170
7. Şәkildә verilmiş MN cisminin xәyal mәsafәsini tәyin edin.
A)
F
f
F
2
, həqiqi,
çevrilmiş və kiçildilmiş
B)
F
f
, həqiqi, çevrilmiş və böyüdülmüş
C)
F
f
, mövhumi, düzünə və kiçildilmiş
D)
F
f
2
, həqiqi, çevrilmiş və özü boyda
E)
F
f
2
, həqiqi, çevrilmiş və böyüdülmüş
8. Baş optik oxa paralel şüalar linzada sındıqdan sonra linzadan 40 sm mәsafәdә kәsişir.
Linzanın optik qüvvәsini tәyin edin.
A) 4 dptr B) 0,4 dptr C) 0,5 dptr D) 0,25 dptr E) 2,5 dptr
9. Nöqtәvi S işıq mәnbәyi, radiusları r vә 2r olan iki top ekran qarşısında şәkildәki
kimi yerlәşdirilmişdir. Toplar ekranda hansı kölgә verir (cavabınızı sxematik әsas-
landırın)?
10. Uyğunluğu müәyyәn edin
I - Toplayıcı linzadan həqiqi xəyala qədər olan məsafə
II - Toplayıcı linzanın böyütməsi
III - Toplayıcı linzanın fokus məsafəsi
IV - Cisimdən toplayıcı linzaya qədər olan məsafə
1
. 2
. 3
. 4
.
A) I – 2, II – 1, III – 4, IV - 3
B) I – 1, II – 3, III– 2, IV - 4
C) I – 3, II – 2, III – 4, IV - 1
D) I – 1, II – 2, III – 4, IV - 3
E) I – 3, II – 1, III – 2, IV - 4
LAYİHƏ
4
171
• IV fəsil •
Atom və atom nüvəsi
•
R
ADİOAKTİVLİK
4.1
Radioaktiv kimyəvi element digər elementlərdən
nə ilə fərqlənir?
Nə üçün radioaktiv kimyəvi element insan üçün
təhlükəlidir?
Radiasiya nə deməkdir?
Yəqin ki, bu deyimi siz də eşit-
misiniz – “siqaret çəkmək – in-
sanlığın ən təhlükəli vərdişlərin-
dəndir”.
Yəqin ki, eşitməmisiniz, tütü-
nün tərkibində insan orqanizmi
üçün
öldürücü təsirə malik
radioaktiv polonium-210 kimyə-
vi elementi var. Siqaret çəkdik-
də bu elementin hissəcikləri
orqanizmə – ağciyərə və boğa-
za çökür. Orada toplanan hissə-
ciklərin radiasiyası nəticəsində
insan
ölümcül ağciyər və boğaz
xərçəngi xəstəliyinə düçar olur.
Eksperimentdənçıxan nəticə.
İşin gedişi:
Aşağıda ingilis fiziki Rezerfordun apardığı
eksperimentin qısa məzmunu verilir. Onu
diqqətlə oxuyun və eksperimentin nəticəsinə
dair fərziyyənizi formalaşdırın.
Dar çıxış kanalı (
1) olan qurğuşun kontey-
nerə (
2) radioaktiv radium maddəsi (
3) yer-
ləşdirilir.
Çıxışın qarşısında induksiya xətləri kanala
perpendikulyar olan güclü maqnit sahəsi
yaradılır.
Maqnit sahəsinin qarşısında yerləşdirilən
fotolövhə (
4) araşdırılanda
orada üç qaral-
mış ləkə aşkar edilir
(
a
).
Bu ləkələrdən biri kanalın çıxışı qarşısında,
digər iki ləkə isə kanaldan diametral əks
nöqtələrdə alınmışdır.
Araşdırma_1_ATOM_VƏ_ATOM_NÜVƏSİ_4_(a)__Radioaktiv_polonium_–_210_çöküntüləri'>Araşdırma
1
ATOM
VƏ ATOM NÜVƏSİ
4
(a)
Radioaktiv
polonium – 210
çöküntüləri
LAYİHƏ
172
1896-cı ildə fransız fiziki
Anri Bekkerel radioaktivlik hadisəsini kəşf etdi. O, uran
duzu üzərində tədqiqat apararkən müşahidə etdi ki, uran duzu fotolövhəni qaraltmaq
və havanı ionlaşdırmaq qabiliyyətinə malik gözə görünməyən şüalar buraxır.
1898-ci ildə
Pyer Küri və onun həyat yoldaşı
Mariya Küri müəyyən etdilər ki,
urandan əlavə, bir sıra başqa elementlər (polonium, radium, torium və s.) də güclü
şüalanma qabiliyyətinə malikdir. Onlar bu şüalanmanı
radioaktivlik adlandırdılar.
Atomların xarici tәsirlәr olmadan öz-özünә şüalanma hadisәsi tәbii radioaktiv-
lik, baş verәn şüalanma isә radioaktiv şüalanma adlanır.
Aparılan çoxsaylı təcrübələr göstərdi ki,
radioaktivlik xassәsi yalnız elementin
atom nüvәsinin tәrkibi vә quruluşu ilә әlaqәdardır. Xarici amillər(mexaniki təzyiq,
temperatur, elektrik və maqnit sahələri və s.) bu xassəyə təsir göstərmir.
1899-cu ildə ingilis fiziki
Ernest Rezerfordun rəhbərliyi ilə radioaktiv şüalanma-
nın fiziki təbiəti tədqiq edilmişdir (
bu tәcrübәnin sxemi vә gedişi ilә araşdırmada
tanış oldunuz; bax:
araşdırma-1). Müəyyən olundu ki, radiumun radioaktiv şüa-
lanması mürəkkəb tərkibə malikdir: şüalanma müxtəlif yüklü zərrəciklər selindən
Deməli, radioaktiv maddə öz-özünə şüalanmaya məruz qalmışdır və bu şüalanma
mürəkkəb tərkibə malikdir.
Nəticəni müzakirə edin:
Təcrübədən daha hansı nəticələr çıxır:
a) nə üçün kanaldan çıxan şüalanma maqnit sahəsində üç müxtəlif hissəyə ayrıldı?
b) bu hissələrin tərkibindəki zərrəciklərin elektrik yükü haqqında sol əl qaydasını tətbiq
etməklə nə söyləmək olar?
Araşdırma
1
•
Radioaktivliyi kəşf etmişdir. Bu sahədəki işləri-
nə görə o, 1903-cü ildə Nobel mükafatına layiq
görülmüşdür.
Anri Antuan Bekkerel
(1852-1908)
Fransız fiziki
•
Radioaktivlik təliminin banilərindən biridir. Bu sahədəki
uğurlarına görə o, 1903-cü ildə Nobel mükafatına layiq
görülmüşdür.
Pyer Küri
(1859-1906)
Fransız fiziki
•
Radioaktivlik təliminin banilərindən
biridir. O, radioaktivliyin kəşfinə görə
1903-cü
ildə fizika, 1911-ci ildə isə
polonium və radium kimyəvi element-
lərinin kəşfinə görə kimya sahəsində
Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
Mariya Sklodovskaya- Küri
(1867-1934)
Polşa əsilli Fransız fiziki
LAYİHƏ
