Ə. H.ƏLİyev, F.Ə.ƏLİyeva, V. M. MƏDƏtova

 
133
zədələnmiş yerinə spirt və ya yodla isladılmış pambıq 
tamponu qoymaqla qanaxma dayandırılır. 
 
 
35 saylı iş. Eritrositlərin müxtəlif heyvanlarda 
görünüşü və sayılması 
 
 Qanda 
eritrositlərin miqdarı çoxdur. İnsan və  mə-
məli heyvanlarda eritrositlər nüvəsiz olub, 2 tərəfdən 
basıq, qum saatına bənzəyir, diametri 8,0 – 8,5 mikron, 
qalınğılı 2,0 – 2,5 mikrona qədərdir. Eritrosilər qadınlarda 
1 mm
3
 qanda 4,0 – 4,5 mln, kişilərdə isə 4,5 – 5,0 mln 
olur. 
 Eritrositlərə  qırmızı  rəng verən hemoqlobindir 
(Hb). Hemoqlobin mürəkkəb zülalların dəmir ilə üzvi 
birləşməsindən  əmələ  gəlmişdir. Yeniyetmələrin qanında 
13 – 14% hemoqlobin, kişilərdə 13,5 – 14,5, qadınlarda 
12,5 – 13,0% vardır. 
 Müxtəlif heyvanlardan (qurbağa, kərtənkələ, gö-
yərçin, dovşan, ağ siçan) və insandan qan alıb,  şüşə üzə-
rində yaxma hazırlayıb,  əvvəlcə kiçik, sonra isə böyük 
böyüdücü ilə mikroskop altında müşahidə edirlər. Adi 
təcrübədə eritrositləri saymaq üçün eristrositlərə  məxsus 
melanjerdən və Qoryayev say kamerasından istifadə 
edirlər. 
 Melanjer 
(şəkil 88) kapilyarlardan və genişlənmiş 
hissədən (ampuladan) ibarətdir. Kapilyarın üzərində 0,5, 
1,0, ampulanın üstündə isə 101 rəqəmi var. Melanjerin 
ampulaya yaxın ucuna rezin boru keçirilir. 
 Qanı durulaşdırmaq üçün melanjerin ampulası 
daxilində qanla məhlulu yaxşı qarışdırmaq üçün həcmi 1 
mm
3
 olan kiçik muncuq vardır. 
 
134
 
 
Şəkil 88. Eritrosit (a) və leykositlərə (b) məxsus melanjerlər: 
 1 – kapilyar; 2 – ampula. 
 
 
Qaryayev say kamerası (şəkil 89) üst səthi 4 şırımla 
5 sahəyə bölünmüş qalın əşya şüşəsindən ibarətdir. 
 
Şəkil 89. Qaryayevin say kamerası: 
1-üstdən görünüşü; 2-yandan görünüşü; 3-say toru. 

---

 
135
 
Orta sahə yandakılardan 0,1 mm alçaq olan köndələn 
şırımla 2 hissəyə bölünmüş  və bu hissələrin hər birinin 
üzərində kvadrat formada mikroskopik tor cızılmışdır. Orta 
lövhənin üzərinə örtük şüşəsi ilə örtükdə onların arasında 
0,1 mm dərinliyi olan bir yarıq qalır ki, buraya da təcrübə 
zamanı durulaşdırılmış qan tökülür. 
 
Say toru 225 (15x15) böyük kvadratdan ibarətdir ki, 
bunlardan 25-i üfiqi və  şaquli xətlərlə 16 kiçik kvadrata 
bölünmüşdür. Kiçik kvadratın tərəfləri 1/20mm, dərinliyi 
1/10 mm olduğu üçün həcmi 1/4000 mm
3
–a bərabər olur. 
 
Lazım olan material və avadanlıqlar: Qaryayevin 
say kamerası, melanjer, mikroskop, 3%-li NaCl məhlulu, 
skarifikator, spirt, efir, yod, pambıq. 
 
İşin gedişi: Barmaqdan alınmış qan melanjerin 0,5 
bölgüsünədək götürülür və dərhal melanjerin ucunu 3%-li 
NaCl məhlulu olan flakonun içərisinə daxil edib, kapilyara 
hava qabarcıqları düşməməsini gözləmək şərtilə məhluldan 
101 bölgüsünədək çəkilir.  Əgər qan melanjerin 0,5 
bölgəsinədək götürülərsə 200 dəfə,  əksinə qan 1 
bölgüsünədək götürülərsə 100 dəfə durulaşmış olur. 
Eritrositlərin sayılmasında görülən hipertonik məhlulda 
eritrositlər plazmolizə (büzüşməyə) uğrayır. Bu da 
eritrositləri saymaq üçün əlverişli edir. Melanjerdən  şüşə 
ucluqlu rezin borunu çıxarıb 1-ci və 3-cü barmaqlarla onun 
deşiklərini tutub, bir dəqiqə  ərzində çalxalayırlar. 
Durulaşmış qandan 1-2 damcı kənara atır, növbəti damcını 
örtük şüşəsinin kənarı ilə say kamerasının şüşə lövhəsinin 
üzərinə damızdırılır. Sonra say kamerası mikroskopun 
böyük böyüdücüsü altında yerləşdirilir. 
 Eritrositlər diaqonal üzrə 16-ya bölünmüş beş 
böyük kvadratda, yəni 80 kiçik kvadratda sayılır. Kiçik 
kvadratlarda eyni eritrositləri təkrar saymamaq üçün 
 
136
Yeqorov qaydası gözlənilir, yəni hər kiçik kvadratın üst və 
sol tərəflərinin üzərindəki eritrositləri həmin kvadrata aid 
edib sayır, aşağı  və sağ  tərəflərin üzərindəkilər isə 
sayılmır.  
  
Beş böyük kvadratda sayılmış eritrositlərin 
miqdarını  «a»-ilə  işarə etsək, kiçik kvadratın–«həcmi» 
1/4000 mm
3
 olduğunu və qanın 200 dəfə durulaşdığını 
nəzərə alaraq, 1mm
3
 qandakı eritrositlərin miqdarını «E» 
aşağıdakı dütsur ilə hesablamaq olar: 
=
⋅
⋅
⋅
=
16
5
200
4000
X
E
 və ya 
10000
⋅
= X
E
 
 E=1 
mm
3
 qanda eritrositlərin sayı, 
 
X=80 kiçik kvadratda olan eritrositlərin sayı, 
 
4000
1
- kiçik kvadratların cəmi, 
 (5
⋅16) – kiçik kvadratların sayı, 
 200 – qanın durulaşması. 
 Beləliklə, 5 böyük kvadratı  və ya 80 kiçik kvad-
ratda sayılmış eritrositlərin miqdarı X
⋅10000 ədədinə vuru-
lur. 
 
Tutaq ki, beş böyük kvadratın birincisində 
eristrositlərin sayı 120, ikincisində 80, üçüncüsündə 90, 
dördüncüsundə 70, beşincisində isə 85 ədəddir. 80 kiçik 
kvadratda onların cəmi 445-ə bərabər olar. Deməli, x=445-
ə bərabər olar, x·10000·445·10000=4,5mln. olar. 
 
36 saylı iş. Eritrositlərin avtomatik sayılması 
 
 Qanın formalı elementlərinin sayılmasını 
sürətləndirmək üçün sellaskop (şəkil 26) adlanan xüsusi 
cihazdan istifadə edilir. Bu cihaz çeviricidən, gücləndiri-
cidən və iki qeydedicidən – ossiloskop və  rəqəm qeyde-

---

 
137
dicidən ibarətdir. Cihazı işə salmaq və formalı elementləri 
saymaq üçün məhlulların hazırlanması cihaza əlavə 
edilmiş  təlimata  əsasən həyata keçirilir. Məhlullar təc-
rübədən əvvəl hazırlanır və mütləq süzülür. Əgər məhlulda 
hissəciklər qalarsa, onda cihaz onları qanın formalı ele-
menti kimi sayacaq. 
 
 
 
Şəkil 90. Sellaskopun sxemi: 1-civə manometri;  
2-vakuum sistemi; 3-şüşə boru; 4-elektrod; 5-sınaq şüşəsi;  
6-kalibirlənən dəlik; 7-stəkan; 8-2-ci elektrod;  
9-kran; 10-cərəyan mənbəyi. 
 
Lazım olan material və avadanlıqlar: sellaskop, 
skarifakator, filtr kağızı, pambıq, qanı durulaşdırmaq üçün əv-
vəlcədən hazırlanmış məhlulları (I, II, III), spirt, yod, efir. 
 
İşin gedişi: Eritrositləri saymazdan əvvəl qarışdırıcı 
əvvəlcədən hazırlanmış  məhlullardan biri ilə doldurulur, 
 
138
hansı ki, elektrodlar arasında dövrəni qapayır. Sonra 
eretrositləri saymaq üçün cihazın həssalığı (diametrinə görə) 
nizamlanır. Bu zaman kiçik diametrli formalı elementlər 
(trombositlər) sellakskop tərəfindən sayılmır. 
 Sellaskopda 
olan 
xüsusi kapilyar borunun köməyilə 
bildiyimiz qayda ilə qan alınır. Kapilyarların «K» 
bölgəsinə  qədər qan götürülür və  əvvəlcədən sınaq 
şüşəsinə tökülmüş 4 ml məhlul I ilə qarışdırılır. Qarışıqdan 
0,55 ml götürüb 20 ml məhlul II ilə olan stəkana tökülür. 
Sınaq  şüşəsindəki qan həmin cihazda olan stəkana 
yerləşdirilir. 
 Eritrositləri saydıqda rəqəm qeyedici diskriminator 
dəstəyi 20 rəqəmi üzərində yerləşdirilir. Adətən 1 mm
3
 qanda 
eritrositləri müəyyən etmək üçün qərəm qeydedicisinin 
göstəricisini qanın durulaşdırma sayı qədər artırırlar. 
 
 
37 saylı iş. Eritrositlərin çökmə sürətinin (EÇS) təyini 
 
 Lazım olan material və avadanlıqlar: Pançenkov 
cihazı, skarifikator, saat şüşəsi, 5%-li limon turşusunun 
natrium duzu məhlulu (natrium sitrat), fizioloji məhlul, 
distilə su, spirt, efir, yod, pambıq. 
 
Sınaq  şüşəsinə tökülmüş sitratlı qan (defibrinə ol-
unmuş qan) bir qədər keçdikdən sonra 2 yerə ayrılır. 
Eritrositlər plazmadan ağır olduqları üçün yavaş-yavaş 
plazmadan ayrılıb sınaq şüşəsinin dibinə çökürlər. 
 Buna 
qanın formalı elementlərinin xüsusi çəkisinin 
(1,090) plazmanın xüsusi çəkisindən (1,025-1,034) çox 
olduğu üçün sınaq borusundakı qanın laxtalanmasının qar-
şısını alan maddələr qatıb, bir müddət saxladıqda formalı 
elementlərin plazmadan ayrıldığı  və borunun dibinə çök-

---