Elektron resurslar Məlumatın ardı

Xalça naxışlarında əsas simvollar hansılardır?

Xalça üzərindəki naxışlar necə yaranıb?

21

20

XALQ SƏNƏTİNİN YARADICILIQ MƏNBƏYİ

Yaradıcı araşdırma: 

 haşiyə motivlərinin müxtəlifliyi

Azərbaycan xalçalarını bəzəyən haşiyə

 naxış zolaqlarında müxtəlif tə-

biət  və  həndəsi  motivlər  təsvir  olunur  və  xalçanın  kompozisiyasını  ta-

mamlayır. Stilizə olunmuş heyvan, quş və bitki təsvirləri bu haşiyələrin 

əsas elemenləridir.

 —

Haşiyənin mərhələlər üzrə çəkilmə ardıcıllığı:

Ornament — naxışın ardıcıl düzülüşü. Ornamentdə elementlər 

müəyyən qaydada yerləşir.

Motiv — ornamental süjet elementi. 

6. AZƏRBAYCAN TİKMƏLƏRİNDƏ KOMPOZİSİYA  

Xalçalarımızı  bəzəyən,  naxış  və  simvollara  çevrilmiş  obrazlar 

tikmə  üsulu  ilə 

bəzəyərdi. 

Tikmə növləri müxtəlifdir: güləbətin, təkəlduz, muncuqtikmə  və   

digərləri. 

Güləbətin  üsulunun  əsas  xüsusiyyəti  —  birrəngli, 

si-

luetli naxışların olmasıdır.   Tünd-qırmızı, bənövşəyi, yaşıl rəngli 

parçalar üzərindəki naxışlar qızıl və gümüş saplarla tikilir. “Gülə-

bətin” sözü gülsifət, bəniz, sima kimi səslənir. Bu tikmə üsulu ilə 

tikilən kompozisiyalarda dalğavari, çarpaz, sınıq xətlərdən istifadə 

olunur. 

parça  və  geyimləri 

Xalq  tikmələrində 

təsvir motivləri, kompozisiya quruluşu və istifadə olunan material-

lar fərqli olar və naxıştikmə adlanardı. 

Tikmələrin sirri irsən nəsildən-nəslə ötürülərdi: nənədən 

anaya, anadan qıza. 

qabarıq 

Yaradıcı araşdırma: 

tikmələrdə açıq kompozisiya.

Araqçın üzərində birrəngli sadə 

naxış-işarələr təkrarlanaraq 

ornamental haşiyə yaradır.

Haşiyə – naxışlı zolaq 

açıq kompozisiyanı təşkil

edir.

Güləbətin tikmə üsulu. 

Araqçın

Yaradıcı  fəaliyyət. 

Müxtəlif  motivlər  fikirləş  və 

onların əsasında haşiyə yaratmağa çalış. 

xətlərlə 

Bu haşiyəni 

yalnız bitki, quş, heyvan və ya hər üçünün birgə təs-

virindən yarada bilərsən. Haşiyəni müxtəlif 

də tamamlamaq olar. Naxış ritmindən yaranan ornamentdəki rəng seçi-

minə diqqət yetir: haşiyənin fonu tünd, naxış elementləri isə kontrast 

rənglərdə ola bilər.

Quaş

Flomasterlər

Rəngli karandaşlar

Tikmələrin hansı üsulları mövcuddur.

Tikmə sənətində açıq və qapalı kompozisiya.

BİLƏCƏKSƏN:

Heyvan 

motivli

haşiyə

Bitki 

motivli 

haşiyə

Araqçın üzərindəki naxışlar, düz və dalğavari xətlər nəyi 

simvolizə edir?

Güləbətin tikmə üsulunun əsas xüsusiyyətləri hansılardır?

Açıq kompozisiyanın qurulmasında nəyi nəzərə almaq lazımdır?

Naxış 

(tək element)

Ornament 

Haşiyədə naxış elementləri

Həndəsi motivlər

Haşiyə (ornamental 

zolaqlar)

Ornament 

Xalçanın naxış elementləri

Təbiət motivləri

1

2

3

1

2

3

Çap üçün deyil

---

23

22

XALQ SƏNƏTİNİN YARADICILIQ MƏNBƏYİ

Muncuqtikmə. 

Sıra  ilə  sapa  düzülmüş  rəngarəng  muncuq  zərrəcikləri 

parça üzərində sayrışan ulduzlara bənzəyər, istənilən silueti canlan-

dırardı. 

Rəngli ipək sap və qaytanlardan (buruqlu sap) əlavə, 

digər materiallar — tozmuncuq, pilək, mirvari ilə də əşyaların üzərini   

bəzəyərdilər. 

Piləktikmə  üsulunda  dairəvi  metal  lövhəciklər  parçada  çəkilmiş 

naxış üzərinə tikilərək onun formasını təkrarlayır. Nəbati motiv-

lər, müxtəlif quş və heyvan, bəzən isə əfsanəvi məxluq olan  əjdaha 

təsviri piləktikmə naxışlarının əsas motivləridir. 

Kompozisiya s

ompozisiyanın qurulmasında nəyi nəzərə almaq lazımdır?

xemlərinin ümumi görünüşü hansı simvolları xatırladır?

Təkəlduz tikməsinin əsas xüsusiyyətləri hansılardır? 

Qapalı k

Yaradıcı araşdırma: 

tikmələrdə qapalı kompozisiya

Təkəlduz tikmə üsulu. 

Balışüzü

Qapalı kompozisiya 

əşyanın formasına 

uyğun quruluşa 

malikdir. 

Qapalı kompozisiya 

nümunələri. Sxem

Yaradıcı araşdırma: 

tikmələrdə açıq və qapalı kompozisiya

Yaradıcı araşdırma: 

tikmələrdə açıq və qapalı kompozisiya

Muncuqtikmə üsulu. 

Tənbəki (tütün) kisəsi

Piləktikmə üsulu. 

Balışüzü

Muncuqtikmə və piləktikmə üsullarının əsas xüsusiyyətləri hansılardır?

Qapalı və açıq kompozisiyalara harada rast gəlmək olar?

Təkəlduz — “tək”, “əl”, “düzmək” sözlərinin birləşməsindən yaran-

mışdır,  mahir  Şəki  sənətkarlarına  məxsusdur.  Qara, 

göy rəngli parça üzərində rəngarəng ipək saplarla işlənən təkəlduz — 

kontrastlığı,  relyef  konturları  ilə  digər  tikmələrdən  fərqlənərdi. 

Simmetrik kompozisiya, bir-birinə sarmaşan bitki və quş təsvirləri 

təkəlduz üsuluna xas olan əlamətdir. 

tünd-qırmızı, 

Dekorativ kompozisiyanın əsas ifadə vasitəsləri — forma, xətt, rəng və 

ton çalarlarının ritmidir. 

Yaradıcı  fəaliyyət. 

Tikmə  növlərindən  birinin  eskizini 

hazırla. Ona xas olan əlamətləri göstərməyi unutma. Tik-

mənin digər növləri haqqında məlumat topla. Tanış oldu-

ğun tikmələrin oxşar və fərqli cəhətini izah etməyə çalış.

Rəngli karandaşlar

Flomasterlər

Rəngli qələmlər

Çap üçün deyil

---