Dərsliklərindən
Yüklə 10,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E.ə 650-ci ildə
- E.ə 616-cı ildə
- VI əsrin əvvəllərində
- Mannan ilə Assuriyanın ittifaq yartadaraq birlikdə mübarizə apradığı dövlətlər Mannada idarəetmə sistemi E.ə III minillikdə
- Midiya Urartu Babilistan
- Həsənli qazıntılarından
- E.ə VIII-VII əsrlərə aid
26 • Mannanın əhalisi, mal-qarası və at ilxılarının bir qismi qənimət kimi aparıldı E.ə 650-ci ildə Ahşeri döyüşdə məğlub olduğuna görə əhali üsyan qaldıraraq onu öldürdü. Assuriya hökmdarlarının Mannaya yürüşləri Tarixi Hökmdarlar Məqsədi və ya səbəbi Nəticəsi E.ə VIII əsrin II yarısı III Tiqlatpalasar Manna və başqa ölkələrdə təsirini artırmaq Mannanın Mazamua vilayətini tutaraq Assuriyaya birləşdirdi, Urmiya gölü hövzəsində yaşayan birsıra tayfaları başqa əraziyə köçürdü e.ə 716-cı il II Sarqon Ullusunun Mannanın Assuriya əsarətindən azad olmaq üçün Urartu ilə ittifaqa girməsi Azanın qatillərini cəzalandırdı, Ullusunu hakimiyyətdə saxladı, bütün Manna torpaqlarını Ullusuna tabe etdi, Manna Assuriyanın siyasi ağalığını tanıdı e.ə 715-ci il II Sarqon Manna canişini Dayaukkunun I Rusanın fitnəsinə uyaraq mərkəzi hakimiyyətə qarşı qiyam qaldırması Mannanın Urartu tərəfindən işğal edilmiş torpaqlarını geri qaytardı. Lakin ölkədə tam sabitlik yaranmadı, daxili çəkişmələr yenə də davam etdi e.ə 714-cü il II Sarqon Mannanı Urartunun təcavüzündən azad etmək, Mannada Assuriyanın mövqeyini möhkəmləndirmək, Mannadan Assuriyaya vaxtlı-vaxtlı xərac göndərilməsini təmin etmək Urartu tərəfindən tutulmuş Uişdiş və Subi vilayətlərini azad etdi. Urartu zəiflədi və bir daha Mannanın daxili işlərinə qarışa bilmədi, Manna qüdrətli dövlət oldu E.ə 650-ci il Aşşurbanipal Manna hökmdarı Ahşerinin Assuriya ilə ittifaqı pozması Manna hökmdarı Ahşerini məğlub etdi, İzurtunu və bir çox Manna şəhərlərini dağıtdı, Mannanın əhalisini, mal-qarasını qənimət kimi apardı Uallinin hakimiyyəti (e.ə e.ə 650-630) Ahşeri üsyançılar tərəfindən öldürüldükdən sonra hakimiyyətə onun oğlu Ualli gəldi. Uallinin hakimiyyəti dövründə: • Aşşuriya ilə ittifaq bərpa olundu • Manna Assuriya ilə ittifaqa sadiq qaldı • Manna müstəqil dövlət kimi öz varlığını qoruyub saxladı E.ə 616-cı ildə Assuriya Midiya və Babilistan ilə mübarizə apararkən Mannanın hərbi dəstələri ona müttəfiq kimi kömək etdi. Qaynaqların məlumatına görə e.ə 593-cü ildə Manna müstəqil dövlət kimi öz varlığını qoruyub saxlayırdı. E.ə 590-cı ildə isə İranın mərkəzində yaranmış Midiya dövləti tərfindən süquta uğradıldı və Mannanın müstəqil dövlətçiliyi sona çatdı. VI əsrin əvvəllərində Manna dövlətinin süqutunun əsas səbəbi aşağıdakı amillərlə bağlı idi: • Daxili çəkişmələr • Arasıkəsilməz müharibələr • Xarici hücumların güclənməsi 27 Mannan ilə Assuriyanın ittifaq yartadaraq birlikdə mübarizə apradığı dövlətlər Mannada idarəetmə sistemi E.ə III minillikdə Manna ərazisində dövlət qurumlarının meydana gəlməsi (Aratta, Lullubi, Kuti) Mannada dövlətçilik ənənəsinin qədim köklərə malik olduğunu göstərir. Mannanın idarəetmə sisteminə aiddir: • Quldarlıq istehsal formasına əsaslanan dövlət olmuşdur • Dövlətə türk mənşəli sülalə başçılıq edirdi • Manna mərkəzləşmiş dövlət idi • Dövləti qeyri-məhdud hakimiyyətə malik hökmdar idarə edirdi • Vilayətləri mərkəzi hakimiyyətə tabe olan canişinlər idarə edirdi • Hökmdardan asılı olan “ağsaqqallar şurası” fəaliyyət göstərirdi • Dövlətin idarəsində hakim ailənin üzvləri iştirak edirdi • E.ə VIII əsrin I yarısında hakimiyyət irsi olaraq atadan oğula keçməyə başladı • Dövlətin idarə işində müxtəlif məmur və əyanlar çalışırdılar (Məmurlar mixi qaynaqlarda əyan, ağsaqqal, məsləhətçi, başçı və canişin adlandırılırdı). QEYD: Lullubi dövlət qurumu ilə Manna dövləti oxşar cəhətlərə malik idi. Belə ki hər iki dövlət Azərbaycanın cənub hissəsində yaranmışdı, türk mənşəli sülalələr tərəfindən idarə olunurdu, hakimiyyət hökmdara məxsus idi. Manna dövlətinin idarə sisteminin xüsusiyyətləri Dövləti hökmdar vilayətləri isə canişinlər idarə edirdi Mərkəzləşmiş və quldar dövlət idi Dövləti türk mənşəli sülalə idarə edirdi Hakim ailə üzvləri idarəetmədə iştirak edirdi Hakimiyyət irsi olaraq atadan oğula keçirdi “Ağsaqqallar şurası” fəaliyyət göstərirdi Midiya Urartu Babilistan 28 Kuti və Manna dövlətlərinin tarixi üçün ümumi cəhətlər Mannada sənətkarlıq Mannalıların təsərrüfat həyatında əkinçilik və maldarlıqla yanaşı sənətkarlıq da mühüm yer tuturdu. Mannada sənətkarlığın inkişafını Cənubi Azərbaycanda yerləşən qədim Həsənli və Ziviyə yaşayış məskənləri də sübut edir. Mannada sənətkarlığın metalişləmə, toxuculuq və boyaçılıq sahələri inkişaf etmişdir. Həsənli və Ziviyə tapıntıları Mannada metalişləmə sənətinin yüksək inkişaf etdiyini göstərir. Mannada metalişləmənin inkişafına aşağıdakı amillər kömək etmişdir: • Mannanın ərazisinin dəmir filizi ilə zəngin olması • Mannada qiymətli daş yataqlarının mövcud olması Mannanın peşəkər sənətkarlar qızıl, gümüş, tunc və misdən bəzək əşyaları, qab-qacaq və.s hazırlayırdılar. Həsənli qazıntılarından tapılan müxtəlif parça qalıqları toxuculuqda qoyun yunundan və keçi qəzilindən istifadə edildiyini göstərir. Ziviyədən tapılmış müxtəlif daş qəliblər və qızıl cam Mannanın nadir sənə nümunələridir. Manna sənətkarları əridilmiş metalı həmin qəliblərə tökərək - oraq, toxa, balta, xəncər, ox ucları, dəbilqə, bəzək əşyaları, qab-qacaq və.s hazırlayırdılar E.ə VIII-VII əsrlərə aid Mannanın Ziviyə qalasından aşağıdakı zəngin sənətkarlıq nümunələri aşkar edilmişdir: • Qızıl və gümüşdən hazırlanmış döşlük • Dəmir qılınclar, qılınc qını və dəstəyinin hissələri • Gümüş sini və buynuzvari qədəhlər • At qoşqu ləvazimatı və.s Mannada sənətkarlıq Sənətkarlığın metalişləmə, toxuculuq və boyaçılıq sahələri inkişaf etmişdir Həsənli və Ziviyə məskənləri sənətkarlığın inkişafını sübut edir Sənətkarlar qızıl, gümüş, tunc və misdən bəzək əşyaları hazırlayırdılar Ziviyədən tapılmış daş qəliblər və qızıl camı nadir sənə nümunələridir Toxuculuqda qoyun və keçi qəzilindən istifadə edilirdi Kuti və Manna dövləti Azərbaycanın cənub torpaqlarında yaranmışdılar Hökmdarlarına qarşı üsyan baş vermişdir Ay allahına, məhəbbət, məhsuldarlıq ilahəsinə sitayiş edirdilər Vilayətləri canişinlər idarə edirdilər Türk mənşəli hökmdarlar tərəfindən idarə edilirdilər Yüklə 10,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|