E. A. MƏMMƏdova

 
43
Çınqıllı  və  intensiv  çatlı  süxurlarda:  
α
= 30 – 50 ;       iri-  
və    ortadənəli  qumlarda,  zəif  çatlı  süxurlarda:  
α
=  50 - 70 ;  
xırdadənəli  və   tozlu  qumlarda,  zəif  çatlı  süxurlarda:  
α
= 70 – 
90   qəbul  edilir. 
Süzgəcin  işçi  hissəsinin  uzunluğu  l
0
     aşağıdakı  asılılığın  
köməyi  ilə  hesablanır: 
 
8
,
0
5
,
0
0
÷
=
m
l
  ,                                (2) 
 
burada:  m  -  açılmış  sulu  horizontun  qalınlığıdır.  Texniki  
imkanlarına  görə  süzgəcin  işçi  hissəsinin  uzunluğu,  xüsusilə  
dərin  quyularda,  25 – 30  m  - dən  artıq  olmamalıdır.  Çınqıl  
tökmə  layının  (təbii  süzgəcin) qalınlığı   50 – 200  mm  ola  bilər. 
 
 
                          3.7. Süzgəcin   quraşdırılması 
 
Süzgəcin   quraşdırılma  üsulu  quyunun  dərinliyindən  və  
konstruktiv  xüsusiyyətlərindən,  süzgəcin  tipindən  asılıdır.  
Süzgəcin  daxil  edildiyi  bərkitmə  borularının  daxili  diametri zərbə  
qazıma  üsulunda    süzgəcin  xarici  diametrindən  50  mm  çox  
olmalı,  burma  qazıma  üsulunda  isə  100  mm – dən  az  
olmamalıdır.  Süzgəcin  quraşdırılması    zamanı sulu  horizontun  
açılması  üçün bərkitmə  sütunu  süzgəcin  işçi  hissəsi  hüdudunda 
bir qədər yuxarı qaldırılır. Süzgəcüstü  hissə    bərkitmə  sütununun  
içərisində  onun (bərkitmə  sütununun)  alt  sonluğundan  3 - 5 m   
hündürlükdə      qalmalıdır  ki,  burada  da  süzgəcin  quyunun  üst  
hissəsindən  izolyasiyası  üçün  kipgəc  yerləşir. 
Süzgəcin  quraşdırılması  zamanı  aşağıdakı  qaydalara  riayət  
edilməlidir:  1) layın  daha  çox  sulanmış  zonası  hüdudunda  
süzgəcin  işçi  hissəsinin  dəqiq  yerləşdirilməsi;         2)  süzgəcin  
mərkəzi  vəziyyətə  salınmasının   və  zədələnmədən  qorunmasının  
təmin  edilməsi;  3)  durulducunun  alt  tıxacla  təmin  olunması.   
 
 

---

 
44
3.8. Süzgəcsiz  quyular 
 
Təcrübədə  daha  çox  qənaətli,  effektiv  və    işdə  uzun- 
ömürlü  olan  süzgəcsiz  quyular  tətbiq  olunur.  Belə  quyuların  
qazılması    sulu    horizont    üzərində    dəyanətli  tavanın  olması  
şəraitində  mümkündür ( şək. 2).   Süzgəcsiz  quyuların  layihələn-
dirilməsi  zamanı  qıfın  (kavernanın)  buraxıla  bilən  radiusu  (R
k
)  
təyin  olunmalıdır  ki,  həmin  radiusda  da  tavanın  dəyanətli  olması  
mümkündür. Qıfın  (kavernanın)  buraxıla  bilən  radiusu  (R
k
)  
aşağıdakı  düsturla  təyin  edilir: 
 
n
f
S
H
R
t
t
k
+
−
−
≤
ρ
ρ
)
1
(
)
(
   ,                                   (3) 
burada:  H  -  horizontun  statik  təzyiqi;  S  -  səviyyənin  layihədə  
nəzərdə  tutulmuş    enmə  hündürlüyü;  
t
ρ
  -  tavan  süxurlarının  
sıxlığı;  f -  M.M.Protodyakonova  görə   süxurların  möhkəmlik  
əmsalıdır.   
Quyunun  qazılması  rotorlu  üsulla  aparılır  ki,  bu  zaman  da 
ardıcıl  olaraq,  istismar sütununun  bərkidilməsi  və  sulu  
horizonitun  tavanına  qədər  sementləmə  işi  həyata  keçirilir.  Sulu  
horizont üzrə  6 – 8 m  qazıb,  qazıma  alətini 1-2 m  yuxarı  
qaldırmaqla, qazıma  nasosu  ilə  yuma prosesini  dayandır-madan, 
erliftlə  suçəkmə  işinə  başlanılır  ki,  bununla  da  qumun  su  ilə  
intensiv  çıxarılması    həyata  keçirilir.  Qumun  çıxarılma  
intensivliyinin  5%  aşağı    düşməsi  zamanı      qıfın  (kavernanın)  
formalaşması  prosesinin  intensivləşdirilməsi  üçün,  dövrü  olaraq  
havanın  verilməsi  və  kəsilməsi   prosesinin  tətbiqi   tövsiyə  edilir. 
Erliftlə    suçəkmə  suda  qumun  həcminin  1-2 % - ə    qədər  
azalmasına  (5-10 sutka)  kimi  davam  etdirilir.  Hesablamalarda  
qıfın  (kavernanın)  forması  konus  şəklində  qəbul  edilir  və  onun  
dərinliyi  (h)  aşağıdakı  düsturla  hesablanır: 
 
50
35
,
0
d
v
d
h
sx
sx
=
   ,                                 (4) 

---

 
45
 
burada:  d
sx
  -  boruların  su  qəbuledən  sütununun  diametri,    sm ;  
v
sx
  -  quyunun  gövdəsində  suyun  hərəkət  sürəti,  sm/san;    d
50
  -  
sulu  horizontda  qum  dənələrinin  orta  diametridir,  mm. 
 
             
 
 
Şəkil  2.  Süzgəcsiz  quyunun  hesablanmasına  aid  sxem:  
R
k
 -  qıfın  (kavernanın)  radiusu;   h
1
 -  qıfın  (kavernanın)  
üzərindəki  tağın  hündürlüyü ;  h -  qıfın  (kavernanın)  hündürlüyü;  S  -  
su  səviyyəsinin  enmə  hündürlüyü;  H  -  təzyiqin  hündürlüyü ;  R -  təsir  
radiusu 
 
 
Süzgəcsiz  quyuların  sərfinin  təyini   üçün  hidrodinamik  və  
hidravlik  üsullardan  istifadə  olunur.  Hidrodinamik  üsul  «Yeraltı  
suların  dinamikası»nın  düsturlarından  istifadə  edil-məsinə  
əsaslanır.  Sulu  horizontun  kiçik  qalınlığında  yarımkü-rə  
formasında  olan  qıf  (kaverna)  üçün  sərf  V.N.Şelkaçova  görə  
aşağıdakı  kimi  hesablanır: 
 
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
+
=
m
R
m
R
S
kR
Q
k
k
ln
1
2
π
   ,                             (5) 
 

---