Dərsliklərindən
İskitlər (Skiflər) və Azərbaycan
Yüklə 10,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
31 İskitlər (Skiflər) və Azərbaycan Kimmer, iskit və sak tayfalarının yürüşləri E.ə VII əsrin əvvəllərindən başlayaraq türk mənşəli – kimmer, iskit və sak tayfaları əvvəlcə Ön Asiyaya sonra isə Azərbaycan ərazisinə yürüşlər etdilər. Kimmerlərə aiddir: • İlkin məskəni Şimali Qafqazın qərb hissəsi idi • E.ə VIII əsrdə Qara dənizin şimalında və Krım yarımadasında yaşayırdılar • E.ə VII əsrdə Azərbaycan ərazisində məskunlaşmışdılar • Mannanın şimal-qərbində məskunlaşaraq onunla ittifaqa girmişdilər • Azərbaycanda onlarla bağlı Qımır, Qımırlı, Kəmərli və Qəmərli adlı yer adları qalmışdır Saklara aiddir: • E.ə VII əsrin əvvəllərindən başlayaraq Urmiya gölünün şimalında məskunlaşmışdılar (mənbələr onları “şişpapak” saklar adlandırmışdı) • Sakların Arazla Kürün qovuşduğu yerdə yaşadığına görə orta əsr qaynaqları buranı “Balasakan” (Sak düzü) adlandırmışdı • İndiki Bərdədən Qafqaz dağlarına qədər uzanan ərazidə “saka bənzərlər” (sakasinlər) yaşamışdılar • Onlara massagetlər də deyirdilər İskitlərə (skiflərə) aiddir: • Mannanın hüdudlarında məskunlaşaraq onunla ittifaqa girmişdilər • Skif adı mixi qaynaqlarda işquz, aşquz kimi qeyd edilmişdir E.ə VII əsrdə kimmer, iskit və sak tayfalarının məskunlaşdığı ərazilər Azərbaycanda İskit (Skif) padşahlığının yaranması E.ə VII əsrdə iskitlər öz dövlətlərini yaratdılar. Azərbaycanda mövcud olmuş İskit padişahlığı: • E.ə VII əsrin ortalarında yaranmışdı • Manna ilə Urartu arasında yerləşirdi • Əsasını kimmer, iskit və sak tayfaları qoymuşdu • Midiya qoşunlarının hərbi yürüşünə məruz qalmışdı • E.ə VII əsrin ortalarında hakimiyyətdə olmuş hökmdarı Tuqdamme “sak və kuti hökmdarı” rütbəsinini daşıyırdı • E.ə VI əsrin əvvəllərində, Manna dövləti süqut edən dövürdə tənəzzülə uğramışdı (İskit padişahlığının tənəzzülə uğramasının səbəbi Midiya dövləti ilə rəqabət apara bilməməsi olmuşdur) Azərbaycan Ön Asiya 32 QEYD: Ümumiyyətlə, Manna, Skif padişahlığı və Urartu Midiya tərəfindən işğal edilərək süquta uğradılmış dövlətlər olmuşdur. Bu amil onlar arasında oxşar cəhət təşkil edir. İskitlərdə hərbi iş, sənətkarlıq, incəsənət və din Azərbaycanın aşağıdakı ərazilərində kimmer, iskit və sak tayfalarına aid maddi mədəniyyət qalıqları tapılmışdır: • Zaqatalada (Saktalada) • Şəki və Mingəçevirdə • Kür-Araz çayları vadisində, Qarabağda • Urmiya gölünün şimal-qərb və cənub-qərbində Kimmer, iskit və sak tayfaları hərb tarixinə müəyyən töhfələr vermişdilər. Bu tayfaların cəsur, süvari və piyada döyüşçüləri var idi. Onlar zireh geyinir, xəncər, ox və yayla silahlanırdılar. İki və üç tilli ox ucları tunc və dəmirdən hazırlanmışdir (iskit və sak tipli belə ox ucları Qarabağda - Xocalı, Mingəçevir, Gədəbəy abidələrindən tapılmışdır.) Döyüş zamanı ikitəkərli hərbi arabalardan istifadə edilirdi. İskitlərdə incəsənət yüksək inkişaf etmişdir. Onlar daş heykəllər, zoomorf fiqurlar hazırlamışdılar. İskit incəsənəti Manna sənətkarlığına böyük təsir göstərmişdir. İskit mədəniyyətinin Manna mədəniyyətinə təsirini aşağıdakı tapıntılar sübut edir: Qılınc dəstləri, qın hissələri və kəmər Gümüş sini, qızıl və gümüş ritonlar Eyni dini inam və adətlərə malik olan kimmer, iskit, sak tayfalarında Mannada olduğu kimi çoxallahlılıq mövcud idi. Kimmer, iskit, sak tayfaları torpağı və suyu müqəddəs sayırdılar. Bu tayfaların dəfn adətində kurqanlar ((torpaq qəbirlər) səciyyəvi idi. Belə kurqanlar əsasən iskit əyanları dəfn olunurdu. Kurqanlara məişət avadanlıqları, silahlar, bəzək əşyaları qoyulurdu. 33 AZƏRBAYCAN MİDİYA VƏ ƏHƏMNİ İMPERİYALARININ TƏRKİBİNDƏ Azərbaycan Midiya imperiyasının tərkibində Midiya dövlətinin yaranması Midiya dövləti İranın mərkəzində meydana gəlmişdir. Midiya Mannadan cənub-şərqdə, yerləşirdi. Mannanın Gizilbunda vilayəti hər iki dövlətin sərhəddini təşkil edirdi. Mixi yazılarında Midiyanın adı - Maday, Matay, Amaday, yunan mənbələrində isə Midiya şəklində işlənmişdir. Midiya ölkəsi haqqına ilk məlumatlar e.ə IX əsrə aiddir. İlk dəfə Midiya adını e.ə 843-cü ildə, Assur hökmdarı III Salmanasar işlətmişdi. Midiya tayfaları içərisində maqlar xüsusi yer tuturdu. Midiya tayfaları haqqında geniş məlumatı yunan tarixçisi Heredot “Tarix” əsərində vermişdir. O, Midiya ərazisində altı qəbilənin yaşadığını qeyd edir. Onlardan mataylar türk mənşəli tayfa idi. E.ə IX-VIII əsrlərdə Midiya ərazisi xırda vilayət hakimləri tərəfindən idarə olunurdu. E.ə IX əsrin ikinci yarısında Assuriya hökmdarları Midiya ərazisinə yürüşlər edib ölkəni qarət edərək, xırda hökmdarları özündən asılı vəziyyətə saldılar. Nəticədə ayrı-ayrı Midiya vilayətləri xərac verməyə məcbur oldu. E.ə VIII əsrin ikinci yarısında Assuriyanın Midiya ərazisinə yürüşləri nisbətən çoxaldı. Bu dövrdə Assuriya hökmdarı II Sarqon Midiya ərazisini işğal etmişdi. Bu zaman Midiya canişini Mannaya tabe idi. E.ə VIII əsrin sonunda Midiyada vahid dövlətin yaradılmasına təşəbbüs göstərilmişdir. Bu təşəbbüsün müəllifi Deyok idi. Deyok hakimiyyəti dövründə: • Midiya tayfalarını birləşdirərək vahid dövlət yaratdı • Ekbatan (Həmədan) şəhərini saldıraraq Midiyanın paytaxtı elan etdi Deyokdan sonra Midiyada hakimiyyətdə Kaştariti, Kiaksar və onun oğlu Astiaq hökmdar olmuşdu. İskitlərin Ön Asiyaya hücumları zamanı Midiya Assuriyaya qarşı mübarizəyə başladı və e.ə 672-ci ildə tam müstəqil oldu. Manna və Midiya dövlətlərinin tarixinə aid ümumi cəhətləri Manna və Midiya dövlətləri Ərazisi ilk vaxtlar xırda vilayət hakimləri tərəfindən idarə olunurdu Assur hökmdarı II Sarqonun yürüşlərinə məruz qalmışdı İlk dəfə onların adını Assur hökmdarı III Salmanasar işlətmişdi Eyni əsrdə (e.ə VI əsrdə) süqut etmişdilər III BÖLMƏ Yüklə 10,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|