Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun++ Layout 1
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Palçıq vulkanları və ətraf mühitin eko - logiyası
- Elmi nailiyyətlər və bəzi tövsiyələr
- Adil Əliyev
yamaclarında aparılan təsərrüfat işləri onun oyanması ilə nəticələnmiş və dəhşətli püskürmə baş vermişdir. Vulkanın yer səthinə çıxardığı brekçiya yarımçıq tikilini ört - müşdür.
2001-ci ildə Azərbaycanın ən aktiv Lök - batan vulkanının kraterinin yaxınlığında böyük çala qazılır. Düşünülməmiş təsərrüfat fəaliyyəti elə həmin ilin oktyabrında vulkanı oyatmağa “təhrik” edir. Qəti olaraq yadda sax lamaq lazımdır ki, yatan vulkanı oyatmaq olmaz, bu, xoşa gəlməyən sonluqla nə ti
- cələnə bilər. Texnogen proseslər, əksər hallarda vulkan fəaliyyətinin aktivləşməsinə ciddi təsir göstərir. 1974-cü ildə Krımda biz belə bir hadisənin şahidi olmuşduq: Kerç şəhərinin yaxınlığında, Soldatskaya kəndinin kənarında boru xətti çəkilərkən inşaatçılar ikinci bir xəndək qazmaq məcburiyyəti qarşısında qa - landa palçıq vulkanından keçib gedən birinci xətt brekçiya ilə dolmuş və deformasiyaya uğramışdır. Başqa bir misal: Novoselovka kəndinin kənarında sutoplayıcı hövzənin tikintisinə başlanılır və bunun üçün çoxdan fəaliyyətsiz olan palçıq vulkanına bitişik kiçik təpəcik seçilir. 20 metr uzunluğu, 9 metr eni və 2,5 metr dərinliyi olan çala qazılandan sonra qəflətən palçıq axını başlayır və çalanı tamamilə doldurur. Palçıq vulkanları və ətraf mühitin eko - logiyası Qobustanda palçıq vulkanlarının ək - səriyyəti yaşayış yerlərindən kənarda yer - ləşmişdir. Amma Abşeron yarımadasında və Şamaxı rayonunda insanların ehtiyatsız fəaliyyətinin nəticəsi olaraq bəzi vulkanlar zibillənir və dağıdılır. Belə ki, Qobu Bozdağı, Quşcu, Mədrəsə və digər vulkanların ətrafı zibilxanaya çevrilmişdir, Axtarma-Qaradağ vulkanında fəaliyyətdə olmayan sopka dağıdılmışdır və s. Qrifonların zibillənməsi, vulkan kal - derlərinin zibilxanaya çevrilməsi, nəzarətsiz olaraq vulkan brekçiyasından tikinti materialı və kimyəvi xammal kimi istifadə edilməsi faktları bunu xüsusi ilə vurğulamağı tələb edir. Belə hərəkətlər təkcə bu təbiət abi də - lərinin məhvinə səbəb olmur, müəyyən dərəcədə antisanitariya yaradır, həm də ətraf mühit üçün təhlükə törədir. Palçıq vul kan - larının fəaliyyəti nəticəsində yer səthinə çıxarılan materiallarla birlikdə oradakı tul - lantılar da axıb ətrafı çirkləndirir. Vulkan fəaliyyəti xüsusi landşaftın, şoran torpaqların yaranmasına səbəb olur, bəzən də neftli sahələr əmələ gəlir. Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu landşaftlar nadir geo kimyəvi ərazilərə mənsubdur və canlı or qanizmlərdə çox miqdarda olan bəzi mik ro elementlərin öyrənilməsi üçün maraq doğurur. Çünki onlar (məsələn, bor molibden, stronsium) heyvanlarda endemik xəstəliklərin baş verməsinə səbəb olur. Palçıq vulkanları ölkənin milli sərvəti və təbii ehtiyatlarıdır. Odur ki biz onları qorumağa borcluyuq və təbiətin özünün insanlarımıza ərməğan etdiyi, istifadəsi üçün elə də xüsusi böyük xərc tələb olunmayan bu qiymətli nemətdən maksimum faydalanmağa çalışmalıyıq. 42 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 Cənubi Xəzərdə sualtı palçıq vulkanı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci ilin avqustunda verdiyi sərəncama əsasən Abşeron rayonu və Qobustan əra - zisində palçıq vulkanları qruplarının Dövlət Qoruğu yaradılıb və indi bu nadir təbiət abidələrinin qorunması üçün lazımi tədbirlər görülür.
Son 20 ildə Azərbaycanın palçıq vul kan - ları dünyanın aparıcı neft şirkətlərinin mütəxəssislərinin (BP, Statoyl, AMOK, Ek - son), Qərb universitetlərinin, eləcə də Rusiya və Ukrayna alimlərinin tədqiqat obyektinə çevrilmişdir. Alınan elmi nəticələrin ək sə - riyyəti xarici ölkələrin nüfuzlu jurnallarında, beynalxalq konfransların, simpoziumlarının materiallarında dərc olunmuşdur. Ümumiyyətlə, 40 il ərzində aparılan təd - qiqatlar nəticəsində bir sıra böyük əhəmiyyət kəsb edən elmi nəticələr əldə edilmişdir. Bunlardan bəzilərini qeyd etmək lazımdır. Palçıq vulkanlarının yayıldığı əra zi
lərdə dərinliklərdə yerləşən neft-qaz yataqlarının geo kimyəvi axtarış metodu və kəşfiyyat strukturlarında sönmüş sualtı vulkanların xəritə alma üsulu işlənmiş və Xəzərdə tədqiq olun muşdur. Palçıq vulkanlarının mor fo - genetik təsnifatı verilmişdir, onların qırıl ma - larla əlaqəsi, zaman və məkan paylanma qanunauyğunluqları müəyyən edilmişdir və s. Palçıq vulkanizmi problemi üzrə elmi tədqiqatlar, araşdırmalar ildən-ilə genişlənir. 2003-cü ildə ilk dəfə olaraq Azərbaycan və Xəzərin həmsərhəd akva toriyasının palçıq vulkanlarının geodinamik əsasda, yarım milyon miqyaslı xəritəsi tərtib olunmuşdur. 2002-ci və 2009-cu illərdə Azərbaycanda son 200 ildə qeydə alınmış palçıq vulkanlarının püs kür
mələrinə aid kataloqlar nəşr olun - muşdur. Hazırda xarici ölkələrin palçıq vulkanları haqqında məlumat bankı hazırlanmışdır. 1971-ci ildə ümumdünya geoloji ədə biy
- yatının tarixində ilk dəfə olaraq “Azər bay - can ın palçıq vulkanlarının atlası” çapdan çıx mışdır. Yaxın vaxtlarda Azərbaycan palçıq vul kanlarının yeni atlası ilə yanaşı, həm də ilk dəfə xarici ölkələrin palçıq vulkanlarının hazırlanmış atlası Azərbaycan, ingilis və rus dillərində nəşr olunacaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, palçıq vul - kanlarının fəaliyyəti ilə bağlı rejim mü - şahidələri aparmaq üçün bir neçə vulkanda elmi stansiyaların yaradılması vacib mə sə - lələrdəndir. Bu, vulkanın təhlükəli oyanış - larının proqnoz imkanlarının və onun baş
vermə mexanizminin öyrənilməsinə, ümu mi və neft-qaz geologiyasının bir çox fundamental məsələlərinin həll edilməsinə imkan verəcək. Belə stansiyalar tələbə- geoloqların ixtisas təcrübəsi keçmək üçün də yaxşı baza kimi xidmət göstərə bilər. Eyni zamanda palçıq vulkanizmi muzeyinin yaradılması da az maraq doğurmur; belə bir muzeyin yaradılması bu nadir təbiət hadisəsinə aid bütün mövcud materialların, əldə edilmiş elmi-praktiki nəticələrin yer - ləşdirilməsində, palçıq vulkanlarının baş vermə və fəaliyyət modellərinin əyani su - rətdə nümayiş etdirilməsində müstəsna rol oynaya bilər.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|