Dərsliklərindən

 
269
 
I Şah  Abbasın  cəlairilərin  gücündən  Osmanlı  dövlətinə  qarşı  mübarizədə  istifadə  etmək  istəyirdi.  Şah  bunun  üçün  onları 
qulluğa aldı. Lakin Şah I Abbasa xidmət edən sıravi cəlalilər və onların başçıları şahdan gözlədikləri imtiyası əldə edə bilməməsi 
səbəbi  ilə  onların  bir  hissəsi  1610-cu  ilin  ortalarında  Hacı  Məhəmmədin  və  Qara  Səidin  başçılığı  ilə  Səfəvilər  dövlətinin 
sərhədlərini tərk etdilər. Azərbaycanda qalan dəstə isə Şaha sadiq qalaraq Böyük Divanın şəxsi xidmətçisi korpusu ilə birləşdi. 
XVII  əsrin  əvvəllərində Azərbaycanda geniş  yayılan  Cəlalili dəstə başçılarından  ən  məşhuru  Koroğlu idi. Xalq rəvayətinə 
görə, Səlmas yaxınlığındakı Xarabaqala Koroğlu tərəfindən tikilmişdir. Koroğlu ən çox Azərbaycanın Xoy, Salmas və Naxçıvan 
ərazisində fəaliyyət göstərmişdir. Cəlalilərin ayrı-ayrı dəsdə başçıları – Dəli Həsən, Gizir oğlu Mustafa bəy, Kosa Səfər, Tanrı 
Tanımaz  və  Abaza  paşa  xüsusilə  fərqlənirdilər. Dəli  Həsən Koroğlunun yaxın dostu və silahdaşı, 1602-ci  ildə Şərqi Anadoluda 
Cəlalilər  hərəkatının  rəhbəri,  öz  qardaşı  Qara  Yazıçının  isə  varisi  idi.  Gizir  oğlu  Mustafa  bəy  də  Koroğlunun  yaxın  dostu  və 
silahdaşı idi. Cəlalilərin müstəqil dəstələrlə çıxış edən 60 nəfərinin içərisində Gizir oğlu adı şərəfli yer tuturdu. 
 
 
Səfəvilər dövlətinin paytaxtının Qəzvindən 
İsfahana köçürülməsi
 
  
1610
 
Cəlalilərin bir hissəsinin Səfəvilər dövlətinin 
sərhədlərini tərk etməsi
 
1598
 
1599
 
1602
 
1603
 
1612  17 
oktyabr
 
1613  
oktyabr
 
1615-
1616
 
I Şah Abbasın Şeybaniləri məğlub edərək 
Xorasan vilayətini tutması
 
Dəli Həsənin  Şərqi Anadoluda Cəlalilər 
hərəkatına rəhbərlik etməsi
 
Almaniya səfiri Georgi Taktanderin Səfəvi 
sarayına gəlməsi
 
Dəngi vilayətinin kəndlilərinin və Məlik 
Pirinin Səfəvilər əleyhinə üsyan qaldırması 
 
I Şah Abbasın Azərbaycanın şimal 
vilayətlərinə və Gürcüstana yürüş etməsi 
 
Sərab sülhü. Amasiya sülhünün şərtlərinin 
bərpa olunması 
 
III  Səfəvi-Osmanlı müharibəsi dövrü
 
I Şah Abbas osmanlılar üzərində ilk qələbə 
qazanaraq Təbrizi azad etməsi
 
Gəray xanın başçılığı ilə Krım türklərinin 
Azərbaycana yürüş etməsi 
 
Sınıq körpü döyüşü.  Osmanlıların məğlub 
olaraq  geri çəkilməsi 
 
1603-
1612
 
1603  
oktyabr
 
1618
 
1618
 
I Şah Abbas tərəfindən vahid Azərbaycan 
bəylərbəyiliyinin yaradılması
 
1593
 
1603-
1607
 
III  Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin birinci 
mərhələsi
 
II Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin başa 
çatması. İstanbul sülhü
 
1590
 
1607  
iyun
 
Səfəvilərin Şamaxını azad etməsi 
 
Xorasan qrupunun Qəzvində Abbası 
hakimiyyətə gətirməsi
 
1587
 
1607
 
 
Bakı və  Dərbənd əhalisinin osmanlılara qarşı 
üsyan qaldıraraq osmanlıları qovması 
 
Ordubad əhalisinin Hacı Qəssabın başçılığı 
ilə osmanlılara qarşı üsyan qaldırması
 
1603
 
1618  
sentyabr
 
Mərənd sülhü. IV  Səfəvi-Osmanlı 
müharibəsinin başa çatması 
 

---

 
270
 
 
 
 
Səfəvilər dövlətinin ictimai-iqtisadi həyatı və  mədəniyyət  
 (XVI əsr – XVII əsrin birinci yarısında) 
 
Səfəvilər dövlətinin siyasi quruluşu və  idarəetmə sistemi 
Səfəvilər  dövləti  Qaraqoyunlu  və  Ağqoyunlu  dövlətlərinin  ənənələrini  davam  etdirirdi.  Şah  I  İsmayılın  daxili  siyasətinin 
əsas istiqamətlərindən birini mərkəzləşmiş dövlət yaratmaq ideyası təşkil edirdi. Səfəvilər dövləti dövrün mənbələrində Qızılbaş adı 
ilə tanınırdı. Səfəvilər dövlətinin idarəetmə quruluşu aşağıdakı kimi  idi: 
•
 
Şah  -  dövlətin  başında  durur,  qeyri  məhdud  hakimiyyətə  malik  idi,  şiələrin  ruhani  başçısı    hesab  edilirdi,  Səfəvilər 
dövlətində ən böyük torpaq sahibi sayılırdı Ş münbit və gəlirli torpaqlar şaha və onun sülaləsinə mənsub idi. 
•
 
Ali  məclis  -    Şahın  yanında  fəaliyyət  göstərən,  məşvərətçi  səslə  dövlət  aparatında  yüksək  mövqe  tutan  şəxslərdən  və 
Azərbaycan tayfalarının ən nüfuzlu əmirlərindən ibarət olan Dövlət şurası idi 
•
 
Vəkil  –  Səfəvilər  dövlətində  şahdan  sonra  ikinci  şəxs,  şahın  dünyəvi  və  dini  işlərdə  tamhüquqlu  müavini  idi.  Səfəvilər 
dövlətində vəkil vəzifəsi ilk dəfə  Şah I İsmayılın tərbiyəçisi lələ Hüseyn bəy Şamlya həvalə edilmişdir. 
•
 
Əmir-ül-üməra - Səfəvilər dövlətində ordunun baş komandanı, başçısı idi. 
•
 
Qorçubaşı - Şahın Azərbaycan tayfalarının döyüşçülərindən ibarət olan və çərik adlanan xüsusi hərbi dəstəsinə  rəhbərlik 
edirdi. Dövlətin hərbi qüvvələrinin əsasını Azərbaycan türklərindən ibarət xüsusi hərbi dəstələr və şaha tabe olan əlavə 
daimi qoşun təşkil edirdi. 
•
 
Vəzir - mülki işlərə başçılıq edir, əsasən maliyyə əməliyyatları ilə məşğul olur, mədaxil və məxaricə nəzarət edirdi 
•
 
Sədr – dini idarələrə başçılıq edirdi. 
•
 
Qazi – dövlətdə şəriətə əsaslanan məhkəmədə hakimlik edirdi. 
Səfəvilər dövrünün idarəçilik  sistemi Qaraqoyunlu və  Ağqoyunlu idarəçilik sistemi arasında oxşar və fərqli cəhətlərə  malik 
idi.  
I Şah Abbasın Ordubad, Culfa və Naxçıvanı 
osmanlılardan azad etməsi
 
1622-
1623
   
I Şah Abbasın 1618-ci il sülhünü pozaraq 
Bağdadla birlikdə İraqı ələ keçirməsi
 
1603
 
 
1604  
avqust
 
1604
 
1604
 
1622-
1639
 
1634
 
1635
 
I Şah Abbasın İrəvan qalasını azad etməsi
 
Ciqaloğlu Sinan paşanın Azərbaycana birinci 
yürüşə başlaması
 
 
I Şah Abbasın “böyük sürgün” 
siyasətini həyata keçirməsi
 
Şah I Səfinin İrəvan qalasını Osmanlılardan 
azad etməsi
 
Osmanlıların İrəvanı və Təbrizi ələ  
keçirməsi
 
V Səfəvi-Osmanlı müharibəsi  
dövrü 
Ciqaloğlu Sinan paşanın ordusunun ikinci 
dəfə Azərbaycana yürüşə başlaması
 
I Şah Abbasın Gəncəni osmanlılardan azad 
etməsi 
 
Bağdad şəhərinin Osmanlılar tərəfindən 
tutulması
 
Qəsri-Şirin sülhü. Amasiya sülhünün 
şərtlərinin  təsdiq olunması
 
1605
 
 
1606
 
1638
 
1639  17 
may
 

---