Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

Misal 1.
Aşağıdakı şərtlərdə rəqqas tipli (şaquli)alətin 
uzunluğunu hesablayın. 
Altında qazıma aparılacaq qoruyucu kəmərin diametri – 
245 mm, rotor qazıma üsulu, baltanın diametri – 295,3 mm. 
Blatada oxboyu yük – 0,3 MN. 
Həlli: 
1) Cədvəl 8.1-ə əsasən tapırıq ki, 245 mm diametrli 
qoruyucu kəmər altında 295,3 mm diametrli balta ilə qazıma 
aparmaq üçün QKAH dörd pillədən ibarət olmalıdır: 254 mm 
(baltaüstü sərt hissə), 229 mm (sxılan hissə), 203 və 178 
(dartılan hissə). 
2) Sərt baltaüstü hissənin optimal uzunluğu 
=
15,9
(cədvəl 8.4) 
3) Yuxarıda şərh olunan tələbləri nəzərə almaqla alətin 
uzunluğunu (3.21) düsturundan tapırıq 

---

227 
= 15,9 +
0,30 − 15,9 · 0,00336
0,0273
+
0,25 · 0,3
0,00215
+
0,25 · 0,3
0,00156
= 15,9 + 90,5 + 34,9 + 48,1 = 189,4 
4) Cədvəl 8.3-dən BAQB üçün (sıxılan hissə) P
kr 
= 118,2 
kN = 0,118 MN. 
Beləliklə, P
b
>P
kr
(0,3>0,118), ona görə də quyu lüləsinin 
intensiv əyilməyə meyilli olan intervalında oxboyu yükü 0,118 
MN-a qədər azaltmaq lazımdır, yəni P
b 
= P
kr 
olsun. 
Misal 2.
Aşağıdakı şərtlərə əsasən rəqqas tipli (şaquli) 
alətin uzunluğunu hesablayın: turbin üsulu ilə qazıma, baltanın 
diametri – 151 mm, baltaya verilən oxboyu yük – 160 kN (0,16 
MN). 
Həlli: 
1) Cədvəl 8.1-ə əsasən tapırıq ki, 151 mm diametrli balta 
ilə qazıma üçün diametrləri 121 mm və 108 mm olan iki pilləli 
AQB lazımdır. 
2) Baltaüstü sərt hissəni cədvəl 8.3-ə əsasən seçirik ̶ 9,1 
m-dir. Keyfiyyətə görə baltaüstü sərt hissədə turbin qazıyıcısı 
TŞ 4A-127 istifadə edirik, belə ki, onun uzunluğu 9,1 m-dən 
çoxdur (
l
1 
=12,7 m, G = 0,0109 MN); 
3) Sıxılan hissənin uzunluğu (8.17) düsturundan təyin 
edilir 
=
1,25(0,160 − 0,0109)
0,00744
=
0,19285
0,00744
= 25,9 
4) Dartılan hissədə 108 mm diametrli AQB-nin 
uzunluğunu təyin edək. 

---

228 
=
1,25 ∙ 0,163
0,00630
=
0,04075
0,00630
= 6,5 
5) Şaquli alətin uzunluğu 
ü
= 12,7 + 25,9 + 6,5 = 45,1 
8.4.2. Sərt QKAH-in hesabatı 
Quyuların təbii əyilməsinin qarşısını almaq və keyfiyyətli 
lülənin formalaşmasında daha effektli üsul – QKAH-də sərt 
alət, dayanıqlı süxurlarda – quyu diametrinin balta diametrinə 
yaxın tətbiq olunmalıdır. 
Sərt alətin qəlibləyici ilə tətbiqi, quyu lüləsinin yaxşı 
qəliblənməsinə, alətin asılı qalmasını aradan qaldırmağa və 
qoruyucu 
kəmərin 
mürəkkəbləşmə 
olmadan 
quyuya 
endirilməsinə imkan yaradır. 
QKAH-i 
istismar 
prosesində 
aşağıdakı 
şərtlərə 
əsaslanmalıdır: alətdə sərt baltaüstü hissə olmalıdır , bu AQB-
nin diametri bütün qalan hissələrin diametrlərinə nisbətən 
maksimum olmalıdır və cədvəl 8.1-dən tapılmalıdır. Bu 
hissənin olması quyuların təbii əyilməsinin qarşısını alır, 
baltada oxboyu yük sərt baltaüstü AQB-nin və sıxılan hissənin 
çəkisi hesabına yaranmalıdır, AQB-nin oxunun düzxətli 
olmasını təmin etmək üçün alətin sıxılan hissəsinə müxtəlif 
konstruksiyalı dayaq-mərkəzləşdirici ünsür (mərkəzləşdirici) 
quraşdırmaq lazımdır. QKAH-ə daxil olan AQB-nin dartılan 
hissəsi bu AQB-nin en kəsik sərtliyinin qazıma borusunun en 
kəsik sərtliyinə səlis keçidini təmin edir. 
QKAH baltaüstü sərt hissənin uzunluğunu optimal meyar 
kimi alətin aşağı ucunun ümumi dönmə bucağının minimum 
qiyməti qəbul edilir. 

---

229 
θ
= θ
1
+ θ
2 
Burada, θ
1
– quyu divarı və dayaq mərkəzləşdirici ünsür 
arsındakı aralıq hesabına yaranan bucaq; θ
2
– alətin baltaüstü 
hissəsinin düzxətli formasını itirməsindən əmələ gələn bucaq. 
Baltaüstü 
sərt 
hissənin 
optimal 
uzunluğunu 
nomoqrammanın (şəkil 8.3) köməyilə aşağıdakı ardıcıllıqla 
tapmaq olar. 
1. Alətin aşağı hissəsinin (baltaüstü sərt hissənin) əyici 
momentinin qiymətini AQB-nin diametrindən asılı olaraq 
cədvəl 8.4-dən tapırlar. 
Müxtəlif AQB üçün kritik yükün qiymətini cədvəl 8.4-dən 
tapırıq. Sonra P
b
/P
kr
nisbətini tapırlar və bu nisbətdən baltada 
oxboyu yükü təyin edirlər P
b 
= iP
kr
. 
Cədvəl 8.4 
Mo
men
t 
əms
alı 
AQB-nni xarici diametrində qazma kəmərinin əyici 
momenti(tq·m)/ baltanın diamertri, mm 
146/
190 
178/
190 
178/
214 
203/
214 
203/
269 
203/
295 
229/
269 
229/
295 
254/
295 
0,87 0,03 0,01
44 
0,05
49 
0,01
84 
0,11
08 
0,15
44 
0,10
09 
0,16
64 
0,13
73 
0,96 0,03
30 
0,01
58 
0,06
06 
0,02
04 
0,12
22 
0,17
04 
0,11
13 
0,18
360 
0,15
14 
1,03 0,03
55 
0,01
7 
0,06
5 
0,02
18 
0,13
11 
0,18
28 
0,11
95 
0,19
700 
0,16
26 
1.10 0,03
79 
0,01
8 
0,06
940 
0,02
33 
0,14
0 
0,19
52 
0,12
76 
0,21
040 
0,17
36 
1.15 0,03
97 
0,01
9 
0,07
260 
0,02
44 
0,14
64 
0,20
41 
0,13
34 
0,22
000 
0,18
16 

---

230 
Moment əmsalının 
i
baltada oxboyu yükdən P
b
və kritik 
yükdən P
kr
asılılığı aşağıdakı kimidir. 
Baltada oxboyu yük, P
b
P
kr
1,2 
P
kr 
1,4 
P
kr
1,6 
P
kr
1,8
P
kr
Moment əmsalı, 
i
0,87 
0,96 
1,03 
1,1 
1.15 
2. Nomoqrammadan (şəkil 8.7) alətin baltaüstü sərt 
hissəsinin optimal uzunluğunu aşağıdakı kimi tapırlar: M
1
və 
Eİ
1
qiymətlərini bilərək, aşağıdakı düsturdan
=
/ İ
(8.23)