Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

 87
          Yoxlama – test sualları 
 
1.Fiziki tərbiyənin mahiyyəti və məqsədi nədən ibarətdir? 
2.Fiziki tərbiyənin əsas vəzifələri hansılardır? 
3.İbtidai məktəbdə fiziki tərbiyənin vasitələri hansılardır? 
4.«Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin mahiyyəti və başlıca vəzifələri nədən ibarətdir? 
5.«Fiziki tərbiyə  və onun tədrisi metodikası» fənninin tədris fənni olmasını  səciyyələndirən 
xüsusiyyətlər hansılardır? 
6.«Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin elmi fənn olmasını səciyyələndirən xüsusiyyətlər 
hansılardır? 
7.Fiziki tərbiyənin tədrisi prosesində uşaqların hansı anatomik - fizioloji xüsusiyyətlərini nəzərə almaq 
lazımdır? 
8.Fiziki tərbiyənin tədrisi prosesində nəzərə alınmalı hansı psixoloji xüsusiyyətlər vardır? 
9.Fiziki tərbiyənin təlimində hansı elmi-nəzəri şərtləri nəzərə almaq vacibdir? 
10.
 
Fiziki tərbiyə  təlimində istifadə olunan təlim metodları hansılardır və onların tətbiqi mexanizmi 
necədir? 
11.
 
Fiziki tərbiyə təlimində tətbiq olunan pedaqoji prinsiplər hansılardır və bunlardan istifadə olunma 
mexanizmi necədir? 
12.Müasir təlim prinsiplərinin mahiyyəti 
 
 
 
Yaradıcılıq işi üçün təxmini mövzular: 
 
1.Fiziki tərbiyə prosesində müasir təlim metodlarından istifadə. 
2.Fiziki tərbiyənin digər fənlər ilə əlaqəsi. 
3.Fiziki tərbiyənin ümumtərbiyə sistemində yeri. 
 
 
 
 
 

---

 88
III  FƏSİL. FİZİKİ TƏRBİYƏ ÜZRƏ PROQRAMLAR 
VƏ TƏDRİS PLANLARI 
 
P   L   A   N 
 
1.Çar Rusiyasında məktəb tədris planlarında fiziki tərbiyənin qoyuluşu. 
2.Sovet hakimiyyəti illərində  məktəb bədən tərbiyəsi proqramları  və  tədris planları (1920-
1991). 
3.Müstəqillik dövründə bədən tərbiyəsi proqram və tədris planları (1992-ci ildən başlayaraq). 
4.Xarici ölkə məktəblərində fiziki tərbiyə üzrə proqram və tədris planları. 
 
                      Ə D Ə B İ Y Y A T 
 
1.
 
H.Əhmədov. XIX əsr Azərbaycan məktəbi. Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1985-ci il. 
2.
 
B.Quliyev, H.Məmmədov. Bədən tərbiyəsi proqramları 60 ildə. «Məktəbdə  bədən 
tərbiyəsi» məcmuəsi, 1979-cu il, № 6. 
3.
 
Səkkizillik və orta məktəb proqramları. Bədən tərbiyəsi (I-XI siniflər üçün), Bakı, 1981-ci 
il. 
4.
 
İbtidai sinif müəlliminin stolüstü kibatı. Buraxılışa məsul professor Y.Kərimov. Bakı, 
2001-ci il. 
5.
 
Orta ümumtəhsil məktəblərinin V-XI sinifləri üçün bədən tərbiyəsi proqramları, Bakı, 
1996-cı il. 
 
                               
 

---

 89
III FƏSİL.   FİZİKİ TƏRBİYƏ ÜZRƏ PROQRAMLAR VƏ TƏDRİS 
PLANLARI 
 
3.1. Müxtəlif dövrlərdə tətbiq olunan proqram və tədris 
planlarının mahiyyəti, vəzifələri və vasitələri 
              Ümumtəhsil məktəblərində fiziki tərbiyə sahəsində qarşıda duran müasir tələbləri lazımi 
səviyyədə  həyata keçirmək üçün ilk növbədə onun keçmiş olduğu tarixi yola nəzər salıb müsbət 
cəhətlərindən istifadə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Xüsusn fiziki tərbiyənin məzmunu, təşkili forma və 
üsullarını, burada milli fiziki tərbiyə vasitələrinin tutduğu yeri araşdırmaq olduqca vacibdir. Həmin 
məqsədlə qabaqcıl məktəb təcrübəsini öyrənib ümumiləşdirmək, proqram və  tədris planlarının tarixi 
inkişafını izləyib təhlil etməklə onları daha da təkmilləşdirməyin imkan və yollarını müəyyənləşdirmək 
zəruridir. Bu bir çox cəhətdən, o cümlədən yeni ictimai şəraitin tələbləri, həbelə proqramda Azərbaycan 
milli xüsusiyyətlərinin, coğrafi  şəraitin nə  dərəcədə  nəzərə alınmasını öyrənmək, təhlil etmək, nəticə 
etibarı ilə şagirdlərin fiziki tərbiyəsinin milli zəmində təkmilləşdirilməsi və s. baxımdan xüsusi əhəmiyyət 
kəsb edir. Bunları nəzərə alıb, Azərbaycan  və əldə etmiş olduğumuz bəzi xarici ölkə məktəblərinin tədris 
planları və proqramlarının təhlilini aparırıq. 
              70-ci  illərdə  mərhum H.N.Məmmədov və müəllifin namizədlik dissertasiyasının mövzusu 
baxımından proqram və  tədris planlarının təhlili tədqiqat obyektinə çevrildiyini, hər iki müəllifin 
tədqiqatının nəticəsi kimi birgə yazmış olduqları  məqalədə
96
 bu məsələ müəyyən dərəcədə öz əksini 
tapmasına baxmayaraq, yeni mövzu və müasir tələblər baxımından onun təhlilini vacib sayırıq.  Son 30 il 
ərzində mövcud  proqram və  tədris planlarının  tədqiqat  
obyektinə çevrilmədiyi də  nəzərə alınsa, həqiqətən bu sahədə  təhlil (tədqiqat) və ümumiləşdirmələr 
aparılmasına nəticə olaraq konkret qənaətə gəlinməsinə çox böyük ehtiyac duyulur.  
    Bədən tərbiyəsi proqramlarının tarixini 3 mərhələyə bölmək olar: 1. Sovet hakimiyyətinə qədər; 2.  
Sovet hakimiyyəti illərində; 3. Müstəqillik dövründə. 
   Əvvəlcə  XIX əsr Azərbaycan məktəbində problemlə əlaqədar bəzi məqamlara istinad edək. 
 
1.1. Çar Rusiyasında məktəb tədris planlarında 
fiziki tərbiyənin qoyuluşu 
              Tarixi keçmişimizin qara səhifələrindən biri olan 1813-cü il oktyabr ayının 13-də İranla Rusiya 
arasında bağlanmış Gülüstan müqaviləsinə  əsasən vahid Azərbaycan parçalanmış, ikiyə bölünmüşdür.  
Şimali Azərbaycan Rusiyanın, Cənubi Azərbaycan isə İranın tərkibinə daxil edilmişdir. 
          Şimali Azərbaycan həmin vaxtdan çar Rusiyasının əyalətlərindən birinə çevrilmiş və müstəmləkəsi 
olmuşdur. Həmin illərdə Azərbaycan bir sıra iztirablarla qarşılaşmış, onun mədəniyyəti, inkişafı 
dözülməz vəziyyətə düşmüşdür. 
        Çar  Rusiyası XVIII-XIX  əsrlərdə  və XX əsrin  əvvəllərində ölkəsinin mənafeyinə uyğun 
Azərbaycanın Bakı, Gəncə, Qazax, Şuşa və başqa bu kimi iri şəhərlərində ibtidai təhsil verən məktəblər 
açmışdır. 
         Moskvadan göndərilmiq tədris planları və s. materialları nəzərdən keçirdikdə məlum olur ki, bədən 
tərbiyəsi fənn kimi ora daxil edilməmiş, sadəcə olaraq gimnastika, oyunlar, əyləncələr  adı altında tədris 
planında öz əksini tapmışdır. Bu sahədə  işlər dərs formasında deyil, gəzinti, fəal istirahət, sağlamlıq 
nöqteyi-nəzərindən həyata keçirilmişdir. Həmin dövrlərdə  məktəblilər üçün bədən tərbiyəsi proqramı 
olmamışdır. XIX əsrə aid  aparılmış tədqiqatlardan 
97
  məlum olur ki, 1886-cı il
 
məktəb nizamna- 
 
                                                 
96
 
.Б.С.Гулийев вя Щ.Н.Мяммядов. Бядян тярбийяси програмлары 60 илдя. «Мяктябдя бядян тярбийяси» мяъмуяси, 
1979, №6. 
 
97
 
Щ.Ящмядов. ХЫХ яср Азярбайъан мяктяби. Бакы, «Маариф»няшриййаты, 1985. 
 

---