Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Sovet hakimiyyəti illərində məktəb bədən tərbiyəsi proqramları və tədris planları (1920-1991)
90 məsindən sonra bütün təhsil müəssisələri və pansionatlar daha da genişləndi. Pansionatlarda tərbiyə xüsusən yeniyetmələrə əqli əməkdən sonra bir növ istirahət verməklə bərabər, onların əxlaqına təsir göstərmək, yeni istedadlar meydana çıxarmaq məqsədilə… gimnastika ... oyun və musiqi təşkil olundu. 1871-ci ildə yaranan Bakı iki sinifli şəhər ibtidai məktəbin tədris planına gimnastika da daxil oldu. Sonralar yaranmış müxtəlif sinifli şəhər məktəblərinin hamısında gimnastika fənn kimi təsdiq edildi. Bunun və başqa görülmüş tədbirlər nəticəsində şəhər məktəblərində şagirdlərin sağlamlığının möhkəm olması müşahidə olunmuşdur. Qori seminariyasında da gimnastika fənn kimi tədris edilirdi. Rusiya XMN 1 və 2 sinifli normal kənd məktəbləri proqramları əsasında işləyən xalq məktəblərində ümumtəhsil fənlərindən başqa, məktəblərin bəzilərində müəllim istək və arzu etdiyi, həmçinin bacarmasından asılı olaraq gimnastika da keçirilirdi. 1895-ci ilin məlumatına görə Gəncə quberniyasındakı kənd məktəblərindən 46-da gimnastika təşkil olundu. XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Azərbaycan ərazisində dəmir yolu məktəbləri açılmağa başlandı. Bu məktəblərin tədris planında vəsait imkanı olarsa, oğlanlar üçün gimnastika və s. məşğələlər keçmək tövsiyə edilirdi. Həmin illərdə qadın təhsili nə qədər mərhumətlər içərisində olsa da, onların sağlamlığına müəyyən diqqət vardı. Bakı «Müqəddəs Nina» məktəbi əsasında 1874cü ildə yaradılmış qızlar gimnaziyasının tədris planına bədən tərbiyəsi və oyun daxil edilməsə də, o, sinifdənkənar məşğələ formasında təşkil olunmuşdur. 1875-ci ildə yaranmış Şuşa qızlar məktəbinin tədris planına gimnastika bir fənn kimi daxil edilməsə də, valideynlərin arzusundan asılı olaraq pulsuz keçirilirdi. Göründüyü kimi, XIX əsrdə, habelə XX əsrin əvvəllərində tədris müəssisələrinin tədris planına gimnastika tədris fənni kimi daxil olmuşdur. Ondan şagirdlərin tərbiyəsində bir vasitə kimi istifadə edilir, zehni işdən sonra isə istirahət növü kimi həyata keçirilirdi. Lakin bu illərdə Azərbaycan məktəblərində şagirdlərin fiziki tərbiyəsinə aid xüsusi proqramlar yaranmamış, bəzi məktəblərin tədris planına daxil edilməmiş və yaxud da sinifdənkənar məşğələ formasında müəllimlərin bacarığı nəzərə alınmaq və valideynlərin arzusu ilə təşkil edilmişdir. Buna görə də fiziki tərbiyə həmin dövrdə məzmunu, təşkili forma və təlimi üzrə öz inkişaf səviyyəsini tapa bilməmişdi. 1.2. Sovet hakimiyyəti illərində məktəb bədən tərbiyəsi proqramları və tədris planları (1920-1991) 1920-ci ildən başlayaraq Azərbaycan sovet məktəblərində bədən tərbiyəsi və idman üzrə müsbət dəyişikliklər baş vermiş ölkənin müdafiəsi, əməyə hazırlıq və əmək məhsuldarlığının yüksədilməsi üçün diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu sahədə xüsusi proqramlar tərtib etmək məqsədilə elmi Şura təşkil olunmuş və s. tədbirlər həyata keçirilmişdir. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduğu ilk tədris ilində (1920-1921-ci tədris ili) I dərəcəli məktəbin qruplarının hər birində həftədə 2 saat bədən tərbiyəsi dərsi keçirilməsi nəzərdə tutulurdusa, sonralar axırıncı II qrupda (IV-V) 1 saat azaldıldı. II dərəcəli məktəblərdə tədris yükü isə 1 saat planlaşdırıldı. I-II qruplarda (II dərəcəli məktəb) isə sonralar dərslər həftədə 1 saatdan 3 saata qədər çatdırılsa da, qalan qruplarda saatların miqdarı əvvəlki qədər saxlanıldı. 1923-cü ildə ilk dəfə olaraq bədən tərbiyəsi proqramları çap olmuş, təcrübi materiallarla yanaşı, müəllimlərə müəyyən istiqamət və göstərişlər verilmişdir. Həmin proqram sabit deyil, müvəqqəti qəbul edilmiş, yeri gəldikdə müəllimə proqram materiallarında bəzi dəyişikliklər etmək tövsiyə olunmuşdu. Mərkəzi İcra Komitəsinin yanında yaradılmış Ali Bədən Tərbiyəsi Komissarlığı gimnastika və oyun dərslərinin geniş yayılması üçün yerli sovetlərə bütün məktəblərin hər bir sinfində belə dərslərin tədris cədvəlinə daxil olunmasını məsləhət görmüşdü. Həmin vaxtda «Məktəbdə fiziki tərbiyənin metodikasının əsasnaməsi» təsdiq edildi ki, burada da uşaqların müvafiq yaş xüsusiyyətləri nisbətən nəzərə alınmaqla tədris məşğələsi üçün vəzifələr və vasitələr müəyyənləşdirilmişdir. Bunlar 7-9 yaşlı məktəblilər üçün mütəhərrik oyunlar, gimnastika, 9-12 yaşlılar üçün isə qaçış, hopanma və atmalardan ibarət idi. Proqrama gimnastika, yüngül atletika, futbol, basketbol üzrə təcrübi materiallar, habelə «İki kor», «Şəhərcik», «Quldurlar», «Bondar» və s. mütəhərrik oyunlar daxil edildi. Bu illərdə kompleks məktəb proqramları hazırlanıb nəşr edilsə də, digər fənlərlə fiziki tərbiyə arasında əlaqə yaradılmadı. 1923-1924-cü illərdə müxtəlif tədris fənlərinin məzmununu əhatə etməklə kompleks təlim məktəb proqramları hazırlanmışdır. Lakin vahid təlim kompleksinə digər fənlərlə fiziki tərbiyənin arasında əlaqə yaradılmamışdır. 1924-1925-ci illərdə I vəII dərəcəli məktəblərdə fiziki tərbiyə 91 məsələlərini həll etmək məqsədi ilə fiziki tərbiyə üzrə komissiya yaradıldı. Komissiya fiziki tərbiyənin bioloji əsaslarını, gigiyenaya dair təhsil məsələsi və onların gün ərzində rejimi, təbiətin təbii qüvvələrindən istifadə etməklə gigiyenik vərdişlərə alışma, oyun və gimnastikanın yeri, istiqaməti və əsas məzmunu müəyyən olundu. Bundan əlavə, ibtidai sinif şagirdləri üçün idman əyləncələrinin ritmik hərəkətlərin məzmunu və s. aydınlaşdırıldı. Bütün bunların əsasında 1927-ci ildə I dərəcəli 98 , 1928-ci ildə isə II dərəcəli 99 məktəblərin Ümumittifaq üzrə ilk vahid bədən təbiyəsi proqramı qəbul edildi. I dərəcəli məktəblərdə bədən tərbiyəsi dərslərinin 6 mərhələdə, II dərəcəli məktəblərdə isə 8 mərhələdə aparılması tövsiyə edilmişdir. Həmin proqramlarda nöqsanlar da vardır: məütəhərrik oyunlar yaşa görə seçilməmişdi, qruplarda keçiriləcək hərəkətlər göstərilməmiş, müəllimə istədiyi hərəkəti keçmək ixtiyarı verilmiş, ritmik hərəkətlər, mahnı, rəqs və s. plansız tərtib olunmuşdu. II dərəcəli məktəbin proqramında təxmini dərs sxemi verilmişdi. Təəssüf ki, dərslərin sxeminin standart olmasını bu proqramların qüsuru hesab etmək olar. Onun regional xarakter daşımaması və Azərbaycan SSR ümumtəhsil məktəblərində eyni ilə tətbiqi də çatışmaz cəhətlərdəndir. Bu illərdə məktəblilərin fiziki tərbiyəsi dərs, sinifdənxaric və məktəbdənkənar məşğələlər, ekskursiya, gəzinti, yürüşlər və s. formalarda təşkil olunurdu. İkinci dərəcəli proqramın I dərəcəli proqrama nisbətən üstün cəhətləri çoxdur. Təəssüf ki, hər iki proqramda fiziki tərbiyənin ümumi təhsil vəzifəsi qiymətləndirilməmiş, Lesqaftın fiziki təhsil irsinə laqeyd münasibət göstərilmişdir. 1933/34-cü dərs ilində əvvəlcə I-VII siniflər 100 , 1934-cü ilin mart ayında isə VIII-X siniflər üçün yeni bədən tərbiyəsi proqramı tərtib edilmişdir. Yeni proqram əvvəlki (1927-1928-ci illərdəki) proqramdan çox az fərqlənirdi. Proqramda hər sinif üçün ayrıca tədris materialı verilmişdir ki, bu məktəbliləri «Əməyə və SSRİ-nin müdafiəsinə hazıram» nişanı normalarını ödəməyə hazırlayırdı. Proqramda ilk dəfə bütün siniflər üçün tədris normaları müəyyənləşdirilmişdir. Tədris normaları «ƏMO» və «ƏMH» kompleksi normativlərinə uyğun tərtib edilmiş, normalar siniflər üzrə, lakin oğlan və qızlar üçün ayrıca verilmişdir. Təəssüf ki, onların yerinə yetirilməsi üçün vahid prinsip göstərilmir. I-IV siniflərdə tərbiyəedici hərəkətlər və mütəhərrik oyunlara az yer verilməsi də proqramın qüsurlarındandır. Proqramda gigiyena ilə yanaşı, təhsil vəzifələri də qarşıya qoyulmuşdur. Nəzəri məlumatlar ilk dəfə olaraq, həmin proqrama daxil edilməklə, fiziki tərbiyənin mühüm vəzifələrindən birinə çevrildi. Lakin məlumatların hərəkətin hansı növləri üzrə veriləcəyi, onun vəzifələri, məzmunu konkretləşdirilməmişdir. 1935-ci ildə bədən tərbiyəsi proqramı 101 tərtib edildi. Proqramda fiziki hərəkət bölmə materialları ilə bərabər, oyun və «ƏMHO» nişanı kompleksi normaları verilmiş və bu hər bir sinif üçün konkretləşdirilmişdir. Lakin 1934-cü ildə azad hərəkətlər və əleyhiqazdan istifadə etmək normaları əlavə edilmişdir və s. Mütəhərrik oyunlar ibtidai siniflərdə əsas yer tutsa da, bu oyunlar haqqında metodiki göstərişlər, alətlərdə hərəkət etmək məqsədilə və hərəkətin yerinə yetirilməsi qaydası haqqında məlumat verilməmişdir.Həmin proqrama fiziki tərbiyə üzrə nəzəri məlumatlar daxil edilmişdir. Lakin məlumatlar siniflər üzrə bölünməmiş, mövzuların seçilməsinə və keçirilməsinə ayrılan vaxta görə müəyyən nöqsanlara yol verilmişdir. Məsələn, 4 sinifdə nəzəri məlumata cəmi hər rübdə 2 dəfə 5 dəqiqəlik vaxt ayrılmışdır ki, bu da il ərzində 40 dəqiqə edir. Bədən tərbiyəsi proqramları 102 1937-ci ildə yenidən dəyişilmişdir. 1935-ci ildəki tədris normaları dəyişmədən saxlanılmışdır. Nəzəri məlumatlar siniflər üzrə bölünməmiş, bu sahədə təlimatı-göstəriş verilməmişdir. Onun ancaq ikinci və üçüncü rübdə dərslərin birində verilməsi məsləhət görülmüşdür. 98 Программы и методические записки единой трудовой школы. Гос.издателство, 1927 г. 99 Программы и схемы уроков физ.воспитанийа в школах. 1-П ст.Азгиз-Баку,1928. 100 Программы началной школы. Азернешр, Баку, 1933. 101 Ибтидаи вя орта мяктябляр програмлары. Азярняшр.Бакы,1935 102 Программы средней школы. Изд-во НКП-проса РСФСР,1937. «Физической культуры». Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|