Design ft derslik 8 2017 Layout 1
Ürək təqəllüsünün tezliyi
Yüklə 3,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 6.
- Çap üçün deyil 17
- Qan damarları
- Sinir sistemi.
- Çap üçün deyil
15 Ürək təqəllüsünün tezliyi – bu ürək ritminin tezliyi olub, bir dəqiqədə baş verən təqəllüslərin sayını əks etdirir. Sakit halda bu göstərici 60–80 vurğu arasında yerləşməklə, bir dəqiqədə 5 litrə yaxın qanı damarlar vasitəsilə bə dənə yayır. Yeniyetməlik dövründə ürəkdamar sistemi əhəmiyyətli də rə cə də dəyişir. Əgər uşağın ürəyinin həcmi 6 yaşdan 13 yaşa qədər 30–35% ar tı rsa, cin si yetişkənlik dövründə ürəyin həcmi 60–70% böyüyür. Yeniyetməlik döv ründə ürəkdamar sisteminin dəyişməsinin əsas xüsusiyyəti ürək boş luq larının həcminin qan damarlarının en kəsiyi ilə müqayisədə daha artıq olma sıdır. Bu isə yeniyetməlik hipertoniyası adlanan vəziyyətin yaranmasına Şəkil 6. Qan dövranının sxemi Çap üçün deyil 16 səbəb ola bilir. Bu dövrdə qandamar sisteminin inkişafı ahəngdar olur, lakin arteriya damarları vena damarlarına nisbətən daha yaxşı inkişaf edir. Ey ni za man da yeniyetmələrdə kapillyar damar şəbəkəsi yaşlılara nisbətən daha ge nişdir. Bu da yeniyetmələrdə arterial təzyiqin nis bətən aşağı olmasının əsas səbəblərindən biridir. Cinsi yetiş kənlik dövründə teztez bədənin ümumi inkişafı ilə ürəyin ölçülərinin artması arasındakı ahəngin pozulması müşahidə olunur. Belə hallar daha çox akselerativ tipə aid olan yeniyetmələrdə müşa hidə edilir. Bunun nəticəsində həmin yeniyetmələrdə orqanizmin funksional im kanlarının azalması nəzərə çarpır. Arterial qan təzyiqinə əsas amillərlə (ürə yin təqəllüs qüvvəsi, damar mənzəfinin ölçüsü, dövrə qoşulan qanın miq darı, qanın qatılığı və s.) yanaşı, digər amillər – yaşayış şəraiti, yaşayış ye rinin iqlim vəziyyəti, qidalanma tərzi, ailədə və kollektivdə psixoloji ab hava da təsir göstərir. Arterial təzyiq yeniyetmələrdə cinsi yetişkənliklə əlaqədar olaraq baş verən hormon fəallığı ilə yüksəlir. Bəzi şagirdlər bu dövr də başağrısı, yorğunluq, zəiflik, başgicəllənmə, ürək nahiyəsində ağrıdan şika yətlənirlər. Ürəyin funksional vəziyyətini əks etdirən əsas göstəricilərdən biri qanın sistolik və birdəqiqəlik həcmidir. Sakit haldakına nisbətən maksimal oksigen sərfi tələb edən fiziki yükün icrası zamanı bu göstəricilər 4–5 dəfə artaraq yeniyetmələrdə 15–20 litr/dəqiqəyə, yaşlılarda isə 6–7 dəfə artaraq 28–30 litr/dəqiqəyə çatır. Bu, yeniyetmə orqanizminin ürək fəaliyyətinin effektli və qənaətli olmasına, qandamar sisteminin funksional imkanlarının genişlənməsinə imkan verir. Tənəffüs tezliyi 1 dəqiqə ərzində 12–16ya çatır. Tənəffüs ritmi isə sta bil ləşir. Nəfəsalma fazası qısalır, nəfəsvemə və tənəffüs pauzası isə uzanır. Fiziki hərəkətlərin yerinə yetirilməsi, xüsusən gərginlik tələb edən fiziki yük zamanı ürək vurğularının sayı yüksəlir. Bu, əslində, orqanizmin oksigenə artan tələbatına cavab reaksiyasıdır. Lakin ürək vurğuları yalnız fiziki yükün icrası ilə deyil, eyni zamanda həyəcan, qorxu, psixoloji sarsıntı hallarında da yüksəlir. Sistemli şəkildə fiziki hərəkətlərin icrası ürək qandamar sisteminin işinin səmərəsini yüksəldir. Daimi olaraq belə hərəkətlərlə məşğul olan insanlarda orqanizmin oksigenə olan tələbatı səmərəli rejimdə təmin olunur. Məhz bu səbəbdəndir ki, eyni fiziki yükü yerinə yetirən iki müxtəlif adamda ürək vurğularının göstəricisi fərqli olur. Fiziki hazırlığı yüksək olan, qandaşıma sistemi daimi məşqlərin, fiziki yükün icrası ilə təkmilləşmiş insanlarda ürək vurğularının göstəricisi xeyli aşağıdır. Fiziki hərəkətləri yerinə yetirməyən və fiziki hazırlığı aşağı olan insanlarda, hətta orta inten sivlikli fiziki yük ürək vurğularının kəskin artmasına səbəb olur. Hər bir Çap üçün deyil 17 şagird ürəkdamar sisteminin qeyd olunan fiziki yükə reaksiyasını sadə yolla yoxlaya bilər. Bunun üçün 30 saniyə ərzində 20 dəfə oturubqalxma hərəkətini icra etmək və hərəkətin əvvəlində və icradan sonra nəbz vurğusu göstəricilərini müqayisə etmək kifayətdir. Qan damarları – qan orqanizmdə qan damarları adlanan borularla hərə kət edir. Təyinatına görə qan damarları arterial, vena və kapillyar damarlara bölünür. Bu damarlar ürək və ağciyərlə birlikdə orqanizmin qandamar sis temini yaradır. Arterial qan damarları həmişə qanı oksigenlə zən ginləşmə də rə cəsindən asılı olmayaraq, ürəkdən ətraflara daşıyırlar. Arterial qan damar sistemi yüksək təzyiqlidir və buna görə də arterial damarlar qalın və elastik struktura malikdir. Bu damarlar kəsildikdə təzyiqin yüksək olması səbəbindən çoxlu qan itkisinə səbəb olur. Əksər arteriya damarları dərinlikdə yerləşir. Lakin bəziləri bədən səthinə yaxındır. Onların bədən səthinə yaxın olduğu yerlərdə nəbz və ya ürək vurğularının tezliyini müəyyən etmək mümkündür. Arteriya damarları kiçik arteriyalara və sonda ən nazik damarlar olan kapillyarlara qədər şaxələnir. Kapillyarlar divarı bir hüceyrə qalınlığında olan qan damarlarıdır. Belə qalınlıqda olan qan damarının divarı oksigen və qida maddələrinin toxumalara və hüceyrələrə keçməsinə imkan verir. Belə mübadilə zamanı hüceyrə və toxumalarda olan karbon qazı və mübadilə məh sulları hüceyrə və toxumalardan kapillyarlara keçir. Kapillyar damar şəbəkəsi həddindən artıq genişdir. Və onun həcmi qandamar sistemində olan qanın miqdarından xeyli böyükdür. Kapillyar qandamarları fəal əzələ liflərində, o cümlədən beyində çox sıxdır. Kapillyar şəbəkə işlək, fiziki yü kü yerinə yetirən əzələ qruplarında xeyli inkişaf edir. Beləliklə, həmin əzələ qrupları inkişaf edib güclənir. Sinir sistemi. Beyindən, onurğa beyinindən, periferik sinir sistemindən və hissi orqanlardan ibarətdir. Sinir sistemi orqanizmin bütün üzv və to xumalarının birbiri ilə, həmçinin ətraf mühitlə əlaqəsini təmin edir və onun fəaliyyətini tənzimləyir. Mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyəti: – ayrıayrı orqanları təşkil edən müxtəlif hüceyrə və toxumaların funk siyalarını əlaqələndirir (məsələn, təqəllüs aktında əzələni təşkil edən ayrıayrı lifləri, daxili sekresiya aktında vəziləri); – üzv və sistemlərin fəaliyyətini koordinasiya edir (məsələn, işlək əzə lələrdə qan dövranı, qan dövranında tənəffüs, fiziki və əqli iş zamanı enerji təminatı və s.); – ətraf mühitin dəyişən şəraitinə müvafiq olaraq orqanizmin bütün həyati funksiyasını tənzimləyir. Çap üçün deyil Yüklə 3,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|