Ebedi yol islam kohne indd

132

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

lən bu xüsusiyyələrinin diqqətə alınması zəruridir. Bu səbəblə bü tün 

bə şəriyyətə xitab edən İslam, əsas qaydalarını, bir qövmdə möv cud 

olan müvəqqəti, keçici  və ya nisbi xüsusiyyətlərə görə deyil, bü tün 

bə şəriyyətdə mövcud olan əsli, fitri, təbii, yaradılışdan gələn tə ma-

yül və ehtiyaclara görə təyin edir. Buna görə də İslam bir fitrət di ni dir 

və köhnəlməz. Digər bir ifadə ilə insan fitrəti də yazılı olma yan bir 

İslam və ya oxunmalı olan bir kitabdır və bu kitab Quran ilə əs la zid-

di yətə düşməz.

Digər yandan insanın bəzi yaradılış xüsusiyyətləri ol 

du ğu 

kimi, eyni dünyada yaşadığımız heyvanların, digər can sız var lıq-

ların və içində olduğumuz kainatın da bəzi xüsusiyyətləri və qa-

nunları mövcuddur. Insan, həyatını kainatda mövcud olan və Ya-

ra dıcının təsbit etdiyi qanunlara və yaradılış xüsusiyyətləri nə uy-

ğun laşdırmadığı  təqdirdə çox sıxıntı  və ziddiyyət ilə qarşılaşar və 

nə ticədə mənəvi rahatlığını itirər. Məhz Allah tərəfindən göndəril  ən 

ila hi hökmlərin bütünü olan İslam, insa ilə kainat arasındakı ahən gi 

tə min edəcək yeganə nizamdır. Çünki insanı yaradan Allah oldu ğu 

ki mi kainatı yaradan da Allahdır və təbii olaraq bu ikisinin ən yax şı 

şə kildə ahəng içində olmasını  təmin edəcək olan hökmləri də  ən 

yax şı bilən də yenə Allah-Təaladır:

“Məgər yaradan (sizin gizli saxladığınız hər şe yi) bil məz mi?! 

O, (hər şeyi) incəliyinə qədər biləndir, (hər şey dən) xə bər dar dır!”

 

(əl-Mülk, 14)

Islami hökmlər elmi bir şəkildə kökündən tədqiq edildik də in sa-

nın fitrətinə nə qədər uyğun və realist olduğu açıq bir şəkildə görü lür. 

Onun etiqadi əsasları, fövqəladəliklər üzərində deyil, ağıl və aş kar 

hə qiqətlər üzərinə bina edilmişdir. Bu mənada elmi həqiqətlərlə əs la 

zid diyyətə təşkil etməz. İbadət və müamilətə dair əmrləri də in san 

fit rət və ağlına uyğun hökmlərdir.

Həzrət Peyğəmbər (s.ə.s)-ə iman etməyən insanlar “Bi zə mö-

cü zə göstər ki, Allaha inanaq, peyğəmbər olduğunu da qəbul edək”, 

de dikləri zaman, Allah-Təala onlarn bu təkliflərini bəyənmə miş, 

var lığına inanmaq üçün onlara möcüzə istəməyə deyil, yerlərə və 

göy lərə ibrət ilə baxıb düşünməyə dəvət etmişdir. Belə ki, dü şü nən 

insanların böyük əksəriyyəti İslamın haqq din olduğu qənaəti nə gə-

lir lər. Amerikalı Kyle belə deyir:

---

133

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Sonradan müsəlman olan insanların böyük əksəriyyəti nin  İs-

lamı qəbul etmək səbəblərini, onların düşünən insan olması ilə əla-

qə ləndirirəm”. 

(A. Arı – A. Ərigid, Yeni Həyatlar, I, 113)

İslamın bütün əsasları  əqlə uyğundur.  Əqlə zidd dü şən, mən-

ti qə  tərs gələn heç bir məsələsi yoxdur. Onsuz da insanı di gər 

varlıqlardan ayıran  ən mühüm xüsusiyyəti də  əqlidir.  İn san,  əq li 

sayəsində gördükləri üzərində düşünür, yaxşını pisdən ayı rır, doğ ru 

ilə yanlış arasında bir seçim edir. Qurani-Kərim bu sə bəb lə  əqlini 

işlədib, düşünmək haqqında çox dayanır. 750-yə ya 

xın aye 

yi-

kərimədə insanları düşünməyə, araşdırmağa və əqli ən yax şı şə kil-

də işlətməyə dəvət edir.

103

Allahın  əmrləri də birbaşa  əqlə yönəldilmişdir.  İslam da mü-

kəlləfiyyət üçün əql tələb oldunduğu üçün, əqli olmayan lar et dik lə-

rin dən məsul sayılmamışdır.

İslam  əqlə bu qədər  əhəmiyyət verdiyi üçün onun işləməsi nə 

ma ne olan sərxoş edici içkiləri və uyuşdurucu maddələri qa da ğan 

etmişdir. Çünki insan üçün ayıq olmaq daha faydalıdır. Sər  xoş və 

huşunu itirmiş vəziyyətdə olmağın bir faydası yoxdur. İnsaf ilə dü-

şü  nən hər isnsan içki və uyuşdurucu maddələrin son dərəcə zərər li 

ol duğunu qəbul edər. Ən sadə şəkildə bunu düşünək; qəzetlərdə və 

te leviziyada hər gün mütləq bir neçə xəbər ilə qarşılaşırıq. Bun lar 

sər xoş olan birisinin etdiyi qəzalar, əxlaqsızlıqları, əzdiyi insanla rı, 

si lahını çəkərək vurduğu qohumları və s., haqqında olan xə bər lər dir. 

Bu qədər insanın həyatını puç edən, hesaba gəlməyə  cək də rə cədə 

vurduğu maddi-mənəvi zərərə yol açan içkinin qada ğan edil mə sin-

dən daha məntiqli bir şey ola bilərmi?

On birinci əsrdə yaşayan İranlı şair və mütəfəkkir Nasiri Xos rov 

belə deyir: “Gecə vaxtı yuxumda gördüm ki, bir nəfər mənə:

“İnsanların əqlini başından alan bu şərabı hələ nə zama na qə-

dər içəcəksən? Əqlin başında olsa daha yaxşı olmazmı?” dedi. Mən 

də ona:

“Həkimlər, (doktorlar və hikmət sahibi müdriklər) dünya nın qəm 

və kədərini bundan daha yaxşı aradan qaldıran başqa bir şey ta pa 

bilməmişdirlər”,− dedim. O:

103 

Ayşe Suçu və Digərləri, Gənclik və Din, səh., 220.

İslamin Başlıca Xüsusiyyətləri

---

134

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Özündən getmək, əqli başdan qovmaq rahatlıq deyil dir. Üs tə lik 

də, xalqı ağılsızlığa sövq edən insana həkim deyilməz. Əqli və fik ri 

artıracaq bir şey axtarmaq lazımdır”, dedi. Mən:

“Yaxşı, bu bəhs etdiyin şeyi necə  və haradan əldə edə bilə-

rəm?”−deyə soruşduqda, mənə yalnız:

“Axtaran tapar” cavabını verdi və əli ilə qiblə tərəfini göstər di. 

Baş qa bir şey demədi. Yuxudan ayıldım, gördüyüm röya tama mən 

ya dımda idi və məni əməllicə təsiri altına almışdı. Öz-özümə:

“Bu gecəki yuxumdan oyandığım kimi, qırx illik yuxumdan da oyan-

malıyam artıq” dedim. Qalxıb qüsl aldım və məscidə get dim. Rəbbimin 

hüzurunda durub namaz qıldım. Ondan, vəzifələ ri mi buyurduğu kimi 

edə bilməyim və qadağalarından da uzaq du ra bil məyim üçün yardım 

istədim. Və bu şəkildə qırx ilə sonra Ona yö nəl dim”.

İslam,  fitri bir din olmasının təbii nəticəsi olaraq, daima rea-

list hökmlər ortaya qoyur. Onda tətbiq eilməsi mümkün olma yan, 

insanları məşəqqətlərə salan və insan fitrətini təhrik edən hökm lər 

yoxdur. Məsələn, dəstəmaz almaq üçün su yoxdursa və ya xəs tə lik 

səbəbilə sudan istifadə etmək mümkün deyilsə təyəm müm edil mə-

li dir. Namazı ayaq üstə qılmaq mükün deyilsə oturaraq, yataraq və 

hət ta işarə ilə qılmaq mümükündür. Oruc tutmaq mümkün deyil sə 

qə zaya saxlanılır və ya fidyə verilir. Zəkat və  həcc, maddi im ka nı 

yaxşı olan insanlara fərz buyrulmuşdur. İslamı təbliğ edər  kən mü-

səl manlar yalnız gözəl üslub ilə izah etməkdən məsuldurlar. Bu nun 

xa ricində bütün insanları mütləq İslama daxil etmək məcburiyyə tin-

də deyildirlər...

Prof. Dr. M. A. Draz belə deyir:

İslam dəvəti  əsla nə digərlərindən üstnlük və başqalarını  əmr 

qu lu etmə dəvəti, nə də tüğyan və fəsad dəvətidir. O nur və iman, 

əda lət və ehsan dəvətidir. O, nur və iman ədalət və ehsan dəvəti dir. 

Sağ lam fitrət, gözəl əxlaq, hikmətli siyasət dəvətidir. Elə isə nə üçün 

bü tün bəşəriyyətin dəvəti olmasın?! Nə üçün bütün bəşəriyyət onu 

mə nimsəyib qəbul etməsin?!” 

(İslam Hakkında Bəzi Fikirlər, səh., 16)

Burada Peyğəmbər (s.ə.s)-in təbiət hadisələri qarşısın da mü-

nasibətini də misal olaraq verə bilərik.

Cahiliyyə dövründə insanlar Ay və Günəş tutulması kimi təbi ət 

ha disələrini uğur və ya uğursuzluq əlaməti olaraq yozur, mühüm bir 

in sanın və ya  hökmdarın doğulması  və ya ölməsinə  işarə etdiyi-

---