Biosfera haqida

 Biogeotsenozda o‘zaro bog‘liqlik xususiyatlari. 
Ekotop, biotsenoz va 
ularning komponentlari moddiy ham energiya jihatidan o„zaro bog„liqligi 2.2 
rasmda ko„rsatilgan. Bu o„zaro bog„liqlik ba‟zi bir xossalar bilan tavsiflanib, 
ularni N.F. Reymers (1990) prinsiplar deb atagan. U A.Tineman, G.Rans va 
Y.Illieslarning ilmiy ishlariga tayangan holda, ularni to„rt prinsipga ajratadi. 
Birinchi prinsip - xilma-xillik: biotop sharoitlari qanchalik xilma-xil bo„lsa, 
Зооцен
оз 
 
Микробо
ценоз 
Фитце
ноз 
Гидро
топ 
Клима
топ 
Эдаф
атоп 
Биоценоз 
Экотоп 
Микроорганизм 
(Микробоценоз) 

---

biotsenoz turlari shunchalik ko„p bo„ladi. Birinchi prinsipning paydo bo„lishiga
yomg„irli tropik o„rmonlardagi katta turlarni o„z ichiga olgan biotsenozlar va 
muhit sharoitlarining g„oyatda xilma-xilligi kiradi. 
Ikkinchi prinsip - chetga chiqish sharoitlari: biotop(ekotop) me‟yoridan 
qanchalik chetga chiqsa, shuncha biotsenoz qashshoqlashib boradi, shunga 
qaramasdan ayrim turlarning alohida yashaydigan organizmlarning miqdori 
birinchi holatdagiga nisbatan ko„p bo„ladi. Bu birinchi navbatda ekstremal 
biotoplarga taalluqli, masalan, muhitning o„ta ifloslanishi bilan izohlanadi. 
Uchinchi prinsip - muhitning bir tekis o„zgarishi: muhit sharoitlari 
qanchalik bir tekis o„zgarsa va shuncha uzoq payt biotop o„zgarmay qolsa, 
biotsenoz tobora turlarga boy, vazmin va barqaror bo„ladi. Bu evolyusion - 
dinamik prinsip. Demak, biotopda qanchalik tez o„zgarish sodir bo„lsa, turlarning 
bu o„zgarishlarga moslashishi qiyin kechadi va turlar tarkiblarining 
qashshoqlashishiga olib keladi. 
Nihoyat, to„rtinchisi - jins tur namoyondalari prinsipi: bundan kelib 
chiqadiki xatto ikkita qondosh tur ham biotopda bir vaqtda bitta ekologik (nisha) 
makonda mavjud bo„lolmaydi. 
Tabiiy biogeotsenozlarga (butun ekotizim) kiruvchi turlarning faoliyati, 
muhitda o„zining mavjudligini saqlashga yo„naltiriltirilgan. Turlar muhitni yo„q 
qilmaydi, vaholanki bu o„z-o„zini yo„q qilishga olib kelgan bo„lardi. 
Uzoq vaqt oralig„ida jamoalarning ajralganlik darajasi kamayishi mumkin, 
ekotizimda begona turlar tarqaladi. Natijada bitta biogeotsenoz asta-sekin qonuniy 
ravishda boshqasiga almashadi. Buni insonning tabiatga nisbatan keng 
miqyosidagi ta‟sirida ham ko„rish mumkin.