Dərsliklərindən
Yüklə 10,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 b) ticarət yollarında əmin-amanlıq yarandı. c) Xarici hücumların arası kəsildi. d) Dövlət quruluşunda əsaslı dəyişikliklər etməyərək, ölkəni əsasən yerli şumer və akkad nümayəndələrindən təyin edilmiş canişinlər vasitəsilə idarə edirdilər. Kuti və Lullubi dövlət qurumlarına aid oxşar cəhətləri Turukki və Assuriya savaşları E.ə. XXII əsrin axırlarında Mesopotamiyada kutilərin hakimiyyətinə son qoyuldu. Onlar ölkədən çıxarıldılar. E.ə. III minilliyin sonunda Kuti dövlət qurumu süquta uğrayıb, xırda vilayətlərə parçalandı. E.ə III minilliyin sonunda Kuti və Lullubi dövlət qurumlarının tərkibinə turukkilər daxil idi. Lullubi və Kuti dövlət qurumları süquta uğradıqdan sonra bu qurumların tərkibinə daxil olan su və turukki tayfaları müstəqillik qazandılar. Bu zaman Mesopotamiyanın şimalında yaranmış Assuriya dövləti turukkilərin ərazisini işğal etmək istəyirdi. Turukkilər müqavimət göstərib öz torpaqlarını vermədilər. Əksinə, Aşşurun nəzarəti altında olan bir sıra vilayətləri tutdular və tədricən Babilistan ərazisinə yayıldılar. Assuriyanın Azərbaycan torpaqlarına yürüşləri E.ə XIV əsrin sonundan Assuriyanın qüdrəti yenidən artdı və qədim Azərbaycan tayfaları onun təsiri altına düşdü. E.ə II minillikdə qədim Azərbaycan tayfaları olan turrukilər, lullubilər, kutilər və şubarlar Assuriyanın işğalçılıq siyasətinə qarşı çıxaraq üsyan qaldırmış və müstəqillik uğrunda mübarizə aparmışdılar. Lakin, E.ə II minillikdə qədim Azərbaycan etnoslarının, tayfa başçıları və xırda hakimlərin vahd dövlət halında birləşə bilməmələri Assuriyaya qarşı ciddi müqavimət göstərə bilməməsinə səbəb olmuşdu. Lakin müharibələr qədim Azərbaycan tayfaları yenidən dövlət halında birləşməsini zəruri edirdi. E.ə II minilliyin sonu – I minilliyin əvvəlində Azərbaycanda dövlətlərin meydana gəlməsi ərəfəsində idi. Kuti və Lullubi dövlət qurumları süquta uğradıqdan sonra turruki tayfaları Turruki tayfaları Müstəqil siyasət yeritməyə başladılar Assuriya işğalına qarşı müqavimət göstərərək öz torpaqlarını qorudular Assuriyalıların siyasi mərkəzi olan Şuşarra vilayətini tutdular Zaqroş dağ keçidi vasitəsilə İkiçayarasına daxil oldular Erkən dövlət qurumları Azərbaycan ərazisində yaranmışdı e.ə III minilliyin sonunda süqut etmişdi İlk dövlət qurumları idi Mesopotamiya ilə əlaqə yaratmışdılar Türk mənşəli sülalələr idarə edirdi e.ə III minillikdə mövcud olmuşdu 20 E.ə II minillikdə Assuriyanın işğalçılıq siyasətinə qarşı çıxaraq üsyan qaldırmış Azərbaycan tayfaları Xronologiya e.ə III minillik Azərbaycanın cənubunda erkən dövlət qurumlarının meydana gəlməsi e.ə III minilliyin I yarısı Aratta dövlət qurumunun mövcud olması e.ə III minilliyin II yarısı Lullubi tayfa ittifaqının mövcud olması. Lullubilərin Akkad dövlətinin işğalçı siyasətinə qarşı ittifaq yaratması e.ə XXIII– XXII əsrlər Urmiya gölünün cənubunda Lullubi dövlət qurumlarının meydana gəlməsi e.ə III minilliyin II yarısı Urmiya gölünün cənub-qərbində Kuti dövlət qurumunun meydana gəlməsi e.ə XXII əsr Kutilərin Mesopotamiyaya hücumu. Akkad dövlətinin süquta uğradılması və kutilərin Mesopotamiyada 100 illik hakimiyyətinin başlanması e.ə XXII əsrin sonları Kuti hökmdarı Tirikana qarşı üsyan baş verməsi. Kutilərin Mesopotamiyada 100 hakimiyyətinə son qoyulması və Mesopotamiyada III Ur Şumer sülaləsinin hökmüranlığının bərqərar olması e.ə III minilliyin sonu Kuti və Lullubi dövlət qurumlarının süquta uğrayaraq xırda vilayətlərə parçalanması e.ə III minilliyin sonu Turukki tayfalarının Şuşarra vilayətini tutması e.ə 2003 Su tayfalarının III Ur sülaləsini devirməsi və Su ölkəsinin müstəqil olması e.ə II minilliyin əvvəli Kuti, lullubi və turikkilərin yeni tayfa birliyi yaratması e.ə II minillik Turukki, lullubi, kuti və şubar tayfalarının Assuriyaya qarşı üsyan qaldırması turruki kuti şubarlar lullubi 21 Manna dövləti Manna dövlətinin təbiəti, əhalisi və təsərrüfarı E.ə I minilliyin əvvəllərində Urmiya gölü ətrafında mərkəzləşmiş Manna dövləti yarandı. Mannanın təbiətinə aiddir: • Dağlıq ölkə olub, burada müxtəlif böyüklüklərdə suvarma üçün çoxlu çaylar var idi • Urmiya gölünün suyu çox duzlu olduğu üçün suvarmaya yaramırdı • Çay vadiləri çox məhsuldar olduğundan əhali burada sıx məskunlaşmışdı • Ölkə faydalı qazıntılarla zəngin olub, dəmir, mis, gümüş, qızıl, qurğuşun yataqlarına malik idi Mannanın əhalisi: • Əsasən türk mənşəli tayfalardan ibarət idi • Oturaq həyat sürürdü • Düzən və dağətəyi yerlərdə yaşayanlar əkinçiliklə məşğul olurdu Mannanın təsərrüfatına aiddir: • Torpağı dəmir toxa və xışla şumlayır, taxılı dəmir oraqla biçirdilər • Bağçılıq və üzümçülük inkişaf etmiş, üzümdən şərab hazırlayırdılar • Təsərrüfatda dəvədən istifadə edirdilər • Dövlətə, yaxut hökmdara məxsus taxıl anbarları var idi (quraqlıq, yaxut aclıq vaxtı dövlət anbarlarından əhaliyə taxıl paylanılırdı) • Təsərrüfatda atçılıq mühüm yer tutmuş və geniş yayılmışdı (məsələn, Mannanın Subi vilayəti öz at ilxıları ilə fərqlərirdi, Bara (Sanqibuti) vilayətində isə hökmdar sürüləri saxlanılırdı). Mannada xırda dövlət birləşmələri E.ə IX əsrdə Manna ərazisində müstəqil siyasət yürüdən – Zamua, Gilzan, Alateye, Surikaş, Gizilbunda, Uişdiş, Zikirtu, Andia vilayətləri meydana gəlmişdi. Mannanın ən böyük vilayətlərindən biri Zamua vilayəti idi. Zamua vilayəti: • Mannanın əsas hissəsini təşkil edirdi • Urmiya gölünün cənubunda yerləşirdi • Əvvəllər lullubilərin ölkəsi olmuşdur • E.ə IX əsrdə ayrı ayrı hakimlər tərəfindən idarə edilirdi QEYD: E.ə IX əsrdə Zamua vilayətinin ayrı ayrı hakimlər tərəfindən idarə edilməsi nəticəsində buraya xarici hücumların qarşısını almaq mümkün olmurdu. Ümumiyyətlə, bu dövrdə Manna vilayətlərinin hər biri Assuriya ordusuna qarşı təkbaşına mübarizə aparmalı olur, yaxut xərac göndərməklə Assuriya ilə müstəqil siyasi əlaqə yaradırdılar. Manna dövlətinin yaranması E.ə I minilliyin başlanğıcında Azərbaycanın cənubunda – Urmiya gölü ətrafında mərkəzləşmiş dövlətin meydana gəlməsi üçün əlverişli şərait meydana gəlmişdi. E.ə IX əsrdə burada (Urmiya gölü ətrafında) Manna dövləti yaranmışdı. Lakin həmin dövrdə Manna hələ bütün Cənubi Azərbaycan torpaqlarını əhatə edə bilməmişdir. Manna adına ilk dəfə e.ə 843-cü ildə, III Salmanasarın mixi yazılı kitabəsində rast gəlinmişdir. Manna - Azərbaycanın ilk qədim dövləti idi. E.ə IX-VIII əsrlərdə Manna güclü bir dövlətə çevrildi. Yüklə 10,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|