Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)

 
74
Görkəmli maestro Niyazi və bəstəkar T.Quliyevin birgə təşkil etdikləri ilk caz-orkestri SSRİ kimi nəhəng 
bir ölkənin ən aparıcı musiqi kollektivlərindən biri kimi tanındı. Bu orkestrin bir çox musiqiçiləri sonralar SSRİ-
nin müxtəlif orkestr kollektivlərində  fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Belələrindən  əfsanəvi saksofon çalan 
P.Rüstəmbəyov, Eddi Rozner, truba çalan İ.Kələntərov, əvvəlcə Boris Renskinin orkestrində çalışmış, sonradan 
ilk sovet myuzik-holunun rəhbəri olmuş, daha sonralar Gürcustanın dövlət cazına rəhbərlik etmiş K.Pevzner. 
50-ci illərdə Bakıda daha yeni caz orkestri yaradıldı. Bəstəkar Həsən Rzayevin «Miniatür» caz orkestri, 
T.Əhmədovun rəhbərliyi ilə radio və televiziya estrada-simfonik orkestri yaradılır. 
60-cı illərdə bəstəkar Rauf Hacıyevin caz-orkestri yaradılır. Həmin illərdə cazda özünü nümayiş etdirən 
yeni musiqiçilər dəstəsi formalaşır: V.Mustafazadə, R.Babayev, V.Sadıqov, A.Hüseynov, «Qaya» vokal kvarte-
ti. Onlar Azərbaycan cazını beynəlxalq və dünya səhnəsində nümayiş etdirir. 1967-ci ildə Tallində təşkil olunan 
beynəlxalq caz festivalında Azərbaycanlı cazmenlər, xüsusilə, Vaqif Mustafazadə çox böyük gurultuya səbəb 
olan konsert nümayiş etdirirlər. Amerikalı  tənqidçi Uillis Kanoverin söylədiyi rəydən məlum oldu ki, 
V.Mustafazadə caz sənətinə novatorluq bəxş edərək «caz-muğam»ı dünyaya ilk dəfə  eşitdirdi və bununla da, 
Azərbaycanda caz sənətinin yeni bir mərhələsi başladı.  
Caz sənətinin  ən incə bilicisi U.Saulski V.Mustafazadə yaradıcılığını, o cümlədən Azərbaycan cazını 
yüksək qiymətləndirərək onun elitarlığını bir daha vurğuladı. Bu məqamda o, tamamilə bir-birinə yad, lakin 
zəngin olan şərq muğamı  və Afrika-Amerika cazının sintezini yaradan Vaqif Mustafazadə yaradıcılığına 
xüsusilə çox böyük qiymət verərək bu elitar sənət növünün Azərbaycan mədəniyyətinə böyük zənginlik 
gətirdiyini ifadə edirdi. Azərbaycan cazının elitarlığı bir də onunla izah edirdi ki, muğam öz çoğrafi mövqeyinə 
görə stabil olduğuna görə o yalnız yaxın və orta şərq regionunda mövcuddursa, caz məkanca daha hərəkətli və 
tez yayılandır. Lakin bir-birinə  əks qütblü olan bu sənət növlərini (muğam və caz) birləşdirən  əsas amil onu 
yaradanın müstəqil improvizasiya və özünütəcəssümünün özünəməxsus ruhudur ki, bu da hər cür eklektizmdən 
kənardır.  
Vaqif Mustafazadə və Rafiq Babayevin yaradıçılığı milli musiqi ilə sıx bağllıq təşkil edərək həm də mod-
ern və avanqard cazdan bəhrənələrək Azərbaycan caz sənətinin genezisinin əsasını qoymuşlar. Azərbaycan caz 
ənənələri (daha doğrusu,-  şəhər mədəniyyət fenomeni kimi) vaxtilə Sovet İttifaqında və onun hüdudlarından 
kənarda tanınmışdır. Belə ki, professional cəhətdən güclü ifaçılar Vaqif Sadıqov və Arzu Hüseynov bu elitar 
sənətin digər nümayəndələridir. Vaqif Sadıqov güclü, incə  və  həssas fortepiano texnikasına malik olmaqla 
yanaşı, caz klassikasının və improvizasiyanın təkrarolunmaz bilicisidir. Bu cür keyfiyyətləri digər sənətçi olan 
truba çalan Arzu Hüseynova da aid etmək olar.  
Hazırda bu elitar sənət növünün ən layiqli davamçılarından biri də Əzizə Mustafazadədir. Görkəmli caz-
men Vaqif Mustafazadəyə şöhrət gətirən «Əzizənin həsrətində» adlı kompozisiyasının səbəbkarı olan qızı Əzizə 
sonralar özü dünya caz sənətinin  ən istedadlı nümayəndələrindən biri oldu. O, bir sıra nüfuzlu festival və 
müsabiqələrin qalibi olmaqla Avropa və ABŞ-da diskləri birincilik təşkil edən ifaçılardan hesab edilir. Hazırda, 
Əzizə Mustafazadə Azərbaycan caz sənətinin öndə duran nümayəndəsidir. 
Beləliklə, Azərbaycan cazı-orijinal hadisə olmaqla dünya caz xəzinəsinə öz dəsti-xəttini verən elitar sənət 
növüdür. O, dünya caz kaleydoskopuna günü-gündən inteqrasiya etməkdədir.  
XX əsrin əvvəllərində elitar mədəniyyətin cəryanları kimi inkişaf etməyə başlamış bir sıra istiqamətlər – 
modernizm və onun rəngarəng formaları, növləri Azərbaycan bədii incəsənətində də özünü təzahür etdirməkdə 
idi. Belə ki, bu, incəsənətin elitar konsepsiyasındakı  təkamül sisteminin, yəni bədii estetik sistemin 
formalaşması ilə əlaqədar idi. 
Modernizm incəsəntdə yeni formaların yaradılması  uğrunda mübarizə apararaq mədəniyyət tarixindən 
kənara çıxmağı da tövsiyə edirdi. D. Bella görə, modernizm «xalis elitar» xarakterə malik olaraq incəsənətin 
«müqəddəs sirləri»ni özündə  əks etdirən dar peşəkarların işidir. Modernizm özünün məntiqi ilə bir sıra bədii 
ideya, cərəyan və istiqamətləri təzahür etdirir: ekspressionizm, kubizm, futurizm, fovizm, sürrealizm, abstrak-
sionizm, pop-art və b.  
Ekspressionizm (fr. sözü olub-ifadə deməkdir)-ifrat fərdiyyətçi, subyektivist və mistik cərəyan olub, 
dünyanı təzadların toqquşması şəklində çatdırır. Bu cərəyan Almaniya və Avstiya mədəniyyətində daha böyük 
üstünlük təşkil edir.  
Ekzistensializm də modernizmin tərkib hissələrindən olub, həyatın mənasızlığını, ictimai fəaliyyətin 
faydasızlığını, əxlaqın əsassızlığını sübut etməyə çalışan cərəyandır. Fransız nəsrində ekzistensializm İkinci Dünya 
müharibəsindən sonra J.P.Sartr, A.Kamyunun əsərlərində, A. Malro, S-de Bovuar, Q.Marsel və J. Anuyun 
yaradıcılığında kamil səviyyədə özünü təzahür etdirmişdir.  
Rəngkarlıq cəsənətində müəyyən mövqe tutan kubizm cəryanı da modernizmin tərkib hissələrindəndir. Bu 
cərəyanın mahiyyətini obyekti və ya bədii sürətləri ən sadə həndəsi fiqurlar şəklində təsvir etmək təşkil edir. Bu 
modernist istiqamətin mahir rəssamı Pablo Pikasso hesab edilir. 
Modernistlərin fikrincə müasir dünyanın dərk edilməsində teatr da əzəmətli rol oynaya bilər. Fransız filo-
sofu və modernizmin ideoloqu J.Lakan hesab edir ki, insanın mənəvi pozuntularına səbəb olan nevroz, psixoz və 
s. əsas törədçi amilləri insani «mən»in teatral effektləridir. Öz həqiqi «mən»in axtaran hər bir fərd özünü bu və 
Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---