Бисмиллащир-рящманир-рящим
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ad i l ə N ə z ə rova 32 onun fəlsəfəsində işlək bir söz olan bu termin məna olaraq predmetin hiss üzvlərinə təsir etmə qabiliyyətini ifadə edir. AKÇORA – Yaxşılıq mələyi. Ak və çora sözlərinin birləşmə- sindən əmələ gəlmişdir. Şamanizmdə daha çox təsadüf olunur. Şamanist adət ənələrdə akçora xeyir gətirən mələk kimi xarak- terizə edilirdi. AKSĠOM [alm. Axiom; fr. Axiome; ing. Axiom; yun. Axiama. osm. tr. mütearife; ər. ] dəlilə ehtiyac olmadan qəbul edilən müddəadır. Aksiomlar irəli sürülən elə təkliflərdir ki, onların düzgünlüyü, dəqiqliyi müzakirə mövzusu deyil. Aksi- omlar adətən məlum həqiqətlər olur. Adətən riyaziyyata hər hansı bir yeni bölmə və ya anlayış daxil edildikdə bu yeni bölmə bir sıra qəbul edilmiş mülahizələr əsasında qurulur. Belə mülahizələr sis- tem daxilində aksiom adlanır. AVAR – Heybətlilik, inadkarlıq. Əski türkcədə abar şəklində işlənilirdi. Bu sözdən törəyən abartmaq, abartı ifadəsi də mövcud- dur. Abartmaq – nəyisə şişirtmək. Mübaliğə etmək deməkdir. Avar adında xalq da mövcuddur. AYIRD – Fərq, müxtəliflik. Dilimizdə hazırda ayırd etmək ifadəsi mövcuddur. F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 33 B BACARIQ [alm. Vernögen; fr. Facultè; ing. Faculty; lat. Facultas; osm. tr. meleke; ər. خ ٍٍّثبل] – insanda var olan bir şeyi edə bilmə gücü, qabiliyyəti. Bacarıq əski türkcədəki beceri sözündən qaynaqlanır. BAĞIMSIZ – Müstəqil. Türk mənşəli qədim sözdür. Bağlı olmayan, özgür, müstəqil deməkdir. Bağı, əlaqəsi olmayan, bağla- rından xilas olmuş anlamına gəlir. BARIġ – Sülh, sükunət və s. anlamlara gəlir. Türk mənşəli qədim sözdür. Varış, gediş, gedişat; Sukunət, sülh; Sərvət, xəzinə mənalarını da verir. BAY – varlıq, zənginlik. Türk mənşəli qədim sözdür. Varlıq, zənginlik, ərlik, üstünlük, bolluq sözlərinin mahiyyətini ifadə edir. Türk adlarının vacib birləşmələrindən başqa sözlərlə istifadə olu- na bilən, işlədilən kəlməni tamamlayıb, gücləndirən, həm əvvəli- nə, həm də sonuna əlavə olunan ad. BƏY – Əski türkçdə beğ işlədilirdi. Bəy, ərlik, güc, idarəedici yığıcılıq, liderlik, nəcabətlik və s. mənaları verir. BENGI: Türk mənşəli qədim sözdür. Bengü, mengü – sonsuz, sonsuzluq, əbədiyyət, əbədi. BĠLGƏ: Türk mənşəli qədim sözdür. Bilgili, filosof, alim, bilgin, ulu kişi deməkdir. Sözün kökü bil-dir. Bilgin isə türk. Elm adamı, filosof, mürdik insan deməkdir. BĠRLĠK [alm. Einheit; fr. Unitè; ing. Unity; lat. Unitas = unus – bir; osm. tr. vahdet; ər. حذدٚ]. Çoxluğun birliyi [buna bəzən Ad i l ə N ə z ə rova 34 kəsrət də deyilir] yaxud da birlik halında olan çoxluq. Özündə çoxluğu və bölünməzliyi də əhatə edən sırf bütün. Birlik müxtəlif formalarda və müxtəlif anlamlarda təzahür edə bilər. Məsələn, məntiqi birlik, fikir birliyi, kateqorial anlamda birlik – vəhdət, transandent-spekulyativ birlik və s. Kəlmə olaraq türk dilinə məxsusdur və müasir Azərbaycan dilində də həm fəlsəfi anlamda, həm də çox işlək söz kimi ittifaq mənasında geniş işlənir. Birlik terminini vəhdət mənasında filosoflar çox işlətmişlər. Varlığının birliyi, yaxud, vəhdəti mənasında İslam mədəni bölgəsi fəlsəfə- sində, Plotində hər növ müxtəlifliyi əhatə edən mənasında və Spinozada bütünlük mənasında işlənmişdir. BĠOLOGĠZM [alm. Biologismus; fr. biologisme]. Həqiqəti tək tərəfli olaraq ancaq bioloji baxımdan tədqiq edən təbii, dialek- tik həyatın anlamlarını digər real sahələrə də tətbiq edən dünya- görüş. BĠTĠM – Türk mənşəli qədim sözdür. Qayə, hədəf, ideya deməkdir. BOYDA[ğ] – Türk mənşəli qədim sözdür. Mücərrəd, absurd mənalarını verir. BÜYÜ – Türk mənşəli qədim sözdür. Sehir, gizlinlərdən, qeybi olanlardan xəbərdar olmağa, agah olmağa deyilir. BABUVĠZM – XVIII əsrdə Fransada ―Bərabərlik Respub- likası‖ – vahid mərkəzdən idarə edilən, vahid, ümummilli kommuna uğrunda aparılan inqilabi hərəkat. BAĞ [Alm. Relation, Beziehung, fr. , ing. Relation; lat. Relatio; ər. خمﻼع] – bağ, əlaqə. əski türkçədir. Hər hansı bir düşüncə çərçivəsində arxa-arxaya sıralanaraq gələn iki və ya daha F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 35 artıq şey arasında var olan birlik, vəhdət, əlaqə, və s.şeylər. Aristotel bağı on kateqoriyadan biri hesab edirdi. Filosofa görə bir başqa şeylə əlaqədə qavranılan şeydir. BAZĠS və ustqurum – Hər bir ictimai-iqtisadi formasiyanın struktur ünsürlərini səciyyələndirən kateqoriyalar. Marksizm – Leninizm nəzəriyyəsində geniş şəkildə öz əksini tapmış- dır. Marksizmdə siyasi-iqtisadi sistemin əsas elementləridir. Bazis ingiliscədəki basic – əsas, qaynaq sözündən törəmədir. BƏRABƏRLĠK [alm. Gleischeit; fr. Ègalitè; fr. Equality; lat. Aequalitas; ər. داٚبغِ ; tr. eşitlik] – Eyni zaman kəsiyində eyni xüsusiyyətlərə malik olma. Cəmiyyətdə insanların bərabər vəziy- yətdə olduqlarını ifadə edən anlayış, lakin müxtəlif tarixi dövr- lərdə və müxtəlif siniflərdə ayrı-ayrı məzmuna malik olur. Buna ictimai bərabərlik deyilir. Bundan başqa siyasi bərabərlik də möv- cuddur. Ölkənin idarəsində iştirak etməyə hamının eyni siyasi hüquqa malik olmasına deyilir. İmkan bərabərliyi isə fərdlərə mümkün mərtəbədə özlərini inkişaf etdirmələri yaxud istək və planlarını həyata keçirə bilmələri üçün eyni imkanların təmin edilməsidir. BƏRTƏRƏFLĠLĠK [alm. Athebuag – ləğv etmə, kənar etmə, qoruyub saxlama]. – kənarlaşdırma, uzaqlaşdırma, aradan götürmək. Hegel fəlsəfəsində geniş işlədilən termindir. Dilimizdə nadirən işlədilən bir kəlmə olaraq daha çox uzaqlaşdırma anla- mında işlənir. BƏHANƏ - digər hadisələrin baş verməsi üçün sövqedici təkan kimi çıxış edən xarici, çox vaxt təsadüfi hadisə, vəziyyət. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|