Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

L
K
3
3
3
1
2
2
1
0
1
1
1
2
3
1
2
1
2
1
2
























;
X
X
X
X
X
X
H
;
K
X
X
X
X
X
X
H
1
2
1
2
1
2
3
1
2
1
1
2
1
2
2
2
3
3
2













---

175 
Burada 
H
və 

L
quyunun şaqul üzrə dərinliyi və lülənin 
şaquldan uzaqlaşması; 
1

və 


2
zenit bucağının intensiv 
artırılma (İART) və azalma (AZ) intervallarının sonundakı 
qiymətləri; 

3
2
1
0
X
,
X
,
X
,
X
intensiv artırılma (istiqamətlən-
dirilmiş QKAH ilə həyata keçirilir), az intensiv artırılma (istiqa-
mətləndirilməmiş QKAH ilə həyata keçirilir), stabilləşdirilmə 
və azaldılma intervallarının başlanğıclarında quyunun şaqul 
üzrə dərinlikləridir. 
;
K
K
H
X
;
K
K
X
X
;
K
X
X
3
2
0
3
2
1
0
1
2
1
1
0
1
















,
K
K
Y
L
C
;
d
;
K
K
K
X
H
b
;
d
C
d
b
d
b
K
3
2
2
2
2
1
1
1
3
2
1
3
3
2
2
1
1
0
1
1
1
2
1
2
1
1
1
0
2
1
1





























Burada 



1
istiqamətləndirilmiş QKAH ilə qazılan 
intervalda zenit bucağın artırılma intensivliyinin dəyişməsinin 
orta qiymətidir; 





3
2
,
istiqamətləndirilməmiş QKAH ilə 
qazılan 
intervallarda 
zenit 
bucağının 
intensivliyinin 
dəyişməsinin orta qiymətidir. 
Ayrı-ayrı intervallarda zenit bucağının cari qiyməti 
x

, 
inhirafı 
x
Y
və lülənin uzunluğu S
x
, cədvəl 7.1-də verilmiş 
düsturlarla təyin olunur. 
Misal 1. 
Maili quyunun layihə profilini aşağıdakı 
verilənlərə əsasən hesablayaq: 
m
H
,
m
X
,
m
X
,
m
X
,
m
X
1480
1180
780
280
180
3
2
1
0






---

176 
0
2
0
1
10
8
100
250







,
,
m
X
,
m
L
Başlanğıc verilənlərdən istifadə edərək təyin edirik: 
1763
0
10
1405
0
8
2
2
1
1
,
tg
tg
K
,
tg
tg
K








m
ln
X
H
ln
X
H
X
H
H
1319
1180
1480
1180
1480
1180
1480
3
3
3
1









m
,
,
K
X
X
X
X
X
X
H
7
40
1405
0
3
780
2
280
280
780
280
780
3
2
1
2
1
1
2
1
2
2























дяг.с
1
13
2319
0
2319
0
780
7
210
1319
1319
1480
1763
0
7
250
0
7
180
280
2
1405
0
2
7
210
3
280
2
780
280
780
280
780
3
2
2
2
3
1
2
1
2
1
0
1
1
1
1
2
1
2
1
2
3
,
,
arctg
arctgK
.
,
H
,
X
H
H
H
H
H
K
Y
L
K
m
,
,
X
X
K
Y
m
,
X
X
X
X
X
X
H









































---

177 
Cədvəl 7.1.
Maili quyu profilinin hesablanmasında lazım olan düsturlar 
Profilin intervalları 
Quyunun dərinliyi, m 
Zenit bucağı, dər. 
Lülənin üfqi yerdəyişməsi, m 
Şaquli xətt 
üzrə 
Lülə üzrə 
1 
2 
3 
4 
5 
Zenit bucağının intensiv artırılma 
intervalı (istiqamətləndiril-miş 
QKAH) 
X
0

X

X
1 



















)
Ê
ëí(à
Ê
à
Õ
Õ
Õ
õ
Ñ
1
0
1
1
0
2
0
0
2
1
1
0
К
а














0
1
0
1
Õ
Õ
Õ
Õ
Ê
àðúòý
õ
α


0
1
2
0
2
1
Õ
Õ
Õ
Õ
Ê
õ
É




Zenit bucağının az intensivliklə 
artırılma intervalı 
(istiqamətləndiril-məmiş QKAH) 
X
1

X

X
2 


2
õ
α
Δх
õ
α
úîñ
ΔХ
Δх)
(õ
Ñ
õ
Ñ




100


Х









á
Õ
à
àðúòý
õ
α
2
3










2
1
2
2
3
1
Õ
Õ
Ê
Ê
α
ú
Õ
á
Õ
à
õ
É





3
2
1
3
1
Õ
à
Ê
á




1
3
1
1
Õ
á
Õ
à
É
ú





Zenit bucağının stabilləşdirilmə 
intervalı 
X
2

X

X
3
2
2
õ
Ñ
úîñ
α
Õ
Õ
õ
Ñ



a
x
= a 
)
Õ
(Õ
Ê
õ
É
õ
É
2
2




Zenit bucağının azalma intervalı 
X
3

X

H 


2
õ
α
Δх
õ
α
úîñ
ΔХ
Δх)
(õ
Ñ
õ
Ñ




100


Х








Á
Õ
Ä
àðúòý
õ
α
D = H 

(K
2
-B) 
3
3
2
Õ
Ù
Õ
Ê
Ê
Ù
Á







Õ
Ù
Á
Õ
Ù
ëí
Ä
Ë
õ
É







---

178 
Daha sonra cədvəl 10.1.- dəki ifadələrdən istifadə ilə təyin 
edirik 




.
m
,
B
K
H
D
;
,
X
H
X
K
K
H
B
,
X
b
X
a
Y
c
;
,
X
a
K
b
,
X
X
K
K
a
,
K
a
07
324
10
26
4
8
29
127
0
3
10
75
5
3
01
1
1
2
2
3
3
2
1
2
1
1
2
1
1
8
2
1
2
2
1
2
1
0


































X
X
Y
,

və 
X
S
kəmiyyətlərinin cari qiymətləri hər 

X 
metrdən bir quyu qazılması üçün cədvəl 7.1-də göstərilmiş 
ifadələrlə aşağıdakı kimi təyin olunur. 
İstiqamətləndirilmiş QKAH ilə zenit bucağının artırılma
intervalında (180 – 280m)
дяр
8
180
280
180
280
8
0
1
0
1
























tg
arctg
X
X
X
X
K
arctg
X










m
,
,
,
ln
,
,
K
ln
K
X
X
X
S
m
,
,
,
Х
Х
Х
Х
К
Й
X
Х
4
280
1405
0
01
1
1405
0
1
01
1
2
180
280
180
1
2
0
7
100
2
1405
0
180
280
180
280
2
1405
0
2
1
0
1
0
0
1
0
0
1
2
0
1







































---

179 
İstiqamətləndirilməmiş QKAH ilə zenit bucağının 
artırılma intervalında (280-380 m)


m
X
m
X
100
380




olduqda 




2
4
381
S
яр
6
8
3
X
2
X
X
X
X
X
X
cos
,
X
S
d
,
b
X
a
arctg


















Sonrakı hesablamalar cədvəl 7.1-də verilmiş müvafiq 
ifadələrlə hesablanır. 
Hesablamanın nəticələri cədvəl 7.2-də göstərilmişdir. 
Misal 2. 
1-ci misalda verilmiş qiymətlərdən və 
2
1
10
14
0
100
дяр
8






,
м
rad/m; 
3
2
10
1744
0
100
дяр
1






,
м
rad/m; 
istifadə edərək, maili quyu profilini hesablayıb, b
1
, d
1
, C
1
və K
0
əmsallarının qiymətlərini uyğun düsturlara əsasən təyin edirik: 
3
3
10
1744
0
100
дяр
1






,
м
m
11468
1
1
a
m
3017
K
K
K
X
H
b
3
2
1
3
3
2
2
1
1
0
1




















---

180 
Cədvəl 7. 2 
Maili quyunun layihə profili 
Quyunun dərinliyi, m 
Zenit bucağı, dər 
İntervalın 
sonunda 
inhiraf, m 
şaquli 
xətt 
üzrə, m 
lülə üzrə,
m 
intervalın 
sonunda 
(dər) 
intervalda 
artırılma, 
dər. 
1 
2 
3 
4 
5 
Əyri lülənin qazılma dərinliyi – 180 (m) 
İstiqamətləndirilmiş QKAH ilə qazımada zenit bucağının 
artırılma intervalı 
180. 
180.0 
0. 
0. 
0. 
280. 
280.3 
8.0 
8.0 
7.0 
İstiqamətləndirilməmiş QKAH ilə qazımada zenit bucağının
artırılma intervalı 
280. 
280.3 
8.0 
0. 
7.0 
380. 
381.4 
8.6 
0.6 
21.6 
480. 
482.6 
9.5 
0.8 
37.5 
580. 
584.2 
10.5 
1.0 
55.1 
680. 
686.1 
11.7 
1.2 
74.7 
780. 
788.5 
13.1 
1.4 
96.6 
Zenit bucağının sabit saxlanılma intervalı 
780. 
788.5 
13.1 
0.0 
96.6 
880. 
891.1 
13.1 
0.0 
119.8 
980. 
993.8 
13.1 
0.0 
143.0 
1080. 
1096.4 
13.1 
0.0 
166.2 
1180. 
1199.1 
13.1 
0.0 
189.4 
Zenit bucağının azalma intervalı 
1180. 
1199.1 
13.1 
0.0 
189.4 
1280. 
1301.5 
11.9 
1.2 
211.5 
1380. 
1403.5 
10.9 
1.0 
231.6 
1480. 
1505.2 
10.0 
0.9 
250.0 

---

181 


m
777
K
K
Y
L
2
C
3
2
2
2
2
1
1
1










m
K
K
H
X
m
K
K
X
X
m
K
X
X
d
C
d
b
d
b
K
1200
780
280
2254
,
0
3
2
0
3
2
1
0
1
2
1
1
0
1
1
2
1
2
1
1
1
0





















Sonra isə 
x
X
X
L
,
Y
,

və 
X
S
kəmiyyətlərinin cari
qiymətlərini 1-ci misaldakı hesabata uyğun olaraq təyin edirik.
Səmərəli maili quyu profilini aşağıdakı cədvəldə verilmiş 
ilkin məlumatlara əsasən Azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye 
Univercitetinin Neft və qaz mühəndisliyi (keçmiş “Neft və qaz 
quyularının qazılması”) kafedrasının əməkdaşları tərəfindən 
hazırlanmış proqrama əsasən kompyüterdə hesabat aparılmış və 
hesabatın nəticələri aşağıda göstərilmişdir. 

---

182 
Verilmiş dərinliklərə görə beşintervallı maili quyu profilinin hesablanmasına aid ilkin məlumatların 
siyahısı 
Quyunun şaqul üzrə dərinliyi,m 
Quyu-nun 
layihə
inhirafı 
Zenit 
bucağı,dərəcə 
Profilin intervallar üzrə hesablama 
addımı,m 
Başlan-
ğıc 
əyilmə 
nöqtəsi(
şaquli 
hissə) 
İstiqamətlə
ndirilmiş 
QKAH ilə
qazıma-da 
zenit 
bucağı-nın 
artırılma 
intervalı-
nın sonunda 
İstiqamətlən-
dirilməmiş 
QKAH 
ilə
qazımada 
zenit 
bucağının 
artırılma 
intervalının 
sonunda 
Zenit buca-
ğının sabit 
saxlan-ma 
intervalı-
nın sonunda 
Layihə üzrə 
İntensiv 
artırılma 
intervalını
n sonunda 
Azalma 
interva-
lının 
sonunda 
Zenit 
bucağı-
nın 
intensiv 
artırılma 
interva-
lında 
Zenit 
bucağının 
az inten-
sivliklə 
artırılma 
interval-
ında 
Zenit 
bucağı-
nın sabit 
saxlan-
ma 
interva-
lında 
Zenit 
bucağı-
nın 
azalma 
interva-
lında 
X0
X1
X2
X3
H 
A 
AL1 
AL2 
ŞN 
ŞAN 
ŞST 
ŞSP 
400 
700 
1300 
2000 
2500 
400 
8 
7 
50 
100 
100 
100 

---

183 
Layihə profilinin hesabatdan alınan nəticələri 
Şaquli 
Proyeksiya, m 
Zenit bucağı, dər. 
Üfqi proyeksiya, 
m 
Dərinlik,m 
400 
0 
0 
400 
450 
1 
1 
450 
500 
3 
2 
500 
550 
4 
5 
550 
600 
5 
9 
601 
650 
7 
15 
651 
700 
8 
21 
701 
700 
8 
21 
701 
800 
9 
36 
802 
900 
10 
52 
903 
1000 
11 
70 
1005 
1100 
12 
89 
1107 
1200 
13 
111 
1209 
1300 
14 
135 
1312 
1300 
14 
135 
1312 
1400 
14 
160 
1415 
1500 
14 
185 
1518 
1600 
14 
210 
1621 
1700 
14 
235 
1724 
1800 
14 
259 
1827 
1900 
14 
284 
1930 
2000 
14 
309 
2033 
2000 
14 
309 
2033 
2100 
12 
333 
2136 
2200 
11 
353 
2238 
2300 
9 
371 
2340 
2400 
8 
387 
2441 
2500 
7 
400 
2542 

---

184 
Layihə profili 

---

185 
7.7. Üfüqi quyu profillərinin layihələndirilməsi. 
Üfüqi quyu (ÜQ) profilini layihələndirmək üçün əvvəlcə 
quyu profilinin tipini və konfiqurasiyasını təyin etmək lazımdır.
Bunun müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi üçün ayrı-ayrı 
intervallar üzrə qazıma kəmərinin aşağı hissəsinin düzgün 
seçilməsi, 
qazıma 
və 
qoruyucu 
kəmərlərin 
müxtəlif
gərginliklərə hesablanması, onların lülə içərisində hərəkət etmə 
qabiliyyəti və s. təyin edilməlidir. 
Üfüqi
 
quyu
o quyulara deyilir ki,məhsuldar layda açdığı 
intervalın uzunluğu layın qalınlığından iki dəfədən az olmasın 
(şəkil 7.4).
Şəkil 7.4 Üfüqi quyu profili. 
 
Üfüqi quyuların üstün cəhətləri: 
1. Quyuların ümumi sayını azaldır.
 
2. Yatağın işlənmə sisteminin optimal olması və 
flyüidlərin daha intensiv axması hesabına karbohidrogenlərin 
çıxarılma dərəcəsinin artması.
 

---

186 
3. Drenaj zonasının və süzülmə səthinin artması hesabına 
quyunun debitinin artması.
 
4. Çıxarılan hər bir ton neftə qoyulan xüsusi kapital 
qoyuluşunun azalması.
 
Məhsuldar layın sonrakı işləmələrində üfüqi quyuların 
üstünlükləri: 
• Yatağın məhsuldarlığının bərpası və bəzi hallarda 
yüksəldilməsi. 
• Neftin sulaşmasının azalması. 
• Flyüidlərin intensiv axması məqsədilə laya aktiv təsir 
etmə dərəcəsinin artması. 
• Lay təzyiqinin saxlanılması üçün qazılmış vurucu 
quyuların effektivliyinin artması. 
Üfüqi quyuların ətraf mühitin qorunmasına sərf olunan 
vəsaitin azalması hesabına üstünlükləri: 
• Torpağın təcrid olunması; 
• Yerüstü və yeraltı suların neft məhsulları və kimyavi 
reagentlərlə çirklənməməsi; 
• Mühəndis komunikasiya tikintilərinin azalması; 
• Tullantıların həcminin azalması; 
• Turşu emalı, layın yarılması və istilik təsiri zamanı 
ətraf mühitə təsirinin azolması. 
Üfüqi quyuların çatışmayan cəhətləri 
• Ayrı-ayrı quyularda metr həcminin artması. 
• Bir metr quyunun qiymətinin yüksəlməsi. 
• Eyni uzunluqda olan üfüqi quyu lüləsinin effektivliyi 
(debit) şaquli quyu lüləsinə nisbətən azdır. 
• İstismar prosesində üfüqi quyunun debiti şaquli quyuya 
nisbətən daha intensiv azalır, ancaq məhsul yığımı artır.
Üfüqi quyu profilillənin əyrilik radiuslarına görə təsnifatı 
(şəkil 7.5): 
Xarici ölkələrdə üfüqi quyu (ÜQ) profillərinin lülənin 
şaquli 
intervalından 
üfüqi 
intervala 
keçdikdə 
əyrilik 

---

187 
radiusundan asılı olaraq təsnifatı qəbul olunmuşdur. Əyrilik 
radiusları aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
 
- böyük əyrilik radiuslu; 300 – 900 m-ə (quyu lüləsinin 
əyrilik intensivliyi 0,6 – 2 dər/10 m uyğun gəlir);
 
- orta əyrilik radiuslu; 50 – 300 m-ə (quyu lüləsinin 
əyrilik intensivliyi 2 – 10 dər/10 m uyğun gəlir);
 
- kiçik əyrilik radiuslu; 6 – 12 m-ə (quyu lüləsinin əyrilik 
intensivliyi 5 – 10 dər/m -ə uyğun gəlir).
 
a b c 
 
Şəkil 7.5 Üfüqi quyuların sxemi 
a, b, c – uyğun olaraq böyük, orta və kiçik əyrilik radiuslu 
quyular. 

---

188 
Əyrilik radiusunun hər bir kateqoriyasına üfüqi intervalın 
müəyyən uzunluğu uyğun gəlir. Belə ki, əyrilik radiusu böyük 
olan ÜQ qazılan zaman üfüqi intervalın uzunluğu 600 – 1500 
m, əyrilik radiusu orta qiymətlər həddində olduqda 450 – 900 
m, kiçik olduqda 90 – 225m-ə çata bilər. ÜQ profillərinin belə 
təsnifatı quyu lüləsinin əyrilik intensivliyinin müəyyən 
qiymətini təmin etmək üçün müxtəlif tipli qazıma alətindən və 
qazıma üsulundan istifadə olunmasına əsaslanmışdır. Belə ki, 
əyrilik radiusu böyük olan ÜQ reallaşdırılması üçün adi rotor 
üsulundan istifadə etmək olar. Orta radiuslu əyriliyi olan ÜQ 
qazılması üçün istiqamətləndirilmiş, istiqamətləndirilməmiş və 
daim təkmilləşdirilən quyudibi quruluşları tətbiq edirlər. Əyrilik 
radiusu kiçik olanda xüsusi texnika və texnologiyadan istifadə 
olunur.