Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
41 Yunanıstanda yaranan ədəbiyyat mövzu baxımından tragikliyi ilə diqqəti cəlb edir. Yunan tragediyasının banisi isə Fespid (e.ə. VI əsr) hesab olunur. Tragediya öz yaranışı etibarilə Dionis allahı (üzüm və şərab allahı) şərəfinə keçirilən bahar bayramı ilə bağlıdır. Dionis ayinindən yaranmış yunan dramı, sonralar bu ayindən ayrılaraq yunan qəhrəmanlarını öz süjet dairəsinə salır. İlk yunan dramaturqları olan Fespid, Pratin, Xeris və Frinixin əsərləri dövrümüzə gəlib çatmasa da, Frinixin “Miletin alıması” və “Finikiyalı qadınlar” əsərləri haqqında müəyyən məlumatlar günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Həmin məlumatlar o dövrün yunan dramaturgiyası haqqında fikir söyləməyə imkan verir. Dünyanın digər mədəniyyət mərkəzlərində olduğu kimi, teatr Yunanıstanın ictimai həyatında da mühüm rol oynamış və olduqca populyarlaşmışdı. Qədim yunan teatrı üç hissədən-orxestra 1 , teatron 2 və skenedən 3 ibarət olmuşdur. Böyük Attika tragikləri-Esxil, Sofokl və Evripidin yaradıcılığında Afina demokratiyası tarixindəki üç ardıcıl dövr öz əksini tapmışdır. F.Engelsin haqlı olaraq “Tragediyanın atası” adlandırdığı Esxil demokratik dövrün bərqərar olması, Sofokl quldarlıq demokratiyasının yüksəlişi, Evripid isə bu demokratiyanın böhranı dövrünün şairləri hesab olunurlar. Yunanların iranlılara qarşı apardıqları azadlıq mübarizəsi dövründə yaşamış Esxilin özü də məşhur Marafon döyüşündə iştirak etmişdir. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, Esxil zəngin yaradıcılıq irsinə malik olmuşdur. Təəssüf ki, bu ədəbi irsin ancaq az bir hissəsi dövrümüzə çatmışdır. 1 Orxestra-yunanca orxensthay(rəqs etmək) sözündən alınıb. O dövrdə xorun əsas vəzifələrindən biri rəqs etmək idi. 2 Teatron- yunanca theasshay (tamaşa etmək) sözündən alınıb mənası tamaşa yeri deməkdir. 3 Skene- yunanca çadır mənasındadır. İfaçıların geyim otağı hesab olunur. 42 Onlardan “Farslar”, “Xahiş edən qadınlar”, “Fiv əleyhinə yeddi adam”, “Zəncirlənmiş Prometey”, “Oresteya” trilogiyasını – “Aqamemnon”, “Xoeforlar”, “Evmenidlər”- əsərlərini göstərmək olar. Yunan teatrının inkişafında Esxilin böyük rolu olmuşdur. Əgər Hellinizm dövrünə qədər yunan dramının ayrılmaz hissəsi olan xordan hələ VI əsrin II yarısında xüsusi ifaçı-aktyor ayrılırdısa (o da müəllifin özü olurdu), Esxil ifaçının sayını ikiyə çatdırır. Onun dünya ədəbiyyatına, eyni zamanda müasir ədəbiyyata güclü təsiri olmuşdur. Enni, Aksi, Seneka (Roma şairləri) və başqaları onun yaradıcılığından bəhrələnmiş, yeni dövr şair və yazıçıları - Kalderon, Milton, Volter, Göte, Bayron, Şiller və s. Esxilin əsərlərinə nəzirələr yazmışlar. Öz siyasi görüşləri baxımından mühafizəkar olan, Peloponnes müharibəsi dövründə sinfi ziddiyyətlərin kəskinləşdiyi bir şəraitdə zadəganların tərəfində dayanan Sofoki (e.ə. 496-406) 123 əsərin müəllifi olmuşdur. Bu əsərlərdən ancaq yeddi tragediya “Ayaks”, “Elektra”, “Filoktet”, “Çar Edip”, “Edip Kolonada”, “Antiqona” və “Traxiniyalı qadınlar” bizə məlumdur. Bunlardan “Çar Edip” və “Antiqona ” əsərləri dəfələrlə Azərbaycan teatr səhnəsində nümayiş etdirilmişdir. Yunan teatrının inkişafında Sofoklun da müstəsna xidmətləri olmuşdur. Belə ki, o, teatr dekorasiyası yaratmış tragediyada aktyorların sayını ikidən üçə, xor ifaçılarının sayını isə on ikidən on beşə qaldırmışdır. Öz dövrünün böyük romantik şairi olan Evripidin (e.ə. 484- 406) isə doxsandan artıq əsərindən yalnız on səkkizi bizə məlumdur “Troyalı qadınlar”, “Elektra”, “Orest”, “Hippolit”, “Finikiyalı qadınlar”, “İon”, “Herakl”, “Medeya” və s. Evripid də öz sələflərindən fərqli olaraq, qədim yunan mifologiyasından istifadə etdiyi əfsanəvi rəvayətlərə tənqidi yanaşmış, onları həyat həqiqətlərinə uyğun hesab 43 etmişdir-Əgər Sofokl insanları “necə olmalı” kimi təsvir edirsə, Evripid onları olduğu kimi təqdim etmişdir. Komediya isə bir ədəbi janr kimi tragediyadan xeyli sonra (e.ə. 487-ci il) formalaşsa da, öz tarixi kökləri baxımından o da Dionis şərəfinə həsr olunmuş oyunları müşayət edən nəğmələrlə əlaqədardır. İlk komediya ustalarından biri Koslu Epixarın (VI əsrin II yarısı və V əsrin əvvəlləri) olmuşdur. Onun komediyaları mifoloci parodiyalardan ibarət idi. Epixarmın məişət məzmunlu komediyalarına misal olaraq “Kəndçi”, “Zəvvarlar”, “Ümid” və s. göstərmək olar. Qədim Yunanıstan mədəniyyətində komediya janrına bənzəyən mim, 1 fliak 2 və pantamima 3 kimi kiçik formalı komik tamaşalar da özgün yer tutur. Həmin janrın nümayəndələri isə siciliyalı Sofron (e.ə. V əsr) və onun oğlu Ksenarx (e.ə. IV əsr) olmuşdur. Onu da qeyd edək ki, bu janr son zamanlar Azərbaycan teatrında da inkişaf etməkdədir. Pantamimo teatrı formalaşaraq uğurla öz fəaliyyətini davam etdirir. Qədim Yunanıstanın müxtəlif yerlərində ibtidai şəkildə nəzərə çarpan komediya e.ə. V əsrdə Attikanın ictimai-siyasi həyatında meydana çıxan dəyişikliklərdən yaranan ehtiyaclarla bağlı getdikcə daha da inkişaf edərək dolğunlaşmışdı. O dövrün Afina komedioqraflarından Xionid, Maqnet, Kratin və b. əsərlərindən bəzi hissələr zəmanəmizə gəlib çatmışdır. Klassik dövr Yunan mədəniyyətində incəsənətin digər növləri ilə yanaşı musiqi də inkişaf etmişdi. Yunanıstanın ictimai həyatında özünəməxsus yer tutan musiqi xüsusi mənəvi-tərbiyəvi əhəmiyyətə malik idi. Yunanların uşaq tərbiyə sisteminə musiqi də daxil idi. Musiqinin insan xarakterinin formalaşmasına göstərdiyi güclü təsir öz əksini 1 Mim-yunan sözü olub, mənası təqlid deməkdir. 2 Fliak-yunan sözüdür, mənası zarafat deməkdir 3 Pantamimo da yunan sözüdür və panta hamı, hər şey, mimos təqlidçi sözlərindən alınmışdı. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|