Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.5. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi problemləri
501
səviyyədə demokratik idarəçilik, inkişaf və Yoxsulluğun azaldılmasına dair öhdəliklər də aiddir);
ən zəif inkişaf etmiş ölkələrin xüsusi ehtiyaclarını ödəmək (buna həmin ölkələrin tərəfsız və kvotasız eksport imkanı əldə etmələri, həddən artıq borc altında olan yoxsul ölkələrin borcdan azad edilməri; ikitərəfli rəsmi borcların ləğv edilməsi; Yoxsulluğun azaldılması sahəsində çalışan ölkələrə daha geniş inkişaf yönümlü yardımın göstərilməsi məsələri daxildir);
inkişaf etməkdə olan dənizə çıxışı olmayan və kiçik ada dövlətlərinin xüsüsi ehtiyaçlarını ödəmək;
müxtəlif milli və beynalxalq tədbirlər vəsitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkələrin borc problemləri ilə ətraflı şəkildə məşğul olmaq;
məhsuldar iş imkanları yaratmaq;
farmaseptik şirkətlərə əməkdaşlıq şəraitində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əsas dərman preparatların asanlıqla əldə edilməsini təmin etmək;
informasiya və kommunikasiya texnoloqiyalarından bəhrələnmək imkanı yaratmaq. Bu məqsədlər 2015-ci ilin sonuna əldə edilməlidirlər. BMT ətraf mühitin qorunması üzrə beynəlxalq səylərin avanqardı rolunda çıxış edir. BMT ətraf mühitin qorunması üzrə müqavilələrin bağlanmasını təmin edir. Bu müqavilələr 1980-ci illərdə gəmilərdən axan neft nəticısində çirklənməsi 60% azaltmağa, Şimali Amerika və Avropada ətraf mühitin transsərhəd çirklənməsini azaltmağa və həm sənayecə inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ozon qatının dağılmasına gətirib çıxaran bir çox qazların istehsalının dayandırılmasına imkan vermişdir. 1972-ci ildə BMT- nin ətraf mühit üzrə birinci konfransının keçirilməsindən sonra BMT təsisatları və proqramlarının dəstəyi ilə 300-dən artıq beynəlxalq müqavilə və sazişlər imzalanmışdır. Bu beynəlxalq sənədlər itmək təhlükəsi altında olan heyvan və bitki növlərini, dəniz mühitinin çirklənməsinin, ozon təbəqəsinin dağılmasını, təhlükəli tullantıları, bioloji müxtəlifliyi, iqlimin dəyişməsini, səhralaşmanı, balıqçılıq təsərrüfatını, sənaye ximikatları və pestisidlərini əhatə etmişdir.
502
BMT-nini 1992-ci ildə Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində keçirilmiş ətraf mühit və inkişaf üzrə konfransında razılaşdırılmış ―XXI əsr üçün gündəlik‖ ekoloji cəhətdən təhlükəsizn inkişafın hərtərəfli qlobal proqramı sayıla bilər. Bu gündəlik bir çox milli planların və yerli təşəbbüslərin əsasını təşkil etmişdir. 2002-ci ildə Cənubi Afrikanın Yohannesburq şəhərində keçirilmiş Dayanıqlı İnkişaf üzrə Yüksək Səviyyədə Ümumdünya Görüşü əlavə səylər və praktiki qərarların zəruri olduğu sahələri müəyyən etməyə, əlavə siyasi dəstəyi mobilizasiya etməyə imkan vermişdir. BMT-nin ətraf mühit üzrə proqramı (YUNEP) ətraf mühitdən daha rasional istifadə edilməsi üçün ölkələrə köməklik göstərir, planetin ətraf mühitinin vəziyyətinin müşahidə edir və beynəlxalq müqavilələr tədbirlər proqramlarının qəbul edilməsi məqsədilə konsensusun formalaşdırılmasına şərait yaradır.BMT-nin egidası altında yaradılmış texniki orqanlar ətraf mühitin vəziyyətini diqqətlə müşahidə edirlər. Məsələn, YUNEP-in iqlim dəyişkənliyi üzrə hökumətlərarası qrupu ümumdünya şəbəkəsi olmaqla özündə 120 ölkədən olan 1000-dən artıq aparıcı elm adamlarının birləşdirir və qlobal iqlim dəyişkənliyi üzrə biliklərin (onun səbəbləri, nəticələri, bu nəticələrin yüngülləşdirilməsi və onlara uyğunlaşma imkanları) vəziyyətinin qiymətləndirilməsini həyata keçirir. Ozon təbəqəsinə aid olan beynəlxalq müqavilələr çərçivəsində də analoji elmi-texniki orqanlar fəaliyyət göstərir. BMT rəhbərliyi altında həyata keçirilən ekoloji sistemlərin qiymətləndirilməsi layihəsində dünyanın 1500-dən artıq elm adamı iştirak edir və onlar Yerdə həyatı təmin edən prosesləri, xüsusilə çölləri, meşələri, çayları, gölləri və okeanları öyrənirlər. Bu qiymətləndirmə qərar qəbul edən şəxslərə planetin ekoloji sistemlərində baş verən dəyişikliklərin Yerdə həyata təsiri barədə etibarlı elmi informasiya əldə etməyə imkan verir. BMTİP, YUNEP və Dünya Bankı tərəfindən idarə edilən Qlobal Ekoloji Fond 150-dən artıq inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə iqlim dəyişkənliyi təhlükəsinin azaldılması üzrə, bioloji müxtəlifliyin qorunması və sabit istifadəsi üzrə, beynalxalq suların qorunması üzrə, ozon təbəqəsini dağıdan maddələrdən istifadənin dayandırılması üzrə fəaliyyətin həyata keçirilməsinə 3,5 milyard dolar ayırmış və müxtəlif mənbələrdən daha 8 milyard dollar mobilizasiya etmişdir.
503
Beynəlxalq ictmaiyyətin iqtisadi əməkdaşlıq problemlərini BMT sistemi və mexanizmləri vasitəsilə həll etmək istiqamətində göstərdiyi səylərə baxmayaraq, həll edilməsi vacib olan bir sıra prinsipial məsələlər vardır. Bu məsələlərin həlli üçün ya müvafiq yanaşmalar tapılmayıb, ya qlobal xarakterli ayrı-ayrı amillər çətinaşılan maneələr yaradır, ya da onların həll edilməməsi qəbul olunmuş qərarların yerinə yetirilməsi mexanizminin az səmərəli olması ilə əlaqədardır. Bununla əlaqədar, BMT-nin iqtisadi fəaliyyəti çərçivəsində qəbul edilmiş, lakin yerinə yetirilməmiş bir sıra iri təşəbbüsləri, sənədləri və qərarları xatırlatmaq məqsədəuyğun olardı. 1974-cü ildə BMT-nin Baş Məclisinin 6-cı Xüsusi Sessiyasında yeni iqtisadi qaydanın bərqərar edilməsi üzrə Bəyannamə və Tədbirlər Proqramı qəbul edilmişdi. Lakin, ötən müddət ərzində proqramın həyata keçirilməsinin nəticələri yoxdur. 1975-ci ildə BMT Baş Məclisinin ―İnkişaf və beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq haqqında‖ qətnaməsində əks olunmuş inkişaf ideyaları planında qlobal probelmlər üzrə danışıqlara başlamaq cəhdləri də uğursuzluqla nəticələnib. 1960-cı ildə üç beynəlxalq inkişaf strategiyası (1960-1970-ci illər, 1970-1980-ci illər, 1980-1990-cu illər) qəbul edilmiş, lakin onların heç birində irəli sürülən məqsədlərə (ÜDM- nin, sənayenin, kənd təsərrüfatının, beynəlxalq ticarətin, iqtisadi yardımın artımı) tam çatılmamışdır. 1990-cu ildə BMT Baş Məclisinin iqtisadi məsələlər üzrə 18-ci Xüsusi Sessiyasında beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq haqqında Bəyannamə qəbul edilmişdir. On ildən artıq bir vaxt keçməsinə baxmayaraq, bu sənədin müddəalarının həyata keçirilməsi barədə müsbət söz söyləmək mümkün deyildir. Iqtisadi sahədə bir çox problemlərin həll edilməməsi BMT-nin avtoritetinin yüksəldilməsi məsələsini kəskin şəkildə gündəliyə çıxarır. BMT-nin sülh fəaliyyəti ümumilikdə tanınsa da, iqtisadi tərkib özünü daha zəif göstərir. Son illərdə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə baş verən dəyişikliklər BMT-nin 1960-cı, 1970-ci, 1980-ci illər sənədlərində əks edilmiş ideyaların həyata keçirilməsinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Sosialist dövlətlərinin Avropanın siyasi xəritəsindən yox olmaları, Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının ləğvi iqtisadi arenada qüvvələr nisbətini dəyişdi. Sosialist ölkələri tərəfindən BMT-nin iri iqtisadi sənədlərinə salınmış ideyalara tələb yox olmuşdur. Digər tərəfdən, mürəkkəb iqtisadi sənədlərin işlənməsi ilə məşğul olan BMT orqanlarının fəaliyyəti də bir sıra narazılıqlar doğurur. Belə ki, proqramların və layihələrin
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|