Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü IL tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

93 
 
Kompensasiya rüsumları (“Gömrük tarifi haqqında” Qanun, 9-cu maddə):  
Kompensasiya latınca “compensatio” sözündən olub, hərfi mənası “ödəmə” deməkdir.  
Ölkənin gömrük ərazisinə  gətirilən malların istehsalı  və ya ixracı zamanı birbaşa və ya dolayı yolla 
subsidiyalardan (subsidiya latınca  “subsidium” sözündən olub, hərfi mənası  “yardım”, “kömək”  deməkdir. 
Subsidiya, dövlətin büdcə  vəsaiti hesabına yerli hakimiyyət orqanlarına, hüquqi və fiziki şəxslərə  əsasən pul 
formasında göstərdiyi yardımdır) istifadə olunduqda və belə bir idxal bu qəbildən olan malların yerli 
istehsalçılarına ziyan vurduqda və yaxud bu hal istisna edilmədikdə, habelə ölkədə bu malların istehsalının 
təşkilinə və genişləndirilməsinə maneçilik törədildikdə kompensasiya rüsumları tətbiq edilir.  
Xüsusi, antidempinq və kompensasiya rüsumları tətbiq edilməzdən əvvəl Azərbaycan Respublikasının 
müvafiq idarəetmə orqanlarının təşəbbüsü ilə qanunvericilik normalarına uyğun olaraq 10 gün müddətində 
təhqiqat aparılır. Bu zaman çıxarılacaq qərarlar kəmiyyətcə müəyyən edilmiş qərarlara əsaslanmalıdır.  
Hər bir xüsusi hal üçün tətbiq olunacaq rüsum dərəcələri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti 
tərəfindən müəyyən edilir və bu dərəcələr təhqiqatın müəyyən etdiyi qiymətlərin dempinq azaldılmasının, 
subsidiyanın və aşkar olunan dəymiş ziyanın məbləğinə mütənasib olmalıdır.  
Gömrük güzəştləri. Bütün gömrük güzəştləri mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq Azərbaycan 
Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən olunur.  
Ölkənin ticarət siyasəti həyata keçirilərkən qarşılıqlı və birtərəfli qaydada, gömrük sərhədindən keçirilən 
mallar üzrə əvvəl ödənilmiş rüsumun qaytarılması, rüsum ödənişlərindən azadetmə, rüsum dərəcələrinin aşağı 
salınması, malın güzəştli gətirilməsi və ya aparılması üçün tarif kvotaları  şəklində verilən güzəştlər tarif 
güzəştləri adlanır.  
“Gömrük tarifi haqqında” Qanunun 36-cı maddəsinə görə aşağıdakı hallarda güzəştlər verilə bilər.  
1) Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi ilə müəyyən olunmuş gömrük rejimlərinə uyğun 
olaraq gömrük nəzarəti altında ölkə ərazisinə müvəqqəti gətirilən və aparılan mallar;  
2) Azərbaycan Respublikasının iştirakçısı olduğu hökumətlərarası sazişlərə müvafiq olaraq xaricdə 
investisiya əməkdaşlığı üzrə obyektlərin inşası üçün dəstlə göndərilən mallar;  
3) Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq müəyyən edilən dövlət ehtiyacları 
üçün ölkənin gömrük ərazisindən çıxarılan mallar;  
4) xarici sərmayənin iştirakı ilə yaradılan müəssisələrin və xarici müəssisələrin nizamnamə fonduna pay 
şəklində ölkənin gömrük ərazisinə gətirilən, həmçinin qanunvericiliyə uyğun olaraq Azərbaycan hökumətinin və 
ya onun səlahiyyətli dövlət orqanlarının məhsulların bölgüsü barədə bağladıqları sazişlərdə  nəzərdə tutulmuş 
hallarda və Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada xarici sərmayələrin 
öz xərcini ödəməsi dövründə  həmin müəssisələrin özü tərəfindənistehsal edilərək ölkə  ərazisindən çıxarılan 
müxtəlif növ mallar. 
Əslində tarif tənzimlənməsi özündə bir neçə qarşılıqlı əməliyyatları əks etdirən mürəkkəb bir prosesdir. 
Bunlardan bizim üçün daha maraqlı olanı malın mənşə ölkəsinin müəyyənləşdirilməsi və gömrük dəyərinin 
müəyyən edilməsidir. Malın gömrük dəyəri və onun müəyyən edilməsi üsulları barədə 9-cu mövzuda geniş 
məlumat verildiyi üçün, ətraflı şərhə ehtiyac görmürük. 
Malın mənşə ölkəsinin müəyyənləşdirilməsi gömrük əməliyyatlarının sadələşdirilməsi və unifikasiyası 
(“Unifikasiya” latınca “uni” (“vahid”) və “facio” - “edirəm” sözlərindən götürülüb, mənası “vahid edirəm” 
yəni vahid şəklə, formaya, və ya sistemə salmaq deməkdir) barədə Kioto Konvensiyasında öz əksini tapmış 
beynəlxalq təcrübəyə  əsaslanır. Malın mənşə ölkəsinin təyin edilməsinin hüquqi əsaslarını “Gömrük tarifi 
haqqında” qanun ilə (24-32-ci maddələr) təsbit edilmişdir.  
Malın “mənşə ölkəsi” məfhumunu malın istehsal edildiyi ölkələr qrupu, gömrük ittifaqları, dövlətin bir 
hissəsi və yaxud konkret regionu başa düşülür.  
Malın mənşəyinin bəyan edilən ölkə olduğunu müəyyənləşdirmək üçün, gömrük orqanı malın mənşəyi 
haqqında sertifikat (“Sertifikat” fransızca  “certifikat”, latınca  “sertifiko” sözündən olub, mənası  “təsdiq 
edirəm” deməkdir.  Xarici ticarətdə  səlahiyyətli orqanların verdiyi və  əmtənin keyfiyyətini təsdiq edən 
sənədə sertifikat deyilir) tələb edir.  
“Gömrük tarifi haqqında” qanunun 29-cu maddəsinə görə, ölkəmizin gömrük ərazisinə mal gətirilərkən 
aşağıdakı hallarda malın mənşəyi haqqında sertifikat təqdim olunmalıdır:  
1) mənşəyi gömrük tarifinə görə Azərbaycan Respublikasının imtiyaz verdiyi ölkələrdən olan 
mallara;  
2) müəyyən ölkədən gətirilməsi kəmiyyət məhdudiyyətləri ilə və ya xarici iqtisadi fəaliyyətin digər 
üsulları ilə tənzimlənən mallar;  
3) Azərbaycan Respublikasının iştirakçısı olduğu beynəlxalq sazişlərdə, həmçinin, Azərbaycan 
Respublikasının  ətraf mühitin mühafizəsi və  əhalinin sağlamlığı, yerli istehlakçılıqların hüquqlarının 
müdafiəsi, ictimai asayişin qorunması, dövlət təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və Azərbaycan 
Respublikasının həyati mənafeləri sahəsindəki qanunvericilik aktlarında nəzərdə tutulmuş hallarda;  

---

94 
 
4) gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün təqdim olunan sənədlərdə malın mənşəyi haqqında məlumat 
olmadıqda və ya Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanında malın mənşəyi haqqında bəyan edilən 
məlumatların qeyri-dəqiqliyini təsdiq etmək üçün əsas olduğu hallarda.  
Malın mənşə sertifikatları gömrük rəsmiləşdirilməsinə gömrük yük bəyannaməsi və tələb olunan digər 
sənədlərlə birlikdə təqdim olunur.  
Hazırki, dövrdə dünya ticarətində malın mənşə ölkəsi ilə əlaqədar müxtəlif növ imtiyazların verilməsi 
təcrübəsi daha geniş yayılmışdır. Belə ki, malın mənşəyindən asılı olaraq güzəştli gömrük rüsumu alına bilər və 
yaxud tamamilə ödəmədən azad edilə bilər.  
 

---