E-univer. Adti. Uz мавзу : O`ta xavfli infeksiyalar etio-pato-marfagenezi, ogirlashuvlari, olim sabablari
Yüklə 347,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Patologik anatomiyasi.
Toun mahalida ro‘y beradigan patologik ozga- rishlarning asosida toun mikroblarining toqimalarda to'xtovsiz ko‘payib borib, o‘tkir gemorragik yallig‘lanishga sabab bo'lishi yotadi. Jarayonning olgan joyi va tounning klinik o‘tishiga qarab bu kasallikning quyidagi xillari tafovut qilinadi: 1) teri touni, 2) teri-bubonli toun, 3) bubonli toun, 4) birlamchi o‘pka touni, ikkilamchi opka touni, 6) ichak touni, 7) tarqoq, yani birlamchi-septik va ik- kilamchi — septik toun.rasm. Bo'yin va jag‘ burchagi sohasidagi toun buboni. Teri touni (tounning terida bo‘ladigan xili) — o'zgarishlar dastlab kasallik qo‘zgatuvchisining organizmga kirgan joyida boshlanadi. Osha joyda oldin burga chaqqaniga o‘xshash qizil nuqta paydo bo‘ladi. Keyinchalik u kattalashib, markazidagi epidermis ko'tarilib chiqadi va yiringli-gemorragik ekssudat bilan to'lib turgan pufakcha (pustula) hosil bo‘ladi. Mana shu yallig‘lanish ekssuda- tida bir talay toun tayoqchalari topiladi (birlamchi fliktena). Pustulalar ba’zan bir-biriga qoshilib, nekrozga uchraydigan va yara bo'lib ketadigan konglomerat hosil qiladi (birlamchi affekt). Bubonli toun. Yallig'lanish jarayoni infekt tarqalib borgan yo'ldagi limfa tugunlarida boshlanib, juda o‘tkir gemorragik nekrotik limfadenit ko'rinishidauvj olib boradi. Bubonlar birinchi kunning ozidayoq, aksari chov va son, goho bo'yin sohalarida paydo bo‘ladi. Bolalarda odatda qo‘ltiq osti sohasidan joy oladi. Patogenetik jihatdan quyidagilarni tafovut qilish rasm bo‘lgan: 1) regionar Iimfa tugunlari zararlanishidan paydo bo'ladigan birinchi tartibdagi birlamchi bubonlar; 2) regionar Iimfa tuguniga yaqin joylashgan Iimfa tugunlari zararlan- ganida yuzaga keladigan ikkinchi tartibdagi birlamchi bubonlar; 3) infeksiya gcmatogen yo‘l bilan tarqalib borganida yuzaga keladigan ikkilamchi yoki ge- malogen bubonlar. Bubonlar, odatda tovuq tuxumidek yoki ortacha olmadek keladi, ba’zan kat- taroq bo'ladi. Xamir singari berch bo'lishi bilan ajralib turadi. Bubon ustidagi teri tarang tortilib, yaltillab turadi, odatda harakatchan bo'ladi, ba’zi hollarda yara bo'lib ketadi. Limfa tugunlari kesib ko'rilganida toqimasi bo l rtib, yumshab qolgan va toq qizil rangga kirgan bo‘ladi. Limfa tugunlari atrofidagi kletchatka shishib, qon hujayralari bilan infiltrlanadi (periadenit boshlanadi). Ba’zan ularda har xil kat- talikdagi nekroz ochoqlari topiladi. Jarayon bir qadar bexatar o‘tgan mahallarda nekrotik limfadenit yiringlab irish davriga kiradi. Shuningdek, bubonlar o‘tkir gemorragik nekrotik limfadenit va periadenit manzarasini namoyon qiladi (77- rasm). Mikroskop bilan tekshirib ko‘rilganida limfa tugunlar toqimasida bir talay toun mikroblari, anchagina qon, kichik-kichik limfoid toqima orolcha- lari topiladi, shu orolchalardagi saqlanib qolgan hujayralar orasida nekrobioz o'choqlarini ko‘rish mumkin. Atrofdagi to‘qima qontalashib, juda shishib ketadi va unda bir talay toun mikroblari bo'ladi. Bubonlarning paydo bo'lishi bakteriemiya va toksemiya bilan birga da- vom etib boradi, shu narsa yurak-tomirlar, nerv sistemasi va organizmdagi boshqa muhim sistemalarning zararlanishiga olib keladi. Bubonlar shakllanib 7 bo'lganidan keyin ularning bir yoqli bo'lish davri boshlanadi, bu davr uch xil shaklda o'tishi mumkin: sorilib ketish, yiringlash, skleroz. Tounning bubonli xilida miokardda distrofiya boshlanib, perikardga va en- dokard ostiga qon quyiladi. Tomirlarning devorlarida nekrozlar, qontalashlar, yalliglanish infiltratsiyasi, endoteliy hujayralari proliferatsiyasi, deskvamatsiya- si, nekroz kozga tashlanadi. Buyrak usti bezlarida qontalashlar, nekrobioz qayd qilinadi, mikrob to‘dalari topiladi. Boshqa organlarda distrofiya va qon quyilish hodisalari seziladi. Taloq 1, 5—2 barobar kattalashib, kapsulasiga qon quyiladi, pulpasi sidirib ko‘rilganida koplab kochib chiqadi. Ikkilamchi toun pnevmoniyasi bubonli tounning xatarli asoratlari jumlasiga kiradi va tabiatan bronxopnevmoniyaga oxshaydi. Yalliglanish ochoqlari seroz- gemorragik tusga kirib, plevra tagidan joy oladi. Ularning atrofida qon quyilgan va nekrozga uchragan joylar topiladi. Fibrinoz va fibrinoz gemorragik plevrit boshlanishi mumkin. Yuqori nafas yo‘Uaridagi o‘zgarishlar (giperemiya, nuqta- nuqta bo‘lib qon quyilgan joylar) sust ifodalangan bo‘ladi. Toun pnevmoniyasi nekrotik jarayonga aylanib ketishi mumkin. Birlamchi opka touni nihoyat da- rajada og‘ir o'tadi va aksari o'choqli tusda (bronxopnevmoniya tarzida) boladi. Bu kasallikni ajratib turadigan belgilari uning haddan tashqari tez boshlanib, juda tez avj olib borishi, nihoyatda og‘ir intoksikatsiyabolishi (bu intoksikatsiya kasallikning dastlabki davridayoq boshlanadi) va bemorni tez orada o'limga olib borishidir. Toun pnevmoniyasining ochoqlari paypaslab ko‘rilganida qat- tiqqina dumaloq tuzilmalar ko‘rinishida qo'lga oson unnaydi, kesib ko'rilganida do'mpayib chiqadi. Juda ko'pchilik hollarda plevra ham yallig'lanish jarayoniga qo'shilib ketadi (fibrinoz, fibrinoz-yiringlip levrit) plevra bo^hliqlarida seroz, seroz-yiringii yoki yiringli ekssudat paydo bo'lishi mumkin. Opka touni epidemiyalari mahalida pnevmoniya tabiatan lobar tusda bo'lib, makroskoplk jihatdan olganda krupoz pnevmoniyadan kam farq qiladi. Odatda opkaning bir yoki bir nechta bolagi zararlanadi. Bunda hamisha plevra ham yalligianish jarayoniga qoshilib ketadi (lobar plevro-pnevmoniya). To'qima kesib kohilganida qo'ngir qizil yoki sarglsh qizi! rangda boladigan yuzasidan qon aralash loyqa yoki qaymoqqa o'xshab ketadigan yiringsimon suyuqlik oqib tushadi, bu suyuqlik sof toun qo'zg^tuvchisi kulturasidan iborat boladi. Tounga aloqador lobar pnevmoniyaning ayj olib borishida: 1) seroz-gemor- ragik ekssudatsiya, 2) leykositar ekssudatsiya, 3) nekrotik o'zgarishlar davri ta- fovut qilinadi. Birinchi davrda keskin ifodalangan giperemiya boshlaib, alveolalarning bo'shliqlarida seroz-gemorragik ekssudat topiladi. Bu boshliqlarning ba’zilarida eri trots ill ar aralashmasi shuncha ko'p bo'ladiki, ekssudat alveolalar ichiga qu- yilib qolgan qonga o'xshab turadi. Bronxlar atrofidagi va plevra tagidagi ekssu- datda toun mikroblari to'dalari topiladi. Ikkinchi davrda polimorf yadroli leykotsitlar ko'payib, alveolalar bo‘shhg‘ini butunlay to'ldirib qo'yadi, shu munosabat bilan ekssudat tabiatan yiringga o'xshab qoladi. 8 Uchinchi davrda pnevmoniya ochoqlarida alveolalarning devorlari, kapillar- lari va ekssudat hujayralari nekrotik o'zgarishlarga uchraydi. Yalligianish fokus- larida faqat fibrinolitik xossalariga ega bo'lgan toun mikroblari topiladi, shuning uchun ham ekssudatda fibrin hamisha ham bolavermaydi. Traxeya va yirik bronxlarning shilliq pardasi keskin giperemiyaga uchrah, qonga to'lib turadi, qonga o'xshab ketadigan ko'pikli suyuqlik bilan qoplanib turadi. Tomoq, halqum va bodomcha bezlari ham qizarib ketganligi ustiga ularda nekroz ochoqlari topiladi. Paratraxeal va bronxial limfa tugunlari kattalashib, qonga to'lgan, yumshoq va sershira bo'ladi. Ularning sinuslarida bir talay toun mikroblari uchraydi. Tounning septik (birlamchi va ikkilamchi) xili regionar limfa tugunlari- ning baryerlik funktsiyasi yetarli bo'lmaydigan, fagotsitoz pirovardigacha bormaydigan va kasallik qozgatuvchisi turli organ va to'qimalarda zo'r berib ko‘payaveradigan mahallarda kasallikning septik xillari boshlanadi: 1) birlamchi septik xili (bunda odamga kasallik yuqqanidan keyin jarayon darhol zo'rayib, tarqala boshlaydi), 2) bubonli toun yoki birlamchi opka touni ustiga boshlana- digan ikkilamchi septik xili shular jumiasidandir, Birinchi holda tounning pnevmoniya va bubonlar korinishidagi tipik belgi- lari bo'lmaydi. Kasallik sepsisga xos klinik-anatomik belgilar bilan tariflanadi. Diagnozi epidemik koYsatkichlarga va qondan toun mikrobiarini ajratib olish imkoniyatiga asoslanadi. Murda yorib koYilganida topiladigan o'zgarishlarda toun uchun xarakterli hisoblanadigan qanday bo'lmasin belgilar b ingichka va yogon ichak de- vorlarida qon quyilishi, ichak tutqichidagi regionar limfa tugunlarining kattala- shuvi, ularda gemorragik-nekrotik limfadenit boshlanishi bilan ta'rifianadi. Ichak suyuqligida bir talay toun tayoqchalari topiiadi, Yüklə 347,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|