Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)

 
341
İdeoloji diktatorluq və ucdantutma nəzarətə baxmayaraq, azad ədəbiyyat da inkişaf etməkdə davam edirdi. 
Stalin təbliğatına istedadlarını qurban vermək istəməyən, əsərlərinin nəşrinə ümid bəsləməyən yazıçılar repres-
siya qorxusu altında, rejimə sadiq tənqid atəşi altında yaradıcılığı davam edirdilər. Onlardan əksəriyyəti 
əsərlərinin nəşrini görmədilər, bu onların vəfatından sonra baş verdi. 
Sovet tənqidçilərinin təqibinə məruz qalan M.A.Bulqakov 1928-ci ildə nəşr edilməyə gümanı belə olma-
dan özünün şah əsərini – «Ustad və Marqarita» romanını yazmağa başlayır. Roman üzərində iş yazıçının 1940-
cı ildə vəfatına qədər davam edir. Əsər yalnız 1966-cı ildə nəşr olundu. Bundan daha gec, 80-ci illərin sonunda 
A.P.Platonovun (Klimentov) «Çevenqur», «Çala», «Yuvenil dənizi»  əsərləri çapa buraxıldı.  Şairlər 
A.A.Axmatova, B.L.Pasternak masa yeşiyində qalaqlanan əsərlər yaradırdı. Osip Emilyeviç Mandelştamın 
(1891-1938) taleyi faciəli oldu. Qeyri-adi nəzm qüdrətinə və böyük təsvir dəqiqliyinə malik olan şair, vaxtı ilə 
Oktyabr inqilabını qəbul etmiş, lakin Stalin cəmiyyətində yaşamağa öyrənməmiş ədiblər qəbiləsindən idi. 1938-
ci ildə o, repressiyaya məruz qalaraq məhv edildi. 
30-cu illərdə Sovet İttifaqı digər ölkələrlə  tədricən münasibətləri qırır, xariclə  əlaqələr heçə endirilir, 
xaricdən hər hansı informasiyanın daxil olması sərt nəzarətə götürülür. Külli sayda rus ədibləri «Polad örtük» 
arxasında qalır, oxucu kütləsindən məhrum olmuş, həyatını qura bilməmiş, ruhi sarsıntı içində olan bu yazıçılar 
heç nəyə baxmadan yazıb-yaradırlar. Onların  əsərlərində qeyb olmuş Rusiya üçün qüssə duyulur. İvan Alek-
seyeviç Bunin (1870-1935) görkəmli  şair və yazıçı idi. Bunin lap əzəldən inqilabı  qəbul etmədi və Fransaya 
mühacirətə getdi, həyatının ikinci yarısı orada keçdi. Buninin nəsr  əsərləri gözəl dili və xüsusi lirikası ilə 
fərqlənir. Mühacirətdə o, özünün ən gözəl əsərlərini yaratmışdır, burada inqilabdan əvvəlki, zadəgan-malikanə 
Rusiyası  təsvir olunur, həmin illərdə rus həyatının abu-havası heyrətamiz surətdə  əks edilir. «Mityanın 
məhəbbəti» povesti, müəllifin tərcümeyi-halına aid «Arsenyevin həyatı» romanı, «Tutqun xiyabanlar» hekayə 
məcmuəsi onun yaradıcılığının şah əsərləridir. 1933-cü ildə o, Nobel mükafatına layiq görüldü. 
Təsviri sənətdə sosialist realizmin klassik əsərlərini B.V.İoqanson yaratmışdır. 1933-cü ildə 
«Kommunistlərin istintaqı»  əsərini yaradır. Həmin dövrdə  rəhbəri mədz edən və ya S.Gerasimovun «Kolxoz 
bayramı» kimi nikbin ruhda yaradılmış «əsərlərdən» fərqli olaraq İoqansonun əsəri güclü bədii təsiri ilə seçilir – 
rəssam ustalıqla ölümə məhkum insanların yenilməz iradəsini təsvir edir, siyasi əqidəsindən asılı olmadaq hər 
bir tamaşaçının qəlbində iz buraxır. «Qədim Ural zavodunda» və «V.İ.Leninin komsomolun 3-cü qurultayında 
çıxışı» kimi iri həcmli  əsərlər də  İoqansonun fırçasından çıxmışdır. 30-cu illərdə K.S.Petrov-Vodkin, 
P.P.Konçalovski, A.A.Deyneka yaradıcılığını davam etdirir, M.V.Nesterov müasirlərinin gözəl portretlərini 
yaradır. M.V.Nesterovun şagirdi P.D.Korinin yaradıcılığı maraq doğurur. 1925-ci ildə Korin dəfn zamanı xaç 
yürüşünü təsvir edən böyük rəsm əsəri yaratmaq fikrinə düşdü. Rəssam külli miqdarda ilkin etüdlər-mənzərələr, 
dilənçilərdən tutmuş yepiskop rütbəsi keşişinə  qədər pravoslav Rusiyasının nümayəndələrinin çoxlu sayda 
portretlərini yaratdı. M.Qorki əsərə «Qeybə  çəkilən Rusiya» kimi ad təklif etdi. Lakin rəssama hamilik edən 
dahi yazıçının vəfatından sonra iş dayandı. P.D.Korinin ən məşhur  əsəri – «Aleksandr Nevski» triptixidir 
(1942). 
Vera  İqnatyeva Muxinanın (1889-1953) «Fəhlə  və kolxozçu qadın» kompoziyası sosialist realizmi 
heykəltəraşlığı inkişafının  şah  əsəridir. Bu heykəltəraşlıq qrupunu V.İ.Muxina 1937-ci ildə Parisdə keçirilən 
ümumdünya sərgisinin Sovet pavilyonu üçün işləyib hazırlamışdı. 
30-cu illərin  əvvəlində memarlıqda başlıca mövqeyi ictimai və yaşayış binalarının tikintisində geniş 
istifadə edilən konstruktivizm tutur. Konstruktivizm üçün səciyyəvi olan sadə  həndəsi formaların estetikası 
1930-cu ildə A.V.Şusevin layihəsi üzrə tikilmiş Lenin Mavzoleyinin memarlığına da öz təsirini göstərdi. Mav-
zoley özünəməxsus surətdə görkəmlidir. Memar lazımsız təmtəraqdan uzaqlaşmağa nail oldu. 30-cu illərin so-
nunda konstruktivizmin funksional sadəliyi tədricən neoklassika ilə əvəz edilir. Dəbdəbəli yapma, saxta klassik 
başlıqlı  nəhəng sütunlar dəbə minir, nəhəng formalara və çox vaxt zövqsüzlüyü nəzərə çarpan tərtibat, 
zənginliyə meyl təzahür edir. Bu üslubu bəzən «Stalin ampiri» adlandırırlar, halbuki həqiqi ampir üçün ən əvvəl 
daxili tarazlıq və təvazökar formalar səciyyəvidir, bu üslublar arasında antik irslə təkcə genetik əlaqə sezmək 
mümkündür. Stalin neoklassikasının bəzən bayağı görünən dəbdəbəliyi totalitar dövlətin güc və qüdrətini ifadə 
etməyə xidmət edirdi. 
Kinematoqraf sürətlə inkişaf edir, çəkilən filmlərin sayı artır. Səsli kinonun meydana gəlməsi ilə yeni im-
kanlar yaranır. 1938-ci ildə S.Eyzenşteynin «Aleksadr Nevski» filmi ekrana çıxır, baş rolu N.K.Çerkasov 
oynayır. Kinoda sosialist realizmi qanunları bərqərar olur. İnqilabi mövzuda filmlər çəkilir: «Lenin Oktyabrda» 
(rej.M.İ.Romm), «Silahlı adam» (rej.S.İ.Yutkeviç); əməkçi insan taleyi haqqında – Maksim haqqında trilogiya 
«Maksimin gəncliyi», «Maksimin qayıdışı», «Vıborq tərəfi» (rej.Q.M.Kozintsev); komediyalar: «Şən uşaqlar», 
«Volqa-Volqa» (rej.S.A.Gerasimov), «Donuza baxan qadın və çoban» (rej.İ.A.Pıryev) kimi filmlər 
ekranlaşdırılır. Q.N. və S.D. qardaşlarının (əslində onlar qardaş deyil, həmsoyad idi, bundan bir növ təxəllüs 
kimi istifadə edirdilər) «Çapayev» filmi (1934) geniş nüfuz qazanmışdı. 
30-cu illər sovet elmi üçün olduqca ağır oldu. Bir tərəfdən SSRİ-də geniş miqyaslı tədqiqat proqramları 
həyata keçirilir, yeni elmi-tədqiqat institutları yaradılırdı: 1934-cü ildə S.İ.Vavilov P.N.Lebedev adına Fizika 
institutunu (EA-ın nəzdində) təsis edir (FİAN), elə  həmin vaxtda üzvi kimya institutu yaradılır, Moskvada 
Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---