Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 210 ~ 
larının yerləşməsi, hava paylayıcı qurğular, dolablar təsvir olunub 
çəkilir. 
5.  Saxlayıcılarda  məhsulun  yüklənmə  və  boşaltma  sistemində 
iki mexanikləşdirmə sistemi daha  geniş  yayılmışdır: məhsul  açıq 
töküldükdə nəqledici – yükləyicilər, məhsulun qabda saxlandıqda 
tərəcə  yükləyicilər  tətbiq  olunur.  Müasir  saxlayıcılarda  meyvə-
tərəvəz məhsullarının əmtəəlik işlənmə, doldurma və qablanması 
üzrə maşın və axın xətləri qurulmuşdur. 
Saxlayıcıda mexanikləşdirmə işləri sisteminin səciyyəsi meyvə 
və tərəvəzlərin  yüklənmə və boşaltma əməliyyatlarının təşkilinin 
təsvirini  nəzərdə  tutur:  onların  çatdırılma  üsulu  boşaltma,  tam 
doldurmanın  davam  etmə  müddəti.  Burada  həmçinin  maşın  və 
axın  xəttinin  marka  və  məhsuldarlığı,  xidmət  heyətin  sayı  gös-
tərilir.  
6.
 
Saxlanma  rejiminin  tənzimlənməsi  və  nəzarət  vasitələrinin 
təsvirində saxlayıcıda termometrlər, termotənzimləyicilər, psixro-
metrlər və digər cihazların təsviri verilir. Temperaturun, nəmliyin, 
atmosfer tərkibinin tənzimlənmə sxemi təsvir olunur.    
 
4.2.11. Burt (tranşey) altındakı torpaq sahəsinin hesabatı, 
məhsulun burtda yerləşdirilmə planı  
Bu məsələlərin həllində aşağıdakılara diqqət yetirilməlidir: 
-
 
burt sahəsinin seçilməsinə əsas tələblər; 
-
 
mövsümü saxlayıcıların tipinin iqlim şəraiti, torpağın mexa-
niki  tərkibi,  məhsulun  növü  nəzərə  alınmaqla  seçilməsi  və  əsas-
landırılması,  burt  və  tarnşeylərin  mümkün  dərinliyinin  müəyyən 
olunması; 
-
 
burtların (tranşeylərin) ölçüləri. Onların uzunluğu toxumluq 
məhsul üçün 15  metrdən,  ərzaq  və  yem  üçün 20-25 metrdən çox 
olmamalıdır.  
Eninə kəsiyin ölçülərinə görə (eni və hündürlüyü) xüsusi ven-
tilyasiya səthinin hesablanması: 
-
 
məhsulun  növü,  seleksiya  sortu,  təsərrüfat  istiqaməti,  məh-
sulun  keyfiyyəti  və  saxlanmanın  davam  etməsi  nəzərə  alınmaqla 
hesablanır və əsaslandırılır; 

---

~ 211 ~ 
-
 
hesabat aparılır: burtların (tranşeylərin) ventilyasiya sistemi-
nə  və  mailiyyə  düzəliş  nəzərə  alınmaqla;  burtların  (tranşeylərin) 
lazım olan miqdarı; burt meydançası altında torpaq sahəsi.  
Şirəli məhsulların saxlanma rejimi təsərrüfatda becərilən şirəli 
məhsulların  saxlanma  rejimini  təsvir  etmək,  kartof,  tərəvəz  və 
meyvələrin  optimal  saxlanma  şəraitini,  mühitin  xüsusiyyətlərini, 
saxlanan  məhsulda  baş  verən  prosesləri,  saxlanma  üsullarını,  ni-
zamlanan  və  modifikasiya  olunmuş  mühitlərin  yaradılma  metod-
larını göstərməli. 
Saxlanma dövründə məhsul üzərində müşahidələr əsas saxlan-
ma  şəraiti  və  müşahidə  müddətlərinin  metodikasını  verməli  – 
temperatur havanın nisbi rütubəti. Hansı ölçü vasitələri ilə müşa-
hidə  aparılması  barədə  qeydlər  edilməlidir.  Təbii  havalandırılan 
daimi saxlayıcılarda termometrlərin  yerləşmə sxemi, məhsul küt-
ləsində  temperaturun  ölçülmə  nöqtələri,  termometrin  yoxlanma 
qaydası göstərilməlidir. Kartof və tərəvəzlərin vəziyyətinə nəzarə-
tin nəticələri cədvəldə göstərilir (cədvəl 4.13). 
Cədvəl 4.13 
Kartof və tərəvəzin vəziyyətinin müşahidəsi 
Yo
x
lam
a 
m
üd
də
ti
 
Par
tiy
an
ın
 k
ütl
əsi
 
Sax
lan
m
a 
ölçü
sü
 
T  e  m  p  e  r  a  t  u  r , 
0
C 
Ven
tily
asiy
an
ın
 
d
av
am
 etm
əsi
, 
saa
t 
küç
ə 
saxlayıcıda 
topalarda 
Ven
tily
asiy
a 
kan
alın
da
 
m
ərk
əzd
ə 
gir
iş
də
 
1 
2 
3 
4 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tərləmə və xarab olmalara qarşı aparılan mübarizəni  yazmalı. 
Kartofu  saxladıqda  yumruların  analizlərinin  aparılma  dövrü  gös-
tərilməlidir. 
Saxlanmada  planlaşdırılan  itkilər  şirəli  məhsulların  saxlanma-
sında itkilərin ölçü və növləri göstərilməlidir. Məlumatlar cədvəl 
şəklində verilir. İtkilərin azalması üzrə təkliflər verilir. 
Mütləq  qalıq  və  texniki çıxdaş  saxlanan  məhsuldan  götürülən 
nümunələr əsasında müəyyən olunur. 

---

~ 212 ~ 
Burt və tranşeyin tutumu, onlar altındakı sahənin hesablanması 
aşağıdakı qaydada aparılır: 
Burt, yaxud tranşeyin tutumu (m
3
) formulla təyin olunur.  
Yerüstü burt (xəndəksiz) üçün 0=
       
 
 
Xəndəkli burt üçün 0=
       
 
+DŞQ 
burada:  D - burtun uzunluğu, m; 
Ş – burtun eni, m; 
B – burtun hündürlüyü, m; 
Q – xəndəyin dərinliyi, m. 
Əsasından uzunluğu ölçülmüş burtun yerüstü hissəsinin həcmi 
hesablanarkən,  onun  uzunluğu  1  m  az  götürülür.  Burtun  dəqiq 
həcmi  hesablanarkən  havalandırıcı  boruların  tutduğu  həcm  (3-
5%) ümumi həcimdən çıxılır (şəkil 4.1).  
 
 
 Şəkil 4.1. Burt və tranşeylərin yerləşmə sxemi 
1-su axıdıcı arx; 2-yerüstü hissə; 3-xəndək; 4-örtücü 
və müdafiə zonası; 5-yol 
 
Tranşeyin  həcmini  hesablamaq  üçün  onun  uzunluğu  eninə  və 
tərəvəzin hündürlüyünə (dərinliyə) vurulur.  
Burt yaxud tranşeyin həcmini məhsulun həcminə vuraraq onla-

---

~ 213 ~ 
rın tonla tutumu tapılır.  
Məsələn: dərinliyi 0,2 m, uzunluğu 15 m, eni 2 m və yüklənmə 
hündürlüyü  (torpağın  səthindən)  1  m  olan  xəndəkli  burtda  olan 
kartofun  kütləsi  tapılmalıdır.  Burt  3  sovurucu  boruya  və  burtun 
uzununa yerləşmiş havalandırıcı kanala malikdir.  
Yerüstü hissənin tutumu = 
      
 
 14m
3
 
Xəndəyin tutumu = 15·2·0,2=6m
3
 
Burtun ümumi tutumu (həcmi) 14+6=20m
3
 
Bu  həcimdən  havalandırıcı  boruların  tutduğu  həcm  çıxılır.  3 
sovurucu  boru  (hər  biri  0,04  m
3
)  0,12  m
3
,  havalandırıcı  boru  15 
m,  uzunluğa  (1m-0,01m
3
=həcmə  bərabərdir)  malik  olub,  1,5  m
3 
həcm tutur. 
Beləliklə, burada kartofun təmiz həcmi – 20-1,6=18,4 m
3
 olur. 
Burtun 1 m
3
-da 700 kq kartof yertləşməsini nəzərə alsaq, göstəri-
lən 18,4 m
3
-də 13 t kartof yerləşir.  
Burtun (tranşeyin) həcmini bilərək, göstərilən miqdar məhsulu 
yerləşdirmək üçün lazım olan torpaq sahəsini asanlıqla hesablaya 
bilərik.  
Tutaq ki, 600 t Amager kələm sortunu burtda saxlamq üçün la-
zım olan sahə hesablanmalıdır. Uzunluğu 15 m, eni  2,5 m,  yük-
səkliyi 1,5 m, xəndəyin dərinliyi 0,3 m olan 1 burtun tutumu 18,5 
tondur (cədvəl 4.14).  
Burtlar sahədə adətən cüt-cüt yerləşdirilir və hər cütün arasında 
eni 8 m yollar, burtlar arasında isə eni 6 m olan keçidlər qoyulur. 
Əvvəlcə  yuxarıdakı  ölçülərə  malik  1  burtun  tutduğu  sahə, 
sonra 1 ton və nəhayət 600 t məhsul yerləşən burtların tutduğu sa-
hə hesablanır. Yol və keçidlərin eni nəzərə alınmaqla 1 burt üçün 
lazım olan sahə belədir: uzunluğu nəzərə alınmaqla 15+4+3=22m; 
eni  2,5+4+3=9,5  m.  Beləliklə,  1  burtu  yerləşdirmək  üçün 
22·9,5=209 m
2
 sahə tələb olunur.  
Əgər 209 m
2
 sahə tutan 1 burtda 18,5 t kələm yerləşdiyini nə-
zərə  alsaq,  onda  1  t  kələm  üçün  209:18,5=11m
2
,  600  t  üçün  isə 
600·11=6600m
2
 və ya 0,66 ha sahə tələb olunduğunu taparıq.   
Cədvəl 4.14 
Kartof və kökümeyvəlilər saxlanan burt və tranşeylərin ölçüləri 

---