E. A. MƏMMƏdova
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D ö r d ü n c ü f ə s i l ÇÖL TƏCRÜBƏ - SÜZÜLMƏ İŞLƏRİ 4.1. Çöl təcrübə - süzülmə işlərinin əsas növləri
46 burada : k - süxurların süzülmə əmsalı, m/sut ; R k - qıfın (kavernanın) radiusu, m ; S - su səviyyəsinin enmə hündürlüyü, m ; m - sulu layın qalınlığı, m ; R - quyunun təsir radiusudur , m. Hidravlik üsul suçəkmə məlumatlarına əsaslanır ki, bunun da əsasında sərfin səviyyənin enmə hündürlüyündən asılılıq əyrisi (Q= f (S)) qurulur. 47 D ö r d ü n c ü f ə s i l ÇÖL TƏCRÜBƏ - SÜZÜLMƏ İŞLƏRİ 4.1. Çöl təcrübə - süzülmə işlərinin əsas növləri, məsələləri və tətbiq şəraiti Yeraltı su yataqlarının öyrənilməsində və müxtəlif hidrogeoloji məsələlərin həllində sulu horizontların və aerasiya zonası süxurlarının hidrogeoloji parametrlərinin hesablanması əsas tədqiqat növüdür. Bu parametrləri təyin etmədən yeraltı suların kəşfiyyatı, onların miqdar və keyfiyyətcə öyrənilməsi, xalq təsərrüfatında istifadəsinin əsaslandırılması və onların rejiminin tənzimlənməsi ilə əlaqədar məsələlərin həlli mümkün deyildir. Həmin məsələlərin həllində çöl təcrübə - süzülmə işləri böyük əhəmiyyət kəsb edir (24). Çöl təcrübə - süzülmə işlərinə süxurların süzülmə xassələrinin təyini üzrə hidrodinamik çöl işləri daxildir. Bunlara müxtəlif növ suçəkmələr, quyulara və şurflara suvurma, ekspress – suçəkmə, ekspress – suvurma və s. aiddir. Təcrübə - süzülmə işləri prosesində qarşıya qoyulan məsələlərin həllindən asılı olaraq, aşağıdakı əsas hidrogeoloji parametrlər təyin olunur: su sərfinin səviyyədən asılılıq əyrisi Q=f(S), süzülmə əmsalı k (və ya sukeçiricilik T=km və T=kh or ), təsir radiusu R, təzyiqkeçiricilik (pyezokeçiricilik) əmsalı a ∗ (və ya qrunt suları üçün səviyyəkeçiricilik əmsalı a), süxurların suvericilik əmsalı μ , axının eni B, yeraltı suların hərəkət sürəti v . Təcrübə - süzülmə işlərinin nəticələrinin araşdırılması üçün yeraltı suların qərarlaşmamış hərəkəti nəzəriyyəsindən istifadə olunur ki, bununla da yeraltı su axınının parametrləri haqqında daha tam məlumat almaq mümkündür. Təcrübə - süzülmə işlərinin daha geniş yayılmış və əsas növlərindən biri su təchizatı, qurutma və drenaj məqsədilə 48 aparılan tədqiqatlarda sulu süxurların sınaqdan çıxarılması üçün tətbiq olunan suçəkmə hesab olunur. Sulu horizontların dərində yatdığı və suçəkmənin apa- rılması üçün əlverişli şəraitin olmadığı hallarda hidrogeoloji parametrlərin hesablanması üçün quyulara və şurflara suvurma və s. tətbiq olunur. Quyulardan suçəkmə - əsas, daha etibarlı, lakin baha başa gələn çöl təcrübə – süzülmə işi hesab olunur. Bu səbəbdən onun növünün, həcminin və aparılma metodikasının əsaslandırılması qarşıya qoyulan məsələlərin daha effektli həllini müəyyən edir. 4.2. Suçəkmələrin növləri və təyinatı Müxtəlif tipli yeraltı su yataqlarının axtarışı və kəşfiyyatında aparılan bütün suçəkmələr təyinatından asılı olaraq, üç növə ayrılır: sınaq, təcrübə və təcrübə – istismar. Suçəkmənin bu növləri təcrübə işlərinin davametmə müddəti və təcrübə qrupunun konstruksiyasına görə bir – birindən fərqlənir. Bununla əlaqədar olaraq, çöl təcrübə işlərinin aparılması məqsədilə, həlli üçün təcrübə – süzülmə tədqiqatı layihələndirilən məsələlər müəyyən olunmalıdır. Sınaq suçəkmə yeraltı suların axtarışı və kəşfiyyatında daha geniş tətbiq olunur və demək olar ki, hidrogeoloji tədqiqat prosesində qazılmış bütün quyularda (axtarış, kəşfiyyat, müşahidə) aparılır. Suçəkmənin məqsədi susaxlayan süxurların süzülmə qabiliyyətini, yeraltı suların keyfiyyətini əvvəlcədən qiymətləndirməkdən və müxtəlif zonalar üzrə onların müqayisəli xarakterini aşkar etməkdən ibarətdir. Belə suçəkmə qısa vaxt (6 –24 saat) ərzində aparılır və bu zaman qu-yuda su səviyyəsinin bir pillə enməsilə onun sərfi öyrənilir. İlkin və dəqiq kəşfiyyat mərhələlərində süzülmə işlərinin əsas növü - təcrübə suçəkmədir ki, bu da aşağıdakı məsələlərin 49 həlli məqsdilə aparılır: 1) sulu horizontun əsas hidrogeoloji parametrlərinin (sərf, səviyyənin enmə hündür-lüyü, süzülmə- , sukeçiricilik-, təzyiq- və səviyyəkeçiricilik əmsalları, gətirilmiş təsir radiusu və s.) hesablanması; 2) sulu horizontun planda və kəsilişdə sərhəd şərtlərinin öyrənil-məsi (yeraltı və yerüstü suların qarşılıqlı əlaqəsi, sulu horizontların bir – biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi və s.) ; 3) quyunun su sərfi ilə aşağı düşən səviyyə arasındakı asılılığın müəyyənləşdirilməsi; 4) qarşılıqlı əlaqədə olan bir neçə istismar quyusunun birgə fəaliyyəti zamanı sugötürücünün yerləşdiyi sahədə səviyyənin dəyişmə hündürlüyünün təyini. Təcrübə suçəkmənin qrup və tək növləri ayrılır. Tək suçəkmə quyunun su sərfinin su səviyyəsinin enməsindən asılılığını müəyyənləşdirmək üçün aparılır. Bununla əlaqədar olaraq (sınaq suçəkmədən fərqli olaraq), tək təcrübə suçəkmə səviyyənin 2 – 3 pillə enməsi ilə aparılır. Qrup suçəkmə təcrübə işlərinin əsas növü olub, hidrogeoloji parametrlərin təyini, sərhəd şərtlərinin öyrənilməsi məqsədilə aparılır. Təcrübə - istismar suçəkmə yalnız dəqiq kəşfiyyat mərhələsində, hesabi sxem şəklində əks etdirilməsi mümkün olmayan mürəkkəb hidrogeoloji və hidrokimyəvi şəraitlərdə bir və ya bir neçə quyuda aparılır. Bu suçəkmədə məqsəd - yeraltı su səviyyəsinin dəyişmə qanunauyğunluqlarının və suyun keyfiyyətinin öyrənilməsidir. Belə suçəkmə zamanı quyuda suyun səviyyəsi maksimum aşağı salınmaqla onun sərfi öyrənilir ki, bu sərf də mürəkkəb hidrogeoloji şəraitdə yerləşən sugötürücünün layihələndirilmiş sərfinə yaxın olmalı-dır. Adətən təcrübə – istismar suçəkmənin istismar müddəti 1- 3 ay və daha çox olur. Suçəkmənin aparılma müddəti sulu horizontun qidalanmadığı və ya qidalanmasının az olduğu dövrü əhatə etməlidir. Əgər hidrogeoloji tədqiqatlar tikinti məqsədilə aparılarsa, onda suçəkmə yeraltı su səviyyəsinin ən yüksək olduğu vaxtda həyata keçirilməlidir. Suçəkmədən alınan məlumatların etibarlı və düzgün olması üçün işə başla-mazdan əvvəl quyu təmiz yuyulmalıdır. Ona görə də quyuların Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|