Çap üçün deyil

63

62

4

Fäaliyy t

ä

Fäaliyy t

ä

17. 

KOMPÜTERDƏ MƏSƏLƏLƏRİN HƏLLİ

Bildiyiniz kimi, kompüterlərdən müxtəlif məsələlərin həllində istifadə olu-

nur.  Bu  məqsədlə  çoxlu  sayda  fərqli  tətbiqi  proqramlar  mövcuddur.  Mətn 

redaktorları, qrafik redaktorlar, təqdimat proqramları, elektron cədvəllər kimi 

proqramlardan müxtəlif peşə sahibləri istifadə edirlər. Təhsil, tibb, bank işi, 

daşınmaz  əmlak,  sığorta,  hüquq  və  başqa  sahələr  üçün  nəzərdə  tutulmuş 

xüsusi proqramlar da vardır.

·

·

 Hər hansı məsələnin həlli üçün hazır kompüter proqramı yoxdursa, onda 

nə etmək lazımdır?

 ALPLogo mühitində hansı məsələlərin proqramlarını yazmısınız? 

 

Başlanğıc

a = 6, b =10, S =15

1

S = a * b

n = S / S

1

Çıxış: n

Son

2. Tutaq ki, a – döşəmənin uzunluğu, b – döşəmənin eni, 

S – bir qutu boyanın nəzərdə tutulduğu sahə, n isə 

1 

qutuların sayıdır. Onda döşəmənin sahəsi S = a · b 

düsturu,  onu  rəngləmək  üçün  tələb  olunan  boya 

qutularının sayı isə n = S / S düsturu ilə hesablanır. 

1 

3. Məsələnin həll alqoritmini sağ tərəfdə verilmiş blok-

sxemlə göstərmək olar.

4. Bu alqoritmə uyğun proqramı ALPLogo mühitində 

yığın və icra edin.

Məsələ. Otağın döşəməsinin rənglənməsi üçün nə qədər boya lazım olacağını 

hesablayan proqram yazın.

Həlli.

1. Otağın sahəsini hesablamaq üçün öncə döşəmənin enini və uzunluğunu ölç-

mək lazımdır. Sonra bir qutu boya ilə nə qədər sahəni rəngləmək mümkün 

olduğu aydınlaşdırılmalı və cəmi neçə qutu boyaya ehtiyac olduğu hesab-

lanmalıdır.

dəyişən a, b, S1, S, n

a = 6

b = 10

S1 = 15

S = a * b

n = S / S1

yaz n, “ qutu boya”

Nəticəni müzakirə edək:

- Divarın rənglənməsində bu proqramdan necə istifadə etmək olar? 

- Bu addımların hər birini necə adlandırmaq olar?

 

Məsələnin kompüterdə həlli prosesini bir neçə ardıcıl mərhələyə bölmək 

olar. Bu mərhələlərin bəzilərini insan, bəzilərini isə kompüter yerinə yetirir. 

1. Məsələnin 

    qoyuluşu

2. Riyazi modelin 

    qurulması

3. Alqoritmin 

    işlənib 

    hazırlanması 

4. Proqramlaşdırma

5. Proqramın 

    sazlanması 

6. Məsələnin həlli 

    və alınan 

    nəticələrin təhlili

Birinci mərhələ məsələnin qoyu-

luşudur. Hər hansı məsələ üzərində 

işə  başlamazdan  öncə  onu  diqqətlə 

oxuyub anlamaq lazımdır: məsələdə 

nədən  danışılır,  nələr  verilib,  onlar 

hansı  şərtləri  ödəyir,  nələri  tapmaq 

lazımdır?

İkinci  mərhələ  məsələnin  riyazi, 

yaxud  informasiya  modelinin  qu-

rulmasından ibarətdir. Bu mərhələdə 

məqsəd məsələnin elə modelini qur-

maqdır ki, onu   kompüterdə həll et-

mək mümkün olsun. Bu, birinci mər-

hələ  ilə  sıx  bağlıdır  və  onu  ayrıca 

mərhələ kimi qeyd etməmək də olar. 

Üçüncü  mərhələ  alqoritmləşdir-

mədir.  Qurulmuş  riyazi,  yaxud  in-

formasiya  modeli  əsasında  məsələ-

nin  həll  alqoritmi  hazırlanır.  Bu  za-

man alqoritmin müxtəlif təqdimolun-

ma  formalarından  istifadə  oluna  bi-

lər. 

Dördüncüsü  proqramlaşdırma 

mərhələsidir.  Bu  mərhələdə  hazır-

lanmış  alqoritmin  əsasında  məsələ-

nin  həll  proqramı  yazılır.  Bu  məq-

sədlə hər hansı proqramlaşdırma di-

lindən istifadə olunur. 

Beşinci mərhələ proqramın  saz-

lanmasından ibarətdir. Bu mərhələ-

də proqram kompüterdə icra olunur, 

mümkün xətalar axtarılır, aşkarlanan 

xətalar düzəldilir. İri həcmli məsələ-

5. a, b və  S dəyişənlərinə müxtəlif qiymətlər verməklə proqramı icra edin.

1  

Çap üçün deyil

---

Fäaliyy t

ä

Fäaliyy t

ä

4

65

64

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Araådıraq – öyränäk

Öyrändiklärinizi yoxlayın

ALPLogo mühitində proqramı yığın və icra edin. a və b dəyişənlərinə 

müxtəlif qiymətlər verməklə proqramı sınaqdan keçirin.

1. 

Kompüterdə məsələ həllinin hansı əsas mərhələləri var?

 

2. 

Kompüterdə məsələ həllinin hansı mərhələləri kompütersiz yerinə yetirilir?

3. 

Riyazi məsələlərin həlli zamanı keçdiyiniz mərhələlərlə yuxarıda sadalanan 

mərhələləri müqayisə edin. 

sil

ilkinvəziyyət

dəyişən a

dəyişən b

a=24

b=45

əgər (a > b)

 [

yaz "a böyükdür b"]

əkshalda 

[

yaz "a kiçikdir b"]

 

lərin həllində proqramçının daha çox vaxtı və qüv-

vəsi proqramın yazılmasına deyil, məhz bu mər-

hələyə sərf olunur.

Altıncı  mərhələ  proqramın  icrasından  sonra 

alınan nəticələrin təhlilidir. Bu təhlillər əsasında 

uyğun qərar qəbul olunur. Məsələn, əgər iki ədədin 

cəmini hesablayan proqram 2 və 3 ədədlərini top-

layıb çıxışa 6 verirsə, deməli, proqramda yanlışlıq 

· 

·

Verilmiş ifadədə hansı riyazi 

əməllər iştirak edir?

 ALPLogo dilində mənimsətmə 

komandası necə yazılır?

Aşağıdakı proqram kodunu ALPLogo mühitində icra etmədən nəzərdən ke-

çirin, x dəyişəninin ilkin və son qiymətlərini müəyyən edin. 

Nəticəni müzakirə edək:

-  Bu proqramda neçə mənimsətmə əməli var?

-  Ekranda nə əks olunacaq?

dəyişən x

x = 8

yaz x, “-lik say sistemində 8 rəqəm var.”

x = 2

geri 50

yaz “Kompüterlərin əsası ”, x, “-lik say  

sistemidir.”

Siz proqramlaşdırma mühitində dəyişənin necə elan olunması və ona ədədi 

qiymətlərin mənimsədilməsi ilə tanışsınız. Bildiyiniz kimi, ALPLogo dilində 

mənimsətmə  operatoru  olaraq  “=”  işarəsindən  istifadə  olunur.  Bu  işarənin 

solunda dəyişənin adı, sağında isə bu dəyişənə mənimsədiləcək qiymət göstə-

rilir. Ümumiyyətlə, sağ tərəfdə istənilən riyazi ifadə yazıla bilər. Mənimsətmə 

komandasının  icrası  zamanı  öncə  “=”  işarəsinin  sağında  yerləşən  ifadə 

hesablanır və sonra alınan qiymət işarənin solundakı dəyişənə mənimsədilir.

 

18.  

RİYAZİYYATÇI BAĞA 

Sözlük

Sözlük

Riyazi ifadə

Dəyişən

Sabit

Mənimsətmə

Hesab əməlləri

x

bx

a

d

6

7

3

2

2

-

+

=

Sözlük

Sözlük

Məsələnin qoyuluşu

Alqoritmləşdirmə

azlama

Riyazi model

Proqramlaşdırma

S

Nəticələrin təhlili

var. Yəni alqoritm və proqrama yenidən baxılmalıdır.     

    Beləliklə, kompüterdə məsələ həlli aşağıdakı əsas mərhələlərdən keçir:

Riyazi ifadə dəyişənlərdən (məsələn, x), sabitlərdən 

(məsələn, 10) və hesab əməllərindən (məsələn, +) ibarət 

olur. Sabit kəmiyyətlərə konstantlar da deyilir. 

ALPLogo dilində + (toplama), – (çıxma), * (vurma), 

/ 

(bölmə)  kimi  hesab  əməllərindən  istifadə  olunur. 

Gördüyünüz kimi, proqramlaşdırmada vurma və bölmə 

işarələri riyaziyyatdakı uyğun işarələrdən fərqli yazılır. 

3. Alqoritmləşdirmə

4. Proqramlaşdırma

2. Riyazi modelin 

qurulması

5. Sazlama 

1. Məsələnin 

qoyuluşu

6. Nəticələrin 

təhlili

Çap üçün deyil

---