Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi


OZAN  DÜNYASI                                                               № 4(11), 2012



Yüklə 1,39 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/43
tarix31.10.2018
ölçüsü1,39 Mb.
#77004
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   43

 OZAN  DÜNYASI                                                               № 4(11), 2012 
 
28 
 
Prof. Dr. Valeh Hacılar 
 
 
ТЦРКДИЛЛИ ЭЦРЪЦ  
АШЫГ-ШАИРИ ШИВЬА 
 
 Эцръц  Ядябиййаты  Музейинин  Ялйазмалар 
Фондунда, К.Кекелидзе  адына Эцръцстан Ялйаз-
малар  Институтунда,  Руставели  адына  Ядябиййат 
Институтунун  фолклор  архивиндя,  Ахалкяляк  вя 
Ахалсих  Дийаршцнаслыг  Музейляриндя  сахланылан 
материаллар, еляъя дя 1980-1982-ъи иллярдя Эцръцстанын ъянуб-гярбиндя 
йерляшян  Месхет-Ъавахет  (Ащысга-Ахалкяляк)  бюлэясиня  сяфярляримиз 
заманы  йерли  ящалидян  топладыьымыз  ашыг  йарадыъылыьы  нцмуняляри  сцбут 
едир  ки,  ХВЫЫЫ-ХХ  йцзиллярдя  бу  бюлэядя  Ашыг  Рущани  (Иосеб  Бе-
ридзе),  Ашыг  Шивьа  (Лука  Беридзе),  Эеорэи  Сараъашвили,  Ашыг  Леван 
Тавришвили, Ашыг Йаралы Торолашвили, Ашыг Зейин (Топо Беридзе), Ашыг 
Сандро  Зедэинидзе,  Ашыг  Пяктайи  (Агоб  Завадзе),  Ашыг  Михайил 
Зазадзе, Ашыг Нико Давлашеридзе, Сяфил Ладо (Владимир Беруашвили), 
Ашыг Сандро Гаврелишвили вя ХХ йцзилин 90-ъы илляриня гядяр йашайыб-
йарадан Ашыг Ето (Еквтиме Давлашеридзе) кими онларъа эцръц ашыьы вя 
ел шаири тцрк-Азярбайъан дилиндя шеир гошуб, мащны охумуш, дастан сюй-
ляйиб,  мяълис  апармышлар.  Щ.Араслы  азярбайъанъа  шеирляр  гошан  ермяни 
вя  эцръц  ашыгларындан  данышаркян  щаглы  гейд  едир  ки,  «…бу  сяняткар-
ларын зянэин ирси дя Азярбайъан ашыг шеиринин хязинясиня ялавя едилмиш 
сярвятдир»
1
. Ермяни ашыглары кими эцръц ашыглары да Азярбайъан тцркъя-
сини  йахшы  билмиш,  бу  дилдя  ашыг  шеиринин  мцхтялиф  шякилляриндя  эюзял 
ясярляр йаратмыш, той мяълислярини вя шянликлярини идаря етмишляр. Я.Ъя-
фярзадянин йаздыьы кими: «бу ашыгларын йарадыъылыьы шцбщясиз ки, мящз… 
ялагяляримизин дяринлийи, мющкямлийи бахымындан тягдирялайигдир»
2
.  
Месхет-Ъавахетдя ХЫХ йцзилин яввялляриндя икидилли репертуарла фя-
алиййят эюстярян сяняткарлар олмушдур. Ш.Ломсадзе йазыр: «Яэяр ХВЫЫЫ 
ясрдя  мящмядиййя  ашыг  Ряъяб  Инасаридзе  эцръц  дилиндя  «Ра  удроод 
могвивида  далосвили  рамазани.  Гадамасвда  мухлис  тави,  чливсьа 
мимтрамс каравани»
3
 ѐ дейяряк охуйурдуса, ХЫХ йцзилин яввялляриндя 
                                                 
1
 Щ.Араслы. Ашыг йарадыъылыьы. Бакы, 1960, с. 6. 
2
 Я.Ъяфярзадя. Азярбайъан поезийасында халг шери цслубу. Бакы, 1981, с. 15. 
3
 Сятри тяръцмяси: «Ня вахтсыз эялиб чатды бяхтявяр рамазан (айы), дизим габар олду, 
карваным эцъля эедир». 


 OZAN  DÜNYASI                                                               № 4(11), 2012 
 
29 
Йаралы  Торолашвили  бу  карвана  икидилли  ашыглар  репертуары  иля  гошулду»
4

Тяяссцф ки, Йаралы Торолашвилинин шеирляриндян ялдя йохдур. Щям тцрк-
Азярбайъан,  щям  дя  эцръц  дилляриндя  мяълис  апаран  ифачы  ашыглардан 
Ряшид  Тавдаьмарташвилиникилдалы  Микеладзени вя Эеорэи  Сараъаш-
вилини  хцсуси  гейд  етмяк  лазымдыр.  Азавретдя  анадан  олуб,  Гогашен 
кяндиндя  йашайан  Эеорэи  Сараъашвили  рус-тцрк  мцщарибясиндя  ясир  дц-
шяркян  мящз  ашыглыг  мящарятинин,  мялащятли  сясинин  сайясиндя  ясирлик-
дян азад ола билмишди.
5
  
Бцтцн дюврлярдя месхет-ъавахетли ашыгларынын севимли чальы аляти ки-
ми  йеэаня  компоненти  саз  олмушдур.  Бу  ъящят  онлары  каманчадан, 
чонгурдан,  скрипкадан,  дяфдян  вя  диэяр  чальы  алятляриндян  истифадя 
едян тифлисли ашыглардан ъидди фяргляндирмиш, бурада йашайан тцрк сянят-
карларынын ифачылыг тярзиня даща чох йахынлашдырмышдыр. 
Гощумларынын  дедийиня  эюря,  Ашыг  Шивьа  юлцм  айаьында  юзцнцн 
йонуб-баьладыьы телли сазы синясиня басыбмыш,  отагда ися  башынын цстцн-
дян он бир саз асылыбмыш. Бу, Шивьанын он бир ашыг цзяриндя чалдыьы гя-
лябянин  рямзи  имиш
6
.  Саз  мювзусунда  йаздыьы  шеирляр  Шивьа  йарадыъы-
лыьында ян кювряк, ян инъя шеирлярдир. Ашыг сазы юзцнцн досту, щямдями 
саныр, онун цстцня эцняш шцасынын дцшмясини дя истямирмиш: «Сян бур-
да гал, валлащ, гызыл эцн дяйяр, яримяйя мян йетярям, сазымъан…»  ѐ 
дейир.  Бу  кювряк  щиссляр,  саза  вурьунлуг  сяняткарын  щяйатынын  сон 
эцнляриндя йаздыьы «Сазлы дейишмя»синдя даща габарыгдыр: 
 
Шивьа: 
Щайыф олмуш, пярдялярин сюкцлмцш, 
Ял дяймямиш гулагларын бцкцлмцш, 
Аь синяндян гамышларын тюкцлмцш, 
Щаны сазым, щаны сянин теллярин? 
 
Саз: 
Гыш оланда йел сянинчцн ясярди, 
Бармагларын пярдялярим басарды. 
Достлар сюйцнярди, дцшмян кцсярди, 
Щаны Шивьам, щаны сянин яллярин?
7
  
 
Ъ.Иванишвили сон иллярдя Ъянуб-Гярби Эцръцстанын айры-айры кяндля-
риндя  эцръц  халг  мелодийаларыны  нот  йазыларына  алан  танынмыш  бястякар 
                                                 
4
 Ш.Ломсадзе. Месхет-Ъавахет, Тифлис, 1975, с. 512. 
5
 М.Чачава.  Месхет-Ъавахетдя  ашыг  яняняляри,  Фолклор  нязяриййяси  вя  тарихи.  Тифлис, 
1979, с. 98. 
6
 Ш.Ломсадзе. Эюстярилян ясяри, с. 513. 
7
 Сюйляйяни З. М. Гварадзе (74 йаш), 1980, Ахалкяляк району, Пртена кянди. 


 OZAN  DÜNYASI                                                               № 4(11), 2012 
 
30 
Валерийан  Маградзенин  фяалиййятиндян  данышаркян  гейд  едир:  «Бязи 
кяндлярдя ися эцръц ашыгларынын мяшщурлуьундан хябяр верян мащнылары 
динлямяк тяклиф олунурду. Онларын щамысы, сонрадан бялли олдуьу кими, 
эцръцлярин щяйатындан бящс едян сцжетли няьмяляри тяксясли тцрк мело
-
дийасы иля ифа едирдиляр»
8
.  
Даща сонра мягаля мцяллифи бу сяняткарларын бязиляри барясиндя йа
-
зыр:  «Мясялян,  Месхетдя  Ашыг  Шивьа  (Лука  Беридзе)  бюйцк  шющрят 
газанмышды. О, тцрк щаваларындан истифадя едяряк эцръц кяндлисинин аьыр 
щяйатындан  охуйурду.  Толошлу  Еквтиме  Давлашеридзе  Шота  Руставели 
щаггында  юзцнцн  эюзял  эцръц  мащнысыны  шярг  мотивляри  цстцндя  ифа 
едирди. «Месхет-Ъавахели» тяхяллцсц иля танынан Сандро Гаврелишвили дя 
юз  яъдадларынын  охудуьу  щеч  бир  эцръц  мащнысыны  хатырлайа  билмяди. 
Буна эюря о юзцнц мязяммят едирди»
9
.  
Эцръц  сяняткарларындан  бязиляринин  щяйат  вя  йарадыъылыьы  щаггында 
мялумат чох аздыр. Буна бахмайараг ялдя олунмуш бир вя йа бир нечя 
бянд  шеир  онлар  щаггында  мцяййян  тясяввцр  йарадыр.  Мясялян,  йазыйа 
алынмасы 1892-ъи иля аид едилян бир гошма Иване Асатиани адлы бирисинин 
тцрк  дилиндя  шеир  гошмасыны  эюстярмякля  йанашы,  мцяллифин  реал  щяйат 
мцшащидяляриндян тясирлянмясиндян хябяр верир. Шеирдя йени тикилян бир 
кился тясвир олунур: 
… Йонулмуш дашлары, сыра дцзцлмцш, 
Алтун суратлары ялля йазылмыш, 
Чох йери зай олмуш, рянэи позулмуш, 
Йапыллар килися мешя ичиндя.
10
 
 
Пяктайи  тяхяллцсц  иля  шеирляр  гошан  Йакоп  Зазадзенин  «Дейил» 
рядифли диванясинин йазыйа алындыьы ялйазмасындакы кичик гейддян айдын 
олур  ки,  о  заманлар  Ъянуб-Гярби  Эцръцстанын  кяндляриня  чохлу  ашыг 
эялярмиш.  Онларын  чохусу  нашы  олдуглары  щалда,  юзлярини  устад  адланды-
рармыш. Пяктайи юз диванисиндя беля нашы ашыглары нязярдя тутараг йазыр: 
 
Эюйдя улдуз тярязидир, биз дя билдик синъидир, 
Гафийя билмяйян ашыг мяълисини инъидир. 
Щах йолунда эедян гуллар ахырда биринъидир, 
Еля гуллар чох булuнмаз, ялли, алтмыш, йцз дейил.
11
  
                                                 
8
 Дж. Иванишвили. Песни, возврашенные к жизни… ѐ «Заря востока» гяз., 30 май 
1990. 
9
 Йеня орада. 
10
 Ш. Руставели адына Ядябиййат Институтунун фолклор архиви, инв. №№ 17162-17259, в. 
21. 
11
 Эцръц  Ядябиййаты  Музейинин  Ялйазмалар  Фонду  (ЯМЯФ),  №№  22298-22301. 
Ялйазмада А. Зазадзенин ХЫХ йцзиллийин сону, ХХ йцзиллийин яввялляриндя йашамасы, 


Yüklə 1,39 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə