Dərs vəsaiti Bakı Qida Sənayesi Kollecinin Metodiki

MÖVZU 12. AMERİKA QİTƏSİ 
 
Amerika dünyada iki qitənin – Şimali Amerika və Cənubi 
Amerika, şimaldakı Qrelandiya adasından cənubdakı dağın ba-
şına qədər uzanan hissəsini – 42,5 milyon km² ərazini əhatə 
edir. H.Kolumbun 1492–1505–ci illərdə etdiyi kəşf əvvəlcə is-
panlara, sonra ingilis və fransızlara, portuqallara bu yeni qitəni 
tez mənimsəməyə imkan verdi. Qərbi Avropadan, Hindistan-
dan, Çindən gələn miqrantlar Amerikaya öz mədəniyyətlərini, 
dillərini, məişətini, xammalın emal edilməsi üsullarını və kənd 
təsərrüfatı məhsullarının yetişdirilməsi ənənələrini gətirdilər. 
Lakin Amerika, öz növbəsində, on milyonlarla mühaciri 
qəbul etməklə yanaşı, eyni zamanda dünyaya bu günə qədər 
bütün qitələrin xalqlarının qidasına daxil olmuş naməlum 
mədəniyyətlər bəxş etdi – kartof, pomidor, şirin bibər, qarğı-
dalı, fıstıq, kakao və s. bu sıraya aiddir. Hinduşka isə bir sıra 
Avropa ölkələrinin sakinləri arasında Milad bayramında şam 
yeməyinin bəzəyinə çevrildi. Amerikada yeni məskunlaşanlar 
yeni vətənin onlara verdiyi nəhəng imkanları tez bir zamanda 
mənimsədi, qiymətləndirdi və əvvəllər tanımadıqları qida məh-
sullarını istifadə etməyi öyrəndilər. 
AMERİKA BİRLƏŞMİŞ ŞTATLARI 
 
Paytaxtı – Vaşinqton 
Rəsmi dili – ingilis dili 
Dini – katolisizm 
Pul vahidi – amerikan dolları 
 
Amerika Birləşmiş Ştatları 50 ştatdan, bir federal dairədən, 
beş böyük özünüidarə edən ərazidən və müxtəlif mülklərdən 

---

220 
ibarət ölkədir. ABŞ dünyanın ərazisinə görə üçüncü və ya 
dördüncü ölkəsidir. 327 milyon nəfərdən çox əhalisi olan ABŞ 
dünyanın ən çox əhaliyə malik üçüncü ölkəsidir. Paytaxtı Va-
şinqton, ən çox əhaliyə malik şəhəri Nyu-Yorkdur. Qırx səkkiz 
ştat və federal ərazi kontinentaldır və Şimali Amerikada Kana-
da və Meksika arasında yerləşir. 
ABŞ bir çox mədəniyyətə, müxtəlif etnik qruplara, ənənə-
lərə və dəyərlərin geniş müxtəlifliyinə ev sahibliyi edir. Yerli 
amerikalılar, havaylılar və alyaskalılardan başqa, demək olar 
ki, bütün amerikalılar və onların əcdadları son beş əsrdə məs-
kunlaşıb və ya immiqrasiya edib. Hakim Amerika mədəniyyəti 
əsasən, Afrikalı kölələrin gətirdiyi ənənələr kimi digər mən-
bələrin təsirləri ilə Avropalı immiqrantların ənənələrindən törə-
miş Qərb mədəniyyətidir. Bu ənənələr Amerika xalqının qida 
mədəniyyətində də öz əksini tapıb. Amerika mətbəxinin zən-
ginliyi hindlilər, afrikalılar və həmçinin Avropa və Asiya im-
miqrantlarının təsiri ilə formalaşıb. Amerika kulinarları obrazlı 
desək, bir neçə mənbədən ilham almışlar: immiqrant icmala-
rının ənənəsindən şimalda ingilislərdən, cənubda ispanlardan, 
hind və zənci mətbəxindən bəhrələnmişdir . 
Müxtəlif regionlardan məskən salan etnik qruplar aşpazlıq 
mədəniyyətinə təsir göstəriblər. Əlavə olaraq, ölkənin böyük 
ərazisi də Amerika mətbəxinin müxtəlifliyinin səbəblərindən 
biridir. Əsas Amerika mətbəxi digər Qərb ölkələrində olanlara 
bənzərdir. Taxıl məhsullarının təxminən dörddə üçünün buğda 
unundan hazırlanması ilə buğda əsas dənli taxıl bitkisidir. Və 
bir çox yeməklərdə yerli amerikalılar və erkən Avropa müha-
cirləri tərəfindən yeyilən hinduşka, maral əti, kartof, şirin kar-
tof, qarğıdalı, balqabaq və ağcaqayın şərbəti kimi yerli inqre-
diyentlərdən istifadə olunur. Bu yerli qidalar Amerikanın məş-
hur bayramlarından birində paylaşılan menyunun bir hissəsidir. 
Şükran bayramını qeyd etmək münasibətilə bəzi amerikalılar 
ənənəvi yeməklər hazırlayırlar. 
Alma piroqu, qızardılmış toyuq, pitsa, hamburger və hot–
doq kimi xarakterik yeməklər müxtəlif miqrantların reseptlə-

---

221 
rindən yaranır. Fransız kartof qızartması, burrito və takos kimi 
Meksika yeməkləri və italyan mənbələrindən sərbəst şəkildə 
uyğunlaşdırılan makaron yeməkləri geniş şəkildə istehlak edi-
lir. Amerikalılar çaydan üç dəfə artıq kofe içirlər. ABŞ sənaye-
ləri üzrə marketinq portağal suyu və süd hər yerdə səhər ye-
məyi içkisi etmək üçün böyük məsuliyyət daşıyır. 
Amerikan yemək vərdişləri müxtəlif variantları ilə özünün 
Britaniya mətbəxi köklərinə borcludur. Buna baxmayaraq, Ame-
rika torpaqları Britaniyalıların yetişdirə bilmədiyi yeni bitkiləri 
yetişdirə bilirdi. Əksər kolonist Avropalılar tərəfindən mənim-
sənilənə qədər bu yeni qidaları yemədi. Vaxt keçdikcə Amerika 
qidaları yemək tənqidçisi Con Hessin 1972-ci ildə bəyan etdiyi 
bir nöqtəyə gəldi: bizim qurucu atalarımız qidaların keyfiyyə-
tində olduğu kimi nəsr və zəkada da indiki siyasi liderlərdən 
daha üstün idi. 
Dünyanın ən geniş olan amerikan fəstfud sənayesi 1940-cı 
illərdə drive-through formatına başçılıq etmişdir. Fəstfud isteh-
lakı səhiyyə problemlərinə səbəb olmuşdur. 1980-ci və 1990-cı illər 
ərzində Amerikalıların kalori qəbulu 24% artdı; fəstfud yerlərində 
tez-tez yemək ictimai səhiyyə rəsmilərinin Amerikan “piylənmə 
epidemiyası” adlandırdığı məfhumla əlaqələndirilir. Burada həm 
də yüksək dərəcədə sərinləşdirici içkilər geniş yayılmışdır və 
şəkərli içkilər Amerikan kalori qəbulunun 9% -ni təşkil edir. 
Digər tərəfdən ənənəvi şorbalar, kekslər, marinadlar və ya-
xud tərəvəz və meyvə tərkibli salatlar, həmçinin Amerikan mə-
dəniyyətinin bir hissəsidir. Şirin qarğıdalı və balqabaq kimi qi-
dalı tərəvəzlərin vacibliyini nəzərdən qaçırmamalıyıq. Qarğıdalı 
müxtəlif şəkildə süfrəyə verilir. Yağ və duzla verilən bişmiş qar-
ğıdalı, popkorn və ya üzərində qarğıdalı xəmiri olan yaxşı qızar-
dılmış sosiskalar ən populyar yeməklərdəndir. Balqabaq burada, 
həmçinin xüsusi tərəvəz sayılır. O, əsasən 31 oktyabr tarixində 
qeyd olunan Hellouinlə əlaqələndirilir. Hellouin zamanı Ameri-
ka rəngini narıncı rəngə dəyişir və evləri lampa şəklində bəzəyən 
içi oyulmuş bu tərəvəzin yanından keçmək qeyri-mümkün olur. 
Ən populyar yeməklər balqabaq şorbası və balqabaq piroqudur. 

---

222 
Şükran bayramında süfrəyə verilən içi doldurulmuş hin-
duşka, şirin kartof və quş, qaz sousu kimi yeməklər Amerika-
nın qida mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Bütün ailə süfrə-
nin arxasında yığılaraq əldə etdiyi məhsula görə Tanrıya dua və 
şükür edir. Amerikada dostlarla görüşmək üçün o qədər səbəb 
var: barbekü, qril qonaqlıqları tez-tez təşkil olunur. Bağda 
qonaqların qəbulu da çox populyardır. Qrildə ətdən və tərəvəz-
lərdən tutmuş meyvəyə kimi hər şey bişirmək mümkündür. 
Amerikan barbekü qonaqlığında adətən müxtəlif souslarla 
verilən qabırğalar və toyuq qanadları istifadə olunur. Amerikan 
mətbəxində salatlardan da çox istifadə olunur. Kahı ilə Sezar 
salatı, vineqret və ya tərəvəzlər, bərk bişirilmiş yumurta ilə Şe-
fin salatı da çox populyardır. Başqa populyar salatların sırasın-
da mayonezli kələm, yerkökü salatı, kərəviz, alma və qozdan 
hazırlanan Valdorf salatları vardır. Doğrudur, sağlam və kalo-
rili xörəklərin hazırlanması müəyyən vaxt və səy tələb edir. 
Lakin bunu da unutmamalıyıq ki, qidanın hazırlanması, həmçi-
nin cəhd və fantaziya tələb edən incəsənətdir. 
Amerikalıların yeməyinə nəzər salsaq görərik ki, onların 
milli yeməyi əksərən qızardılmış cücədir. Onu çox zaman so-
bada hazırlayırlar. Bundan başqa rostbif, donuz qabırğaları, 
qiymələnmiş hinduşka, ət ruleti, qızarmış və ya bişmiş kartof, 
bişmiş lobya, ağcaqayın siropu ilə blinçiklər və alma piroqu da 
onların milli mətbəxinə aiddir. 
Səhər yeməyində adətən ənənəvi qarğıdalı südlə, çipsi, do-
nuz əti, yumurta, cemli bulkalar, hərdən yulaf və düyü sıyığı, 
tərəvəz və meyvə salatları, eyni zamanda mütləq meyvə şirəsi 
və kofe olmalıdır. Lanç (ikinci səhər yeməyi) və nahar adətən 
çox yüngül və özündə müxtəlif salatları, fəstfud, kofe və ya bu-
terbrodu ehtiva edir. Lakin axşam yeməyi çox qüvvətli və müx-
təlif olur. Birinci yemək şorba və eyni zamanda müxtəlif tərə-
vəz və meyvə salatı olur, ikinci isə müxtəlif steyk, rostbif, bur-
qer və ətdən, quş ətindən, kolbasadan, dəniz məhsullarından 
olan yemək olur. Qarnirdə isə mümkün olan hər növ tərəvəz-
lərdən istifadə olunur. İlk növbədə qarğıdalı, rəngli kələm, kar-

---

223 
tof və s. Qarnir qismində praktiki olaraq düyü, makaron məh-
sulları istifadə edilmir. Eyni zamanda çörək və un məhsulları 
çox az istifadə olunur. Əlbəttə ki, bulkalar, sendviçlər, müxtəlif 
hamburgerlər istisna olmaq şərti ilə. Axşam yeməyində demək 
olar ki, onları görmək mümkün deyil. Lakin digər tərəfdən 
müxtəlif desert bolluğu ilə rastlaşırsan: müxtəlif çərəzlər, qay-
maqla qarışdırılmış meyvələr, pirojnalar, kekslər, peçenyelər, 
qoz-fındıq, pudinqlərin hər növü və minlərlə reseptlər. 
Desrtdən sonra isə kokteylin, kofenin, çay, meyvə şirəsi və 
təzə meyvələrin növbəsi gəlir. Çayı adətən soyuq və qəndsiz 
verirlər və ya limon, buz və ya ingilis stilində südlə təqdim 
edirlər. ABŞ da böyük miqdarda alkoqollu içkilər hazırlayırlar. 
Bunlardan keyfiyyətli olanı Kaliforniya şərabıdır. Bunların sı-
rasına viski, yerli pivə və rom da aiddir.