Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 08 iyu L 2011-ci IL tarixli

82
Ə.T.Əsgorov,  В.Ə.Bilalov.  Ç.G Giilalıyev
Odur  ki,  xidmətçi  heyətin  xidmət  proqramının  keyfiyyətli 
yerinə  yetirilməsi  və  müştərinin  razı  qalmasına  görə  daha  çox 
məsuliyyət  daşıdığı  fikri  tamamilə  ədalətlidir.  «Lazy  M  Ranch 
Country Vacations» şirkətində  deyilir:  «Biz adətən,  müştərilərin 
gözləntilərini  onların  həyatında  onlar  üçün  ən  yaxşı  istirahəti 
təmin  etməyə  çalışaraq  ötüb  keçirik.  Biz  buna  onlara  öz  ailə 
üzvlərimiz kimi  münasibət bəsləyərək nail  oluruq və biz istərdik 
ki,  onlar  da  bizə  belə  münasibət  bəsləsinlər.  Belə  siyasət 
səhvsizdir».
Fərdi  yanaşma  həmişə  turistlərdə  heyranlıq  hissi  doğurur. 
«Clearwater  Raft  Tours»  kompaniyası  öz  təcrübəsini  bölüşür: 
«Bizim  tur  bir  çox  şeydə  digərlərindən  fərqlənir:  müştəri  vəhşi 
təbiət  üzrə  turda  ərköyünləşmiş  olmağı  gözləmir.  Biz  çayları, 
şəlalələri  göstəririk,  bizim  müştərilər  qayalara  çıxır,  haqqında 
hətta  yerli  əhalinin  də  bilmədiyi  mağaralara  gedirlər.  Turun 
sonunda  müştərilərin  hər  biri  səyahət  haqqında  yadigar  kimi 
suvenir alır.
Turistlər üçün sürpriz olan əlavə tədbir və  xidmətlərin pulsuz 
olaraq  xidmət  proqramına  daxil  edilməsi  -   onlarda  coşqun  rəy 
yaratmağa  doğru  atılmış  daha  bir addımdır.  Məsələn,  turistlərin 
gəldiyi  gün  tanışlıq  gecəsi,  istirahət  günü  ekskursiya,  dükana 
getməkdə  kömək,  yadigar  olaraq  suvenir  və  hədiyyə  mübadilə 
etmək və s.
Lakin  bütün  turoperatorlar  istənilən  halda  bir  məsələdə 
eynidirlər:  bacarmadığın  şeyi  müştərilərə  söz  vermə.  «Waldens 
Guiding and Outfitting»  şirkətində bu belə şərh olunur:  «Biz heç 
vaxt  mümkün  olmayan  şeyə  söz  vermirik.  İnsanlar  şimal 
parıltısını  görmək  istədikdə,  biz  onları  xəbərdar edirik ki,  onlara 
hava  şəraiti  mane  ola  bilər.  Əgər  onlar  onu  görsələr  o  zaman 
sevinəcəklər,  görməsələr,  məyus  olmayacaqlar.  Biz  hətta  onları 
əla yeməklə və keyfiyyətli  avadanlıqla təmin edirik».
Ə.T.Əsgərov,  B.Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev
83
Beləliklə,  asanlıqla  xidmət  proqramını  yerinə  yetirən  zaman 
sadəcə 
verilən 
sözü 
yerinə 
yetirmək 
yox, 
turistlərin 
gözləntilərindən daha çox etmək inamına gəlmək olar.
Məsələn,  «Niagara  Natere  Tours»  firmasının  rəhbəri  deyir: 
«Mən  bütün  turlarda  şəxsən  iştirak  edirəm.  Bu  onların 
keyfiyyətini 
qiymətləndirməyə, 
müştərilərin 
reaksiyasını 
görməyə, bələdçilərin  işini  qiymətləndinnəyə imkan  verir.  Mənə 
elə  gəlir  ki,  bir  sahibə  kimi  mənim  özümün  bütün  bunlarla 
məşğul  olmağım  müştəriyə  xüsusi  diqqət  hissi  verir.  Onlar 
özlərinə  qarşı  ciddi  münasibət  görürlər.  Biz  yeni  standartlar 
yaradırıq, bizim bələdçilər isə sadəcə bələdçi deyil.»
«Zorizon  Nature  Adventure»  firmasının  menecerinin  fikri  isə 
belədir:  «Turların  birində  məşhur bir vəkil  idarəsini  qəbul  edərkən, 
biz onları qabların üstündə  onların adı  yazılmış  şəraba  qonaq  etdik. 
Axşam  isə  artıq  otaqların  divarlarında  onlann  elə  həmin  gün 
çəkilmiş şəkilləri asılmışdı. Xırdalıqlar həmişə vacibdir».
İstənilən  qonağın  ona  xüsusi  diqqətlə  yanaşılması,  onun 
şəxsi  arzularının nəzərə alınması xoşuna gəlir.
Məsələn,  «Western  Canadian  River  Adventures»  şirkətində 
aşağıdakılar təklif olunur:
- zərif qida -  holland sobasının köməyi ilə yeməyi elə keyfiyyətli 
hazırlamaq  olar  ki,  kempinqdə  beləsini  gözləmək  heç  kimin  ağlına 
gəlməz  (əla  quzu  qabırğalarından  kabab,  qızardılmış  bekon  (hisə 
verilmiş, duzlanmış donuz əti), təzə qovurma və s.);
-  bizim  müştərilərin  əvvəllər  heç  harada  görmədikləri  saunalar. 
Bu  onlara  imkan  verir  ki,  yerli  mədəniyyəti  tədqiq  etsinlər  və  öz 
sağlamlıqlarını qaydasına salsınlar;
-  diqqətəlayiq  yerlərlə  tanış  olmaq  üçün  qonaqlara  məxsusi 
ədəbiyyatın təqdim olunduğu kitabxana;
-  musiqi  -   belə  ki,  bələdçilər  həmişə  özləri  ilə  gitara 
götürürlər.
«Monnatain  Quest»  şirkətində  xidmət  proqramının  yerinə 
yetirilməsi  daha  təsirli  görünür:  «Biz  çalışırıq  ki,  az  söz  verək,

---

84
Ə. T.Əsgərov,  B.Ə.Bilalov,  Ç.G.Giilalıyev
lakin  çox  iş  görək.  Kiçik  bir  misal',  bir  günlük  yürüşdə  turistlər 
adətən  yalnız  səhər  yeməyi  gözləyirlər,  biz  isə  onlara  təzə 
bişirilmiş,  içərisi yaxşıca doldurulmuş  iri sendviclər təklif edirik, 
sonra  isə  bələdçi  yürüş  sobası  ilə  bir qədər  əlləşərək  təzə  meyvə 
ilə  şokolad  yeməyi  hazırlayır.  Günün  axırında  hər  bir  müştəri 
təşəkkür  kartı  ilə  şokolad  dəsti  alır.  Başqa  bir  misal:  hədiyyə 
olaraq  bir  şüşə  şampan  sərabı.  Daha  uzunmüddətli  səfərlərdə 
bələdçilərə  hər  müştəriyə  30  dollar  hesabı  ilə  pul  verilir  ki, 
onların  seçimindən  asılı 
olaraq 
suvenir  hədiyyə 
etsin, 
gözlənilmədən  restoranda  nahar  versin  və  ya  qayıqla  gəzinti 
təşkil etsin».
Yoxlama sualları və tapşırıqlar.
1.  Ekoturizmdə ən çox  istifadə olunan yerləşmə vasitələrini 
sadalayın.
2.  Ekoturlarda qidalanmanın təşkilinin  ilkin şərtlərinin 
adlarını  çəkin.
3.  İstirahət günü treninq yürüşü keçirən, 6 adamdan ibarət 
qruplar üçün üçgünlük nümunəvi menyu və bölgü üsulunu tərtib 
edin.
4.  Tur başlayana qədər və qurtardıqdan sonra qonaqlarla 
kommunikasiyanın zəruriliyini  izah edin.
85
Dördüncü fəsil
Ekoturizmdə təhlükəsizlik 
(dağ səyahəti nümunəsində)
Ekoturun  təşkilatçılarının  işinin  bu  aspektinin  aktuallığı 
bütün  səviyyələrdə  müasir  turizmin  təhlükəsizlik  məsələlərinin 
müəyyənedici  əhəmiyyətindən  ibarətdir.  Bu,  turistlərin  marşrut­
da  təhlükəsizliyindən  tutmuş  turizmin  inkişafında  regionların 
iqtisadi  təhlükəsizliyinə  qədər  bütün  sahələri  əhatə  edir.  Dünya 
praktikasında  təbii,  sosial,  epidemioloji  və  digər  təhlükələrə 
etinasızlıq  göstərmə  hallarının,  terrorizmin  mümkünlüyünün 
turistlər  arasında  qurbanlara  gətirib  çıxardığı  yaxşı  məlumdur. 
Belə  hadisələrin  nəticələrinin aradan qaldırılması  külli  miqdarda 
maddi xərc və vaxt tələb edirdi.
Hələ  1983-cü  ildə  turizmin  təhlükəsizliyi  üzrə  keçmiş  SSRİ- 
də  birinci  və  praktiki  olaraq  yeganə  nəşrin  ərsəyə  gəldiyi  vaxt 
həmin 
dövrün  turizm  üzrə  məşhur  ekspertləri 
sayılan 
V.Tixomirov  və  K.Bardin  yazırdı:  «Səyahətin  təhlükəsizliyinin 
təmin  olunması  problemi  -   turist  hərəkatının  ən  vacib 
problemlərindən  biri  (əgər  ən  vacibi  deyilsə!)  və  eyni  zamanda 
ən mürəkkəb problemlərindəndir».
Məsələn,  Fransada  və  Yaponiyada  hər  il  dağ  marşrutlarında 
100-dən  çox adam həlak olur.  Alp dağlarında bu  rəqəm 300-400 
adama çatır, sahəsinə görə böyük olmayan Tatrada (Polşada) 30- 
a  qədər  səyahət  həvəskarı  həyatını  itirir.  Təkcə  Şamonidə 
(Monblan  rayonunda)  hər  il  60-a  qədər  alpinist  həlak  olur.  Bir 
sıra  xilasedici  xidmətlərin  məlumatlarına  görə  ölümlə  qurtaran 
bədbəxt  hadisələrin  sayı  ildən-ilə  13,5-17  %-ə  qədər  artır. 
Adətən,  bütün  bu  bədbəxtliklər  cəmiyyətin  ən  aktiv  və 
perspektivli üzvləri  ilə baş verir.
Turizmdə  səyahətin  ekstremallığı,  xüsusən  də  macəra  və 
idman  turizmində  ildən-ilə  artır.  İlk  növbədə  buna  elmi-texniki
Ə. T. Əsgərov.  B. Ə.Bilalov,  Ç. G. Giilalıyev___

---