» daha səciyyəvidir: Bir gün Molladan sorarlar: - Orucluqda bir adam arvadını öpərsə oruc pozulur- mu? Molla: - Yeni evlənmişlərsə pozulur. İkinci illəridirsə bilmə- rəm - demişdir. «Tanrı müsafiri» adlı lətifədə isə deyilir: «Bir gün yoldan keçənin biri Mollanın qapısını döymüş və tanrı müsafıriyəm demiş. Molla: - Yanlış gəlibsən, oğlum. Onun evi bu deyil, odu - deyərək məscidi göstərmiş. Göründüyü kimi, xalq İraq kimi din mərkəzində belə yeri gəldikcə müəyyən vasitələrlə avam, dindar adamları tənqid edir və onları islah etməyə çalışır. Burada tərki-dünyalıq fəlsəfəsi pərdəsi altında xalqı soyan hakim siniflər, tüfeylilər və s. də Molla Nəsrəddinin nəzərindən yayınmır. Bu baxımdan, «Axır zamandı, paltarı neynirsiz» maraq doğurur. Məlum olur ki, Mollanın bir quzusu varmış. Bir gün arxadaşları fikirləşirlər ki, necə etsinlər, quzunu Mollaya kəsdirsinlər. Çox götür-qoy edirlər və nəhayət - Mollanın yanına gəlirlər ki sabah axır zamandı, quzunu kəs yeyək. Harda kəsək quzunu? Çəmənlikdə, çayın kənarında. Nə isə quzunu kəsirlər. Molla quzunu bişirməkdə olsun, onlar da çayda çimməkdə. Deyib-gülur, Mollanı aldatdıqlarına sevinir, sabah bazarda aləm olacaq - deyə düşünürlər. Molla da onda Molla olmaz ki, onlara bir dərs vermə- sin. Odur ki, arxadaşlarının paltarlarını yığıb qazanın altı- na tökür. Arxadaşları çimib çıxanda görürlər ki, paltarları 264 III fəsil yoxdur. - Molla, hanı bizim paltarlar? Molla: - Vallah qoydum qazanın altına quzu bişsin. Sabah axır zamandı, paltarı neynirsiz? - deyir. Azərbaycanda olduğu kimi, Kərkük dolaylarında da ailə-məişət, tərbiyə mövzularında olan lətifələr üstünlük təşkil edir. Bu lətifələrdə ərlə arvad arasındakı münasibətlər, hüquq bərabərsizliyi, məişət nöqsanları, yaramaz tərbiyə üsulları, insanların avamlığıı, pintiliyi, səliqəsizliyi tənqid edilir. «Evdəki parıltı», «Ağlı başında olan evlənər?», «Şey-meylərin yerini nənəndən sor», «Qürbət belimi qırdı», «Sənin kimin uğursuz sağ qalıb», «Əcəba, başından gedən nə imiş», «Sən bir az üzə bilirsən?», «Molla ölüm ayağında», «Kimə mavi mıncuq vermişəmsə onu çox sevirəm», «Qızım hamilədi», «Müt- ləq erkək», «Eşşəyin yemini sən verəcəksən», «Demədin qapıya məğəyət ol?» ? «Ölmüş adamı necə bilərsən», «Ət nə oldu», «Keçinməyə könlüm yox» və başqa lətifələrdə Molla bəzən qayğıkeş ata, gözəl ailə başçısı, bəzən də arvad və uşaqlarının düşməni, onlan mənən şikəst edən daşürəkli nadana çevrilir. Şübhəsiz, hər iki tip lətifələr insanlara təsir etmək, onları tərbiyələndirmək məqsədi daşıyır. Əslində Molla Nəsrəddin lətifələrinin təsir qüvvəsi də elə bundadır. Lətifələrin adlarından göründüyü kimi, ailə-məişət məsələlərinə həsr olunan lətifələrin mövzu dairəsi çox rəngarəngdir. Burada avam, miskin qadınlara həsr olunmuş lətifələrdən başlamış hiyləgərlik, var-döviət naminə izdivac, İslam aləmində vaxtilə geniş yayılmış çoxarvadlılıq və s. ilə bağlı lətifələrə hər addımbaşı təsadüf edilir. Dar düşüncəli, avam, miskin qadınların islahına həsr olunmuş lətifələr arasında «Ölmüş adamı necə bilirsən» və «Əcəba başından gedən nə imiş?» xüsusilə seçilirlər. Birinci lətifədə nəql edilir ki, Molla bir gün arvad alır. Arvadının ağlını yoxlamaq üçün soruşur: Кərкüк folklorunun janrları 265 - Ölmüş adamı necə bilərsən? - Özünnən sorram - deyə arvad cavab verir. İkinci lətifədə isə Molla Nəsrəddinə xəbər verirlər ki, arvadı bazar yolunda yıxılıb, ağlı başından gedib. Evə aparıblar. Bir həkim tapıb tez evə getməsi məsləhətdir. Molla isə fikrə dalır. - Molla, nə düşünürsünüz? - sualına Molla təmkinlə cavab verir: «Arvadının əslində əvvəldən ağlı yoxdu, düşünürəm, əcəba onun başından gedən nə imiş?» Başqa qrup lətifələrdə isə çoxarvadlılıq məsxərəyə qoyulur. «Sən bir az üzə bilirsən» lətifəsində deyilir ki, bir gün Mollanın hər iki arvadı onun yanına gəlib hansını daha çox istədiyini sorurlar. Müşkül vəziyyətdə qalan Molla: - İkinizi də sevirəm - deyərək sözlərini kəsmək istə- mişsə də, bir şey çıxmamış. Kiçik arvadı: - Molla, əgər dənizdə üzsək, allah eləməmiş, qayıq çevrilsə, suya düşsək hansımızı əvvəl xilas edərsən? - deməklə Mollanı çıxılmaz vəziyyətdə qoydu. Molla çox fikirləşəndən sonra üzünü əski arvadına çevirdi və dedi: - Zənn edirəm sən bir az üzə bilirsən, deyilmi? «Kimə mavi muncuq vermişəmsə onu çox sevirəm» lətifəsində də çoxarvadlılıq məsələsindən və bununla əlaqədar evdə yaranan söz-söhbət və naralıatçılıqlardan söhbət gedir: «Mollanın iki arvadı vardı. Tez-tez «Molla məni daha çox istəyir» - deyə dava edirdilər. Evdə qulaq dincliyi tapmayan Molla düşünür ki, nə etsin? Bazara gedir. Üci mavi muncuq alır. Evə gəlib arvadlarının hər birinə: - Al, bunu saxla. Ortağına bir şey söyləmə - demiş. Bir müddət sonra qadınlar yenə qovğa salırlar. - Hansımızı daha çox sevirsən, Molla? - deyə təkidlə soruşurlar. - Bir şərtlə deyərəm. Bir daha qovğa etməyəsiniz. Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|