Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
 
333 
 
saxlanılması  zamanı  taranın  kütləsi  dəyişə  bilər.  Ən  çox 
kəmiyyət  dəyişmələri  taxta,  karton  və  kağız  taralar  üçün, 
ən az metal, şüşə və polimer taralar üçün xarakterikdir. 
Zərərli  qablarda  olan  malların  ekspertizası  zamanı 
keyfiyyət  və  kəmiyyət  ayrıca  qiymətləndirilməlidir.  Kə-
miyyət ekspertizası zamanı ekspert göstərməlidir ki, zədəli 
mal qabın kütləsinə necə təsir edib, onun səbəbini, nəticə-
ni akta qeyd etməlidir. Bundan əlavə malların oğurlanması 
nəticəsində  qablar  zədələnə  bilər.  Beləliklə,  məlum  olur 
ki,  zədələnmələrin  səbəbləri,  hər  şeydən  əvvəl  subyektiv 
xarakter daşıyır.   
Malların  müxtəlif  kəmiyyət  xarakteristikalarının 
müəyyən edilməsi üçün aşağıdakı ölçü metodlarından isti-
fadə edilir: birbaşa və bilavasitə. 
Birbaşa ölçü metodları - malların kəmiyyətini vasitə-
siz  və  ya  müqayisəli  qiymətləndirmə  metodlarıdır.  Malın 
kəmiyyətə görə qəbulu zamanı çəkmə, uzunluğunun, həc-
minin  ölçülməsi  və  digər  göstəricilər  birbaşa  metodlara 
aiddir.  Ölçməyə  başlamazdan  əvvəl  ekspert  göstərilən 
ölçü  cihazlarının  təsdiqləmə  vasitələrinin  olmasını  yoxla-
malıdır. 
Bilavasitə  ölçmə  metodları  -  malların  kəmiyyət  xa-
rakteristikaları  göstəricilərinin  vasitəli,  əsasən  hesablama 
yolu  ilə  müəyyən  edilməsi  metodudur.  Bu  metod  birbaşa 
ölçü metodundan istifadə mümkün olmadıqda tətbiq edilir. 
Bilavasitə  ölçü  metodları  birbaşa  ölçü  metodlarını  ancaq 
tamamlayır. 
Hesablama  metodlarının  düzgün  aparılmasına  bax-
mayaraq,  birbaşa  ölçmələrdə  buraxılan  səhvlər  bilavasitə 
ölçmə metodlarından alınan nəticələrə təsir göstərəcək. 

---

 
 
334 
 
Keyfiyyət ekspertizası malın bütün normativ tələblə-
rə  uyğunluğunun  ekspert  tərəfindən  qiymətlən-dirilməsi-
dir. Bu ekspertiza malın təhvil-təslim, uzun müddət ərzin-
də qalması və ya hər hansı bir qüsurun aşkar olunması za-
manı aparılır. 
Təyinatından  asılı  olaraq  keyfiyyət  ekspertizası  5 
növə bölünür: 
-
 
keyfiyyətinə görə qəbul ekspertizası; 
-
 
səlahiyyətə (komponentliyə) görə ekspertiza; 
-
 
yeni malların ekspertizası; 
-
 
malların dequstasiyası; 
-
 
müqavilə üzrə ekspertiza. 
Keyfiyyətə  görə  qəbul  ekspertizası  -  qəbul  zamanı 
nəticələrin düzgünlüyünün təsdiq edilməsi üçün ekspertlə-
rin apardığı keyfiyyət qiymətləndirilməsidir. 
Aşağıdakı hallarda ekspertizanı aparmaq labüddür: 
- əgər mal göndərənlə mal qəbul edənin arasında zid-
diyyət varsa; 
-  malın  keyfiyyətinin  sənədlərdə  göndərilənlərdən 
fərqi varsa; 
- qablaşdırmanın düzgün olmaması aşkar olunarsa; 
-  daşınma  və  saxlanma  zamanı  keyfiyyət  itkiləri  aş-
kar olunarsa, bu ekspertizanın aparmaq labüddür və onları 
əsas hesab etmək olar. 
Kəmiyyət  ekspertizasından  fərqli  olaraq  keyfiyyət 
ekspertizasının geniş normativ bazası var. Standartlar, tex-
niki  şərtlər,  təlimatlar,  kodekslər  və  s.  Sanitar-gigiyenik 
ekspertiza - əmtəə ekspertizasının mühüm növlərindən biri 
olub, onun əsas məqsədi istehlakçılar üçün malların təhlü-
kəsizliyinin təsdiq edilməsidir. Sanitar-gigiyenik eksperti-

---

 
 
335 
 
zanın  (bundan  sonra  sanekspertiza)  obyektləri  mallar 
(məhsul), xidmətlər, proseslər, həmçinin malın bütün «hə-
yat  dövrü»  müddətində  təhlükəsizliyini  təmin  edən  amil-
dir.  Bu  halda  Sanekspertizanın  obyektləri  texnoloji  və  ti-
carət  avadanlıqlarının,  nəqliyyat  vasitələrinin,  istehlak  və 
xidmətedici  personalı  daxil  etməklə  xammal,  istehsalın, 
saxlanılmanın,  nəql  edilmənin,  realizasiyanın  texnoloji 
prosesləridir.  
İdxal olunan istehlak malları sanitar qaydalara və in-
san üçün təhlükəsizliyin beynəlxalq tələblərinə uyğun gəl-
məlidir.  Qanunda  sanitar-epidemioloji  təhlükəsizlik  üzrə 
sanitar-gigiyenik ekspertizalar və məsləhətlərin aparılması 
ətraflı verilmişdir. 
Həmçinin  ekspertlər  gigiyenik  ekspertiza  apararkən 
dövlət  sanitar-epidemioloji  normalaşdırma  nizamnaməsi 
və dövlət sanitar- epidemioloji xidmət nizamnaməsini rəh-
bər tutmalıdırlar. Gigiyenik ekspertizanın normativ bazası 
sanitar  qaydalar  və  normalarla,  onlar  da  öz  növbəsində 
dövlət 
sanepidem
 nəzarətinin nizamnaməsi ilə təsdiq olun-
muşdur. 
Sanitar-gigiyenik  ekspertizanın  nəzəri  və  təcrübi 
mahiyyətini  daha  dərindən  araşdırmaq  üçün  bu  prosesin 
sistemli  şəkildə  təsnifatının  verilməsi  xüsusi  əhəmiyyət 
kəsb  edir.  Sanitar-gigiyenik  ekspertizanın  təsnifatı    şəkil 
14.7-də daha əyani şəkildə verilmişdir. 
 
 

---

 
 
336 
 
 
Şəkil 14.7. Sanitar-gigiyenik ekspertizanın 
təsnifatı 
 
 
Sanitar-gigiyenik ekspertiza
 
Ekspertiza obyektləri 
Xammal 
məhsulu 
Texnoloji 
proseslərin
mərhələlər
i
 
İstehsal və 
xidmət 
işçiləri 
Qablaş-
dırma 
Bitki 
xammalı 
Gigiyenik
 
Fitosanitar
 
Texnoloji
 
Tibbi
 
Ekspertiza obyektləri 

---

 
 
337 
 
14.5.  Malların ekspertizasının aparılması 
qaydaları 
Əmtəə-mal ekspertizasının düzgün aparılması etibar-
lı  və  obyektiv  nəticənin  alınmasında  vacib  rol  oynayır. 
Əmtəə-mal ekspertizası 3 mərhələdə başa çatdırılır: hazır-
lıq, əsas və yekun. 
Ekspert  təşkilatları  ayrı-ayrı  təşkilatların  əmtəə-mal 
ekspertizası üzrə xidmətlərini aşağıdakı kimi aparır: 
o
 
müəyyən edilmiş formalı müqavilələr; 
o
 
sifarişçinin ekspertizaların aparılmasına göstərilən 
xidmətlərə  görə  xərclərin  ödənilməsi  zəmanəti  ilə  uzun-
müddətli yazılı ərizəsinin olması. 
Ekspertizanın  hazırlıq  mərhələsinə  əmtəə-mal  eks-
pertizanın  aparılması  üçün  sifarişçi  tərəfindən  tərtib  olu-
nan ərizə və  qaimə daxildir. 
Ekspertiza aparılmasına dair ərizə mal göndərən, mal 
alan, nəqliyyat təşkilatı tərəfindən verilə bilər və ya müəy-
yən  mal  partiyası  üzrə  iddianı  nəzərdən  keçirən  iqtisad 
məhkəməsinin  qərarı  ilə  təyin  edilə  bilər.  Ərizədə  malı, 
həmçinin  istehlakçıları,  mal  göndərənləri,  mah  alanları, 
vasitəçiləri, göndərilmə və qəbulolma tarixləri,  malqoşma 
sənədlərinin nömrələrini düzgün identifikasiya etməyə im-
kan verən lazımi məlumatlar olmalıdır. Bundan başqa, si-
farişçi  ekspert  qarşısında  qoyulan  məqsəd  və  vəzifələri 
müəyyən etməlidir.  
Hazırlıq mərhələsində ekspertlə ekspertiza sifarişçisi 
arasında  münasibətlər  müəyyənləşir.  Eksper-tizanın  apa-
rılması üçün ekspert sifarişçi ilə əlaqə yaradıb, ekspertiza-
nın vaxtını müəyyən etməlidir. Sifarişçidə telefonun olma-
ması halında, digər rabitə formaları istifadə edilir (poçt və 
teleqraf, fakslar və s.). 

---