Çap üçün deyil

Fäaliyy t

ä

Fäaliyy t

ä

· 

· 

7C sinfi hansı sinfə qalib gəlmişdir?

Yarışın qalibi hansı komanda olmuşdur?

7.

 CƏDVƏL İNFORMASİYA MODELİ 

Yuxarıdakı mətn informasiyasına uyğun olaraq cədvə-

li doldurun. Qalib komandaya 3 xal, məğlub koman-

daya 0 xal verilir. Əgər oyun heç-heçə ilə nəticələn-

mişsə, hər iki komanda 1 xal alır.

Məktəbin 7-ci sinifləri arasında keçirilmiş futbol 

yarışında nəticələr belə olmuşdur: 

7A sinfi 7B sinfinə uduzmuş, 7C sinfinə qalib 

gəlmiş, 7D ilə isə heç-heçə oynamışdır. 7B sinfi 

həm 7C, həm də 7D sinfini udmuşdur. 7C və 7D 

arasındakı oyun heç-heçə ilə nəticələnmişdir.

İnformasiyanı  təqdim  etməyin  çox  əlverişli  formalarından 

biri cədvəldir. Cədvəl sətir və sütunlardan ibarətdir, onların kə-

sişməsi isə xana əmələ gətirir. Xanalarda istənilən informasiya, o 

cümlədən ədəd, mətn və şəkil ola bilər. 

Verilənlərin  cədvəl  şəklinə  salınması  informasiyanın  ni-

zamlanması üsullarından biridir. Cədvəllər verilənləri əyani şə-

Nəticəni müzakirə edək:

- Neçə oyunun nəticəsi heç-heçə olmuşdur?

- Qoyulmuş suallara cavab vermək üçün hansı daha rahatdır: cədvəl, yoxsa mətn?

 

7A   

sinfi

7B   

sinfi

7C   

sinfi

7D   

sinfi

Sinif

7A

7B

7C

7D

7A

0

7B

3

7C

7D

Sözlük

Sözlük

Cədvəl

Sətir

Sütun

Xana

kildə göstərir, onlar arasındakı əlaqəni görməyə imkan verir.

Məlumdur ki, hər bir obyektin çoxlu xassələrini qeyd etmək olar. Ancaq 

informasiya modelində onlardan yalnız ən mühüm olanlar göstərilir. Cədvəl 

qurarkən  də  bu  məsələ  diqqətdə  saxlanılmalıdır.  Başqa  sözlə,  cədvəldə 

obyektin qarşıya qoyulmuş məqsədə uyğun xassələrini əks etdirmək lazımdır. 

Tutaq ki, siz şəxsi kitabxananızın informasiya modelini qurmaq istəyirsiniz. 

Əlbəttə, kitabın müəllifi, adı, nəşr ili, qiyməti, səhifələrinin sayı, tirajı, nəşriy-

yatın adı onun xassələridir. Ancaq bir kitabı başqasından fərqləndirmək üçün 

onun adı, müəllifi və nəşr ili yetərlidir. Əgər kitabxananızda kitab çoxdursa, 

axtardığınız kitabı tez tapmaq üçün onun qoyulduğu rəfin nömrəsi də vacib 

informasiyadır. 

Beləliklə, aşağıdakı cədvəl sizin şəxsi kitabxananız üçün yaxşı informasiya 

modeli ola bilər:  

29

28

2

Göründüyü  kimi,  kitabxananız  haqqında  informasiya  belə  bir  cədvəldə 

daha  nizamlı  şəkildə  saxlanılır.  Bu  cədvəldən  hər  hansı  kitabın  sizdə  olub-

olmadığını, yaxud axtardığınız kitabın hansı rəfdə olduğunu  asanlıqla  bilmək 

olar. Şəxsi kitablarınızın sayı artdıqca belə bir cədvəlin əhəmiyyəti də artır. 

Beləliklə, cədvəl modeli informasiyanın asan və tez axtarılıb tapılması baxı-

mından adi mətnlə müqayisədə böyük üstünlüyə malikdir.

Cədvəl tərtib edərkən bir neçə qaydaya əməl etmək lazımdır:

1. Cədvəlin başlığı onun tərkibi haqqında aydın təsəvvür yaratmalıdır.

2. Sətir və sütunların başlıqları qısa olmalı, ancaq qısaltmalardan mümkün qə-

dər qaçılmalıdır.

3. Cədvəlin bütün xanalarının doldurulması yaxşı olardı. Bunun üçün aşağı-

dakı şərti işarələrdən də istifadə etmək olar: ? – verilənlər məlum deyil;                                       

x  –  verilənlər  mümkün  deyil;    Ї –  verilənlər  yuxarıdakı  xanadan  gö-

türülməlidir.

 

Bəzən  məsələlərin  həll  alqoritmini  yaxşı  anlamaq  üçün  onları  cədvəl 

formasında göstərmək çox əlverişli olur. 

Çayı keçmə haqqında məsələ. 

əsgər çayı keçmək istəyir. Onlar 

qayıqda gəzən iki uşaq görürlər. 

Qayıq balaca olduğundan ora iki 

uşaqdan, yaxud bir əsgərdən artıq 

kimsə minə bilməz. Başqa sözlə, 

bir uşaq və bir əsgər, yaxud iki əs-

gər birlikdə qayığa yerləşmirlər. 

Bəs əsgərlər çayın o biri sahilinə 

necə keçsinlər?

İki 

MƏNİM KİTABXANAM

Nömrə

Müəllif

Əsərin adı

İl

Rəf

0001

Nizami Gəncəvi

Sirlər xəzinəsi

2006

1

0003

Refik Özdek

Türklerin altın kitapı

1990

1

0004

Jül Vern

Kapitan Qrantın uşaqları

2009

2

0005

Aleksandr Puşkin

6

0002 

Məhəmmədhüseyn Şəhriyar  

Heydərbabaya salam  

1998  

3

Şeirlər

1999

...

Çap üçün deyil

---

Fäaliyy t

ä

Fäaliyy t

ä

· 

· 

7C sinfi hansı sinfə qalib gəlmişdir?

Yarışın qalibi hansı komanda olmuşdur?

7.

 CƏDVƏL İNFORMASİYA MODELİ 

Yuxarıdakı mətn informasiyasına uyğun olaraq cədvə-

li doldurun. Qalib komandaya 3 xal, məğlub koman-

daya 0 xal verilir. Əgər oyun heç-heçə ilə nəticələn-

mişsə, hər iki komanda 1 xal alır.

Məktəbin 7-ci sinifləri arasında keçirilmiş futbol 

yarışında nəticələr belə olmuşdur: 

7A sinfi 7B sinfinə uduzmuş, 7C sinfinə qalib 

gəlmiş, 7D ilə isə heç-heçə oynamışdır. 7B sinfi 

həm 7C, həm də 7D sinfini udmuşdur. 7C və 7D 

arasındakı oyun heç-heçə ilə nəticələnmişdir.

İnformasiyanı  təqdim  etməyin  çox  əlverişli  formalarından 

biri cədvəldir. Cədvəl sətir və sütunlardan ibarətdir, onların kə-

sişməsi isə xana əmələ gətirir. Xanalarda istənilən informasiya, o 

cümlədən ədəd, mətn və şəkil ola bilər. 

Verilənlərin  cədvəl  şəklinə  salınması  informasiyanın  ni-

zamlanması üsullarından biridir. Cədvəllər verilənləri əyani şə-

Nəticəni müzakirə edək:

- Neçə oyunun nəticəsi heç-heçə olmuşdur?

- Qoyulmuş suallara cavab vermək üçün hansı daha rahatdır: cədvəl, yoxsa mətn?

 

7A   

sinfi

7B   

sinfi

7C   

sinfi

7D   

sinfi

Sinif

7A

7B

7C

7D

7A

0

7B

3

7C

7D

Sözlük

Sözlük

Cədvəl

Sətir

Sütun

Xana

kildə göstərir, onlar arasındakı əlaqəni görməyə imkan verir.

Məlumdur ki, hər bir obyektin çoxlu xassələrini qeyd etmək olar. Ancaq 

informasiya modelində onlardan yalnız ən mühüm olanlar göstərilir. Cədvəl 

qurarkən  də  bu  məsələ  diqqətdə  saxlanılmalıdır.  Başqa  sözlə,  cədvəldə 

obyektin qarşıya qoyulmuş məqsədə uyğun xassələrini əks etdirmək lazımdır. 

Tutaq ki, siz şəxsi kitabxananızın informasiya modelini qurmaq istəyirsiniz. 

Əlbəttə, kitabın müəllifi, adı, nəşr ili, qiyməti, səhifələrinin sayı, tirajı, nəşriy-

yatın adı onun xassələridir. Ancaq bir kitabı başqasından fərqləndirmək üçün 

onun adı, müəllifi və nəşr ili yetərlidir. Əgər kitabxananızda kitab çoxdursa, 

axtardığınız kitabı tez tapmaq üçün onun qoyulduğu rəfin nömrəsi də vacib 

informasiyadır. 

Beləliklə, aşağıdakı cədvəl sizin şəxsi kitabxananız üçün yaxşı informasiya 

modeli ola bilər:  

29

28

2

Göründüyü  kimi,  kitabxananız  haqqında  informasiya  belə  bir  cədvəldə 

daha  nizamlı  şəkildə  saxlanılır.  Bu  cədvəldən  hər  hansı  kitabın  sizdə  olub-

olmadığını, yaxud axtardığınız kitabın hansı rəfdə olduğunu  asanlıqla  bilmək 

olar. Şəxsi kitablarınızın sayı artdıqca belə bir cədvəlin əhəmiyyəti də artır. 

Beləliklə, cədvəl modeli informasiyanın asan və tez axtarılıb tapılması baxı-

mından adi mətnlə müqayisədə böyük üstünlüyə malikdir.

Cədvəl tərtib edərkən bir neçə qaydaya əməl etmək lazımdır:

1. Cədvəlin başlığı onun tərkibi haqqında aydın təsəvvür yaratmalıdır.

2. Sətir və sütunların başlıqları qısa olmalı, ancaq qısaltmalardan mümkün qə-

dər qaçılmalıdır.

3. Cədvəlin bütün xanalarının doldurulması yaxşı olardı. Bunun üçün aşağı-

dakı şərti işarələrdən də istifadə etmək olar: ? – verilənlər məlum deyil;                                       

x  –  verilənlər  mümkün  deyil;    Ї –  verilənlər  yuxarıdakı  xanadan  gö-

türülməlidir.

 

Bəzən  məsələlərin  həll  alqoritmini  yaxşı  anlamaq  üçün  onları  cədvəl 

formasında göstərmək çox əlverişli olur. 

Çayı keçmə haqqında məsələ. 

əsgər çayı keçmək istəyir. Onlar 

qayıqda gəzən iki uşaq görürlər. 

Qayıq balaca olduğundan ora iki 

uşaqdan, yaxud bir əsgərdən artıq 

kimsə minə bilməz. Başqa sözlə, 

bir uşaq və bir əsgər, yaxud iki əs-

gər birlikdə qayığa yerləşmirlər. 

Bəs əsgərlər çayın o biri sahilinə 

necə keçsinlər?

İki 

MƏNİM KİTABXANAM

Nömrə

Müəllif

Əsərin adı

İl

Rəf

0001

Nizami Gəncəvi

Sirlər xəzinəsi

2006

1

0003

Refik Özdek

Türklerin altın kitapı

1990

1

0004

Jül Vern

Kapitan Qrantın uşaqları

2009

2

0005

Aleksandr Puşkin

6

0002 

Məhəmmədhüseyn Şəhriyar  

Heydərbabaya salam  

1998  

3

Şeirlər

1999

...

Çap üçün deyil

---