E. M. Hacizadə

 
 
elektronika da vüsətli tərəqqi zolağındadır. Artıq insanın bütün ömrünə kifayət edədək 
informasiyaları  cəm edən disklər hazırlanmışdır. Texnoloji innovasiyalar cəmiyyətin inkişaf 
meylini üstələməkdədir. Belə reallıq isə bir sıra böhranların yaradınması ilə müşaiyət olunur. 
Qlobal axın neqativ təzahürlərində milli dövlətin inkişafını ləngidir. 
Hər hansı bir svilizasion inkişaf texniki-texnoloji innovasiyalarsız mümkün deyildir. 
İnnovasiya fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi onun elmi-texniki potensialının durumu, keyfiyyət və 
kəmiyyət parametrləri ilə  əlaqədardır. Texnologiya istehsalı sferasında və idarəetmədə yeni 
yaran
 çox praktiki tətbiq səciyyəlidir.  İqtisadi 
inkişa
zımi zaman kəsiyində mütərəqqi texnologiyaları 
malları almaq istəmirlər. Məhsulun  əmtəə növünün 
 və inkişaf edən məcraya yönəldir. 
navasiya tərəqqisi təkcə firma reytinqi hədəfi deyil, o başlıca olaraq 
dayan
 
ışları ifadə edən latın mənşəli isim kimi innovasiya  /innovation/ yeniləşmə  mənasında 
interpretasiya olunur. İlk dəfə innovasiya termini Y.Şumpeterin 1912-ci ildə yazdığı  «İqtisadi 
inkişaf nəzəriyyəsi» əsəri ilə dövriyyəyə çıxarılmışdır. Məqsədyönlü, dəqiqləşdirilmiş, kollektiv 
nəticənin məhsulu olaraq innovasiyanın məramı daha
fın ölçüsü artdıqca innovasiya anlayışı daha məzmunlu  əhəmiyyət kəsb edir [51, 75, 90, 
105]. 
Bazar iqtisadiyyatında rəqabət mübarizəsinin üsullarından birinə çevrilən innovasiyanın 
başlıca nəticəsi  əmək məhsuldarlığını artırmaq və  mənfəəti yüksəltməkdən ibarətdir. Bazar 
rəqabətindən o qalib çıxır ki, la
tətbiq etməklə irəliləyişlərə nail olsun. 
   İnnovasiya zamanı yeni tələb formalaşır və bunun müqabilində alıcılar 
mənəvi köhnəlmiş 
yaxşılaşdırılması üzərində aparılan işlər dinamik keyfiyyət yaradır,  əmtəə 
imicini daimi diyəşən
İnnovasiyalar çağdaş zamanda reputasiyalı  təşkilatın fəaliyyət missiyasının leytmotivinə 
çevrilmişdir. Bununla belə in
aqlı inkişafın mühafizəsində, bazar konyukturunun fəth edilməsində daim təkmilləşmən, 
sadiq və çevik təşkilati bir alətdir.
 
93

---

 
 
V FƏSİL 
DEMOQRAFİYA VƏ MƏŞĞULLUQ 
 
5.1. Demoqrafik təbəllüdatlar 
 
Çalışan insanlar cəmiyyətin  əsas istehsal gücü hesab olunurlar. İstehsal isə bütün ictimai 
münasibətlərin daşıyıcı qismində çıxış edir. Bununla belə insanlar istehsalçı olmaqla yanaşı həm 
də istehlakçıdırlar. Ona görə  də müvafiq prosesdə  cəmiyyət inkişafının qanunauyğunluqları da 
onların subyektiv fəaliyyəti vasitəsilə dövr edir. 
Yaranışlar sosial, iqtisadi və ümümi sivilizasion olmaqla bəşəri  şüurun məhsulu kimi 
ümumilikdə insanın fiziki və mənəvi ehtiyaclarına səfərbərdir. Bu sırada insan fərdi və kollektiv 
fəaliyyəti ilə proseslərin fövqündə hərəkətdə olur. 
Əhalinin təhlili, onun say tərkibi və yerləşməsi, sosial təşkili və  təsərrüfat fəaliyyəti 
mühüm sosial-iqtisadi tədqiqatların fəaliyyətidir. Əhali sayı hər bir ölkənin təsərrüfat həyatının 
ayrılmaz hissəsidir. Müvafiq prosesləri isə demoqrafiya adlanan elm tədqiq edir. 
qdimatda  demoqrafiya  /yunanca demos - xalq + qrafiya/ - əhali haqqında 
Lakonik tə
elmdir. Konkret 
dipazonda baş v
Demoqrafiya  əha
və bütünlüklə Ye
sərlərində demoqrafik təbəllüdatları  əks etdirən 
mülahizələrlə  çıxış etmişdir. Buna baxmayaraq demoqrafiya elminin kolubu A.Qiyar sayılır 
[106, 135]. 
Marksizm-leninizm təliminə  əsaslanan demoqrafiya müvafiq proseslərdə sosial-iqtisadi 
amillərin həlledici, bioloji və coğqrafi amillərin isə asılı  əhəmiyyətə malikliyindən çıxış edir. 
Burcua demoqrafiyasının xarakterik xisusiyyətini isə  fərqli olaraq demoqrafik dəyişiklikləri 
biolojiləşdirmək, yəni hadisələri bioloji amillərlə əlaqələndirmək ifadələndirir. 
Demoqrafiyada mahiyyəti müvafiq əhali qanunlarında təzahür olunan əhali nəzəriyyəsi 
mühüm  əhəmiyyət kəsb edir. Əhali nəzəriyyəsi müəyyən demoqrafik siyasətin aparılmasına 
zəmin olur, əhali sayı,  əmək ehtiyatları, həmçinin ayrı-ayrı kontingentlər: körpələr, məktəb 
yaşına çatmamış  uşaqlar, pensiyaçılar və digərlərinin proqnozunu formalaşdırır, doğum, ölüm, 
kəbin, miqrasiya və əhalinin yerləşdirilməsi sahəsindəki əsas proseslərə tənzim verir. 
İqtisadi transfomasiya qlobol proseslərin daha təsirli atributu olan demoqrafik təbəllüdatları 
nəzərə almadan optimal səviyyəyə yetişə bilməz. Qlobal demoqrafik proseslər dünya 
iqtisadiyyatının inkişaf tendensiyasını  təyin edən, iqtisadi artımı stimullaşdıran mühüm 
resursdur.  Əhalinin sayı  hər bir ölkənin yaşayış durumu və  təsərrüfatının vacib səciyyəvi 
elementidir. 
Demoqrafiya haqqında nəzəri  şərhləri yekunlaşdıraraq onun praktiki həyatda durumu 
haqqında müasir statistik tendensiyaya nəzər yetirmək zəruridir. Bu zərurət həm də  nəzəri və 
praktiki konsensusu bir daha əyani səciyyələndirməkdən irəli gəlir. 
Müasir zamanda dünya əhalisinin sayı daha çox artımla müşaiyət olunur. Bizim eranın 
əvvəllərində Yer əhalisi təqribən 150-200 milyon nəfər təşkil edirdi, bizim eranın 1000-ci ilinə 
yaxın isə 300 milyona qədər olmuşdu. yer kürəsinin əhalisi 1850-ci ildə bir milyarda, 1930-cu 
ildə iki milyarda, 1960-cı ildə üç milyarda, 1976-cı ildə isə dörd milyarda çatmışdı. Hazırda isə 
bus ay 7-ci milyona doğrü irəliləməkdədir. 
Əhali artımı sürətinin yüksəlməsi istehsal üsullarının dəyişilməsi səbəbi deyil, əksinə 
nəticəsidir. Əhalinin artması bilindiyi kimi, ölümlə doğumun nisbətindən asılıdır. Bu proseslərin 
hər ikisinə sosial xarakterli bir çox amillər, sosial və iqtisadi münasibətlər,  əhalinin rifah 
olaraq isə o, əhalinin strukturu, yerləşməsi, dinamikası, miqrasiyasını  və bu 
erən sosial-iqtisadi, bioloji və cooqrafi amil, səbəb və  şərtləri tədqiq edir. 
li nəzəriyyəsini, əhali siyasətini işləyib hazırlayır. Ölkə,  şəhər, vilayət, region 
r kürəsi əhalisinin dəyişməsi perspektivini verir. 
Demoqrafiya bir çox ictimai elmlər: sosiologiya, siyasi iqtisad, tarix, hüquq, etnoqrafiya, 
sosial gigiyena, statistika və digərləri ilə  sıx baglılığı vardır. Elmi məzmunda 
«demoqrafiya» terminini ilk dəfə Fransız alimi Can Klod Aşil Qiyar /1799-1856/ 
dövriyyəyə  çıxartmışdır /1855/. Lakin A.Qiyardan da öncə 1662-ci ildə ingilis alimi 
Con Qrauntanın /1620-1674/ ə
 
94

---